Maatstaf. Jaargang 1

[p. 481]

Gerrit Kamphuis
Verwey en Nijhoff
Een critische notitie

Onder de niet-gepubliceerde gedichten van Nijhoff, daterend uit de periode 1914/'16, dezelfde dus waarin de verzen van De Wandelaar (1916) werden geschreven, bevindt zich het handschrift van het hierachter afgedrukte sonnet^*. Blijkbaar is het ontstaan na een bezoek aan Verwey in Noordwijk aan Zee.

In 1916 zag Nijhoff voor het eerst een aantal gedichten geplaatst in Verwey's tijdschrift De Beweging (September-en December-aflevering), het maandblad, dat vele verzen opnam van die, welke later, min of meer gewijzigd, in De Wandelaar en Vormen werden gebundeld.

Ruim twintig jaar daarna gaf Nijhoff nog eens blijk van zijn waardering in het gedicht Bij den dood van Albert Verwey in het herdenkingsnummer van De Stem (1937). In twee opstellen, resp. van 1924 en 1925 (later opgenomen in Gedachten op Dinsdag) deed hij overigens wel blijken, dat hij hem meer als persoonlijkheid en leider waardeerde, dan als dichter.

Verwey had in een bespreking slechts beperkte lof voor De Wandelaar, maar tevens wees hij, toen reeds, op enkele kenmerkende trekken van Nijhoff's poëzie^**. En in dezelfde jaargang van De Beweging gaf bovendien Van Eyck nog een korte beschouwing over deze bundel^***.

Gezien dit alles mag men wel vaststellen, dat Nijhoff zich aanvankelijk in de kring van De Beweging het meest thuis heeft gevoeld. De suggestie, welke 's-Gravesande onlangs over deze kwestie gaf^****, is dan ook enigszins be-

* Mevrouw A.H. Nijhoff, in wier bezit het manuscript zich bevindt, was zo vriendelijk haar toestemming tot publicatie te geven.

** De Beweging, 1917 (Februari), 137-139. waaruit enkele zinsneden onlangs werden geciteerd door Anthonie Donker in Critisch Bulletin, 1953, 240.

*** De Beweging, 1917 (Augustus), 151-152.

**** De Gids, Herdenkingsnummer M. Nijhoff, 1953, 334.

[p. 482]

vreemdend. Volgens hem zou er niet alleen een tamelijk grote afstand tussen Nijhoff en deze groep bestaan hebben, maar ook meent hij, dat Nijhoff niet in De Beweging zijn eerste gedichten heeft gepubliceerd.

Wat is het geval? In de herfst van 1916 heeft de toen 22-jarige dichter in drie tijdschriften tegelijk zijn debuut gemaakt, namelijk in De Beweging, Elseviers Geïllustreerd Maandschrift en Leven en Werken. Beperkten zich echter zijn bijdragen in de beide laatstgenoemde bladen tot slechts enkele gedichten, in het eerste vindt men er in dat najaar zestien (door 's-Gravesande niet vermeld). Bovendien verschenen er in de jaargangen 1917 tot en met 1919 (toen De Beweging ophield te bestaan) nog verscheidene, terwijl in de beide andere tijdschriften het bij die eerste publicatie is gebleven.

Dat Pierrot aan de Lantaarn een plaats vond in Groot Nederland^* en niet in De Beweging, kan zijn oorzaak hebben gevonden in een weigering van Verwey. Want deze schreef bij de boekuitgave in het voorjaar van 1919 een korte, afkeurende critiek^** :het gedicht was hoogstens te waarderen als bijdrage in een studentenalmanak of als tekst voor een poppenspel, meende hij; ‘als gedicht en als oorspronkelijke opvatting van de Pierrot-figuur heeft dit werkje.... maar matige verdienste’.

Zonder Nijhoff nu in engere zin een discipel van Verwey te noemen, kan men deze toch wel degelijk beschouwen als een ‘chef d'école’, die de toenmalige jongeren om zich heen verzamelde en aan hen leiding gaf, ‘zó, dat zij zich langzamerhand van eigen persoonlijkheid bewust werden’^***. Men hoeft de jaargangen van De Beweging maar door te bladeren om te constateren, dat de dichters der z.g. gene ratie van 1910 (en Nijhoff kan men met even veel recht als de jongste van hen beschouwen, als de voorloper noemen van nieuwe richtingen) dit leiderschap stilzwijgend aanvaard hebben. Het hiernaast afgedrukte gedicht is daarvan een nieuw bewijs.

* Jrg. 1918, I, 453-470.

** De Beweging, 1919 (April), 251.

*** J.A. Rispens, Richtingen en Figuren, 1939, 252.