Lux. Jaargang 3

[p. 107]

Hoe het leger in Nederlandsch Indië aan de Japanse invasie weerstand bood.
(Overgenomen uit The Asiatic Review van April 1944)

Het N.I. leger bestond hoofdzakelijk uit Indonesiërs, de overigen zijn Nederlanders. De vredessterkte van het leger was ongeveer 40.000 man, bijna allemaal beroepspersoneel.

Bij mobilisatie werd het leger aangevuld met militie, bestaande uit Nederlanders, ten getale van ongeveer 25.000 man. In het jaar 1941 werd ook voor de Indonesiërs de dienstplicht ingevoerd. De eerste lichting had een sterkte van ongeveer 6.000 man maar toen de oorlog uitbrak waren deze niet voldoende getraind, zodat zij niet bij de gevechtshandelingen gebruikt konden worden.

Bovendien waren er enige Indonesische semi-militaire organisaties en de Burgerwacht, welke in 1941 waren opgericht, ter sterkte van ongeveer totaal 20.000 man; door gebrek aan wapenen kon een belangrijke gedeelte van de Burgerwacht niet voldoende getraind worden.

Het Koninklijke Nederlandsch-Indische leger bestond uit grondtroepen en de Militaire Luchtvaart Afdeling.

De grondtroepen bestonden uit:

a. 4 versterkte regimenten, (elk samengesteld uit een regiment infanterie en wat artillerie, genietroepen en een verkenningsdetachement), en enige bataljons infanterie, alle gelegerd op Java,

b. een aantal lichtgewapende bataljons in de Buiten Bezittingen, die gedeeltelijk gesplitst waren in kleine detachementen die gestationeerd waren op de talrijke buitenposten en op sommige punten van strategische belang bijv. het Olie-centrum te Tarakan werd verdedigd door een bataljon,

c. enige kust-artillerie, luchtafweergeschut en verbindingsdiensten.

De Militaire Luchtvaartafdeling beschikte over:

a. Ongeveer 60 middel-zware Clenn Martin bommenwerpers met het nodige personeel en een reserve van nauwelijks 50% aan vliegtuigen; ter vergelijking van dit type bommenwerpers met de moderne middel-zware bommenwerpers zij opgemerkt dat zij voorzien waren van 3 machinegeweren (kaliber 303) terwijl de moderne middel-zware bommenwerpers 10 of meer machinegeweren hebben (kaliber. 5),

b. Ongeveer 40 gevechtsvliegtuigen met het nodige personeel en een reserve van 100% aan vliegtuigen,

[p. 108]

c. 2 squadrons verkenningsvliegtuigen en een aantal transportvliegtuigen,

d. een aantal lesvliegtuigen.

In 1939 werden grote orders voor verscheidene soorten geschut in Europa geplaatst. Ten gevolge van het uitbreken van de oorlog en de val van Nederland werden deze orders niet uitgevoerd.

In 1940 en 1941 werden grote hoeveelheden oorlogsmateriaal (Mitchell bommenwerpers, duikbommenwerpers, gevechtsvliegtuigen, tanks, kanonnen enz.) in de Ver. Staten besteld. Ten gevolge van diverse omstandigheden kon dit materiaal echter niet op tijd geleverd worden.

Daarom is onze conclusie dat de wil om de verdediging van NederlandschIndië te versterken aanwezig was, maar dat er geen nationale oorlogsindustrie bestond en dat de industrie der gealliëerde landen niet in staat was om het bestelde materiaal op tijd te leveren. Toen dan ook de Nederlansche Regering op 8 December 1941 de oorlog aan Japan verklaarde was de sterkte van het Nederlandsch-Indische leger gering zowel in aantal als in bewapening. Op de dag dat Japan Malakka en Hawaii aanviel gaf de Opperbevelhebber van Het K.N.I.L. orders om ongeveer de helft van de bommenwerpers van het K.N.I.L. naar Malakka te zenden om de Britsche bondgenoten te helpen. Ten gevolge van ongunstig weer konden die vliegtuigen eerst de daarop volgende dag vertrekken.

In het midden van December werd een squadron gevechtsvliegtuigen ter beschikking van de Engelsen in Malakka gesteld. Verder waren enige bommenwerpers gestationeerd nabij Pontianak in N.W. Borneo en gesteld onder commando van Singapore teneinde in samenwerking met de Engelsen de aanval op het Britsche gedeelte van Borneo en Serawak af te slaan.

Vóór de val van Singapore en Noord Borneo werd het overgebleven gedeelte van die Nederlandsch-Indische vliegtuigen op tijd teruggetrokken naar Sumatra en Java.

Op 10 Januari 1942 landden sterke Japanse strijdkrachten op het olie-eiland Tarakan (Borneo). De taak der N.I. troepen die belast waren met de verdediging van Tarakan, was den vijand zolang mogelijk tegen te houden zodat een grondige vernieling van de olie-installaties en de oliebronnen kon worden uitgevoerd. De N.I. strijdkrachten slaagden volledig in hun opdracht tot grote woede van de Japanners die gehoopt hadden de olievelden intact te bemachtigen. De vijand leed ernstige verliezen tijdens deze actie. Om de vernieling van de olie-installaties te Balikpapan, gelegen verder Zuid aan de Oostkust van Borneo te voorkomen, zond de Japanse Commandant te Tarakan 'n ultimatum aan de troepen te Balikpapan. In dit ultimatum dreigde hij alle Nederlanders te zullen doden indien zij voortgingen met de vernietiging van de olie-installaties.

Gelijk met de aanval op Tarakan landden sterke Japanse strijdkrachten op 3 punten in de Minahassa (N.O. Celebes) waar ook parachutisten neergelaten werden.

Het kleine aantal troepen dat daar gelegerd was, was gedwongen zich in de binnenlanden van Celebes terug te trekken.

Op 24 Januari landen sterke Japanse strijdkrachten bij Balikpapan. Evenals te Tarakan waren de olie-installaties en de bronnen grondig en op tijd vernield.

Spoedig was het kleine aantal troepen hier omsingeld. De Commandant met een gedeelte van zijn troepen slaagden er evenwel in om uit te breken en zich naar de oerwouden terug te trekken.

Terzelfdertijd landden de Japanners nabij het vliegveld Kendari in Celebes.

Een lang verzet tegen den veel talrijker vijand was onmogelijk en het kleine garnizoen was gedwongen om het vliegveld te verlaten.

Op 20 Januari werd het kleine Ambon

[p. 109]

door sterke Japanse strijdkrachten aangevallen. Behalve het N.I. garnizoen waren hier Australische troepen gestationeerd.

Als een gevolg van het kleine oppervlak van het eiland was het onmogelijk om naar het binnenland terug te trekken. De kleine strijdkracht weerstond de aanval tot zij aan alle zijden omringd was. Gedurende de eerste helft van Februari 1942 drongen de Japanners door in het Noordwesten en Zuidoosten van Nederlands Borneo waar slechts kleine aantallen N.I. troepen zich bevonden. Gedurende deze periode landden er ook troepen op de kust van Zuid-Celebes nabij Makassar. Na de vernieling van de haven installatie trokken de N.I. troepen zich in het binnenland terug wegens de overstelpende overmacht van de vijand. De troepen in Zuid Celebes werden hier gereorganiseerd en de voorttrekkende vijand werd hier door kleine troepenafdelingen langge tijd gehinderd. Op 14 Febuari, dus één dag vóór de val van Singapore, werd Sumatra aangevallen. Op deze dag werd het oliecentrum Palembang aangevallen door 700 man valschermtroepen terwijl een sterke transportvloot over de rivier de Moesi naderde. De valschermtroepen werden praktisch geheel opgeruimd maar het was niet mogelijk om de landing te voorkomen van de troepen die over zee werden aangevoerd zodat de olieinstallaties volledig werden vernield, waarna de N.I. troepen zich in zuidelijke richting terugtrokken; een gedeelte van die troepen werd later naar Java overgebracht.

In de tweede helft van Februari nam de vijand Bali en enige strategische punten op Timor.

De omsingeling van Java was nu volledig. Slechts kleine versterkingen van de Gealliëerden hadden Java bereikt. Verdere versterkingen konden niet meer doorkomen, evenmin als vliegtuigen en er was juist zo'n schreeuwend gebrek aan vliegtuigen. Gedurende de vorderingen van de vijand door de archipel was het aan de Militaire Luchtvaart Afdeling gelukt zware verliezen aan de transportschepen van den vijand toe te brengen. Het meest bekende voorbeeld hiervan was de luchtaanval op de Japanse troepentransportschepen in de Straat van Makassar. De bemanningen der vliegtuigen deden alles wat menselijkerwijs mogelijk was; iedere dag opnieuw gingen zij er op uit; er was geen mogelijkheid om ze ook maar een korte rust te geven na een serie operaties. Een ander nadeel was de zwakke bewapening van de Glenn Martin bommenwerpers en dit werd nog meer geaccentueerd door het gebrek aan lange-afstands gevechtsvliegtuigen. Het gedrag en het uithoudingsvermogen van de bemanningen die de ongelijke strijd streden tegen de Japanse Zero gevechtsvliegtuigen, verdient inderdaad de hoogste bewondering. Hun gedrag werd beloond door H.M. Koningin Wilhelmina die de Militaire Luchtvaart Afdeling op 5 Maart 1942, decoreerde met de Militaire Willemsorde.

Het was niet te voorkomen dat zware verliezen werden geleden. Toen Java zou worden aangevallen was de Militaire Luchtvaart Afdeling ingekrompen tot een aantal vliegtuigen dat men op de vingers van beide handen kon tellen. De beschikbare luchtmacht van de Gealliëerden was klein Men kan zich dan ook voorstellen hoe groot de vreugde was toen het bericht kwam dat he U.S.S. Langley, een vliegtuigmoederschip, met een groot aantal Amerikaanse vliegtuigen en vliegtuigbemanningen aan boord onderweg was naar Tjilatjap, aan de Zuidkust van Java, waar de vliegtuigen met hun bemanningn zouden landen.

Met heel veel spoed werd een vliegveld nabij de haven ingericht. Een enorme tegenvaller was het toen vernomen werd dat het schip enige uren vóór zijn aankomst te

[p. 110]

Tjilatatjap werd aangevallen en in den grond geboord.

Elke hoop op versterking werd hiermede vernietigd. Het betekende dat Java verdedigd moest worden van nu af door de kleine macht die daar was gelegerd. Alle hulp van buiten was onmogelijk geworden.

Ongeveer 25 Februari werd een radiomededeling ontvangen van een Amerikaans verkenningsvliegtuig dat zich boven het zuidelijke gedeelte van de Straat van Makassar bevond; het had een zeer grote Japanse troepen-transportvloot opgemerkt die in zuidelijke richting voer; het vliegtuig zei dat het aangevallen werd door Japanse Zero gevechtsvliegtuigen. Na dit nieuws werd er niets meer gehoord en de moedige bemanning keerde niet op haar basis terug.

Bovendien kwam er bericht dat een ander groot troepentransport West Java naderde. De mobile grondtroepen die zich op dat ogenblik in West Java bevonden waren: één versterkt regiment ten Westen van Batavia, één versterkt regiment bij Buitenzorg, één versterkt regiment gestationeerd in Oost Java nabij Soerabaja. Tenslotte werden sommige belangrijke punten door een bataljon verdedigd.

In de avond van 28 Februari landden de Japanners op 3 punten aan Java's Noordkust n.l. in de Baai van Bantam en ten Oosten van Rembang; beide landingen werden uitgevoerd met een grote troepenmacht; de derde landing had plaats ten Noorden van Bandoeng met een kleinere troepenmacht. Geschat wordt dat totaal 4 tot 6 divisies op Java aan land werden gebracht.

Het kleine aantal beschikbare vliegtuigen viel de troepentransportschepen aan. Na twee dagen was er geen enkel N.I. gevechtsvliegtuig meer geschikt voor gevechts acties.

Van de Baai van Bantam trokken de Japanners met 2 colonnes in oostelijke richting naar Batavia en Buitenzorg. De twee regimenten die daar lagen hadden spoedig contact met den vijand en trachtte de vorderingen van den vijand, die de Indische troepen in aantal verre overtrof, zoveel mogelijk te vertragen.

De vijandelijke- macht- die ten Noorden van Bandoeng landde ontmoette aanvankelijk weinig weerstand daar er op dit punt van de kust geen N.I. troepenmacht was en de Japanners vorderden zó verbazend snel dat zij op 1 Maart het zwak verdedigde vliegveld Kalidjati bezetten.

Ofschoon dit de kleinste van de drie vijandelijke landingstroepen was, werd deze vijandelijke troepenmacht die in de richting van Bandoeng avanceerde niettemin als de meest gevaarlijke beschouwd omdat hier de zetel van het gouvernement was en omdat het leger van uit Bandoeng voorzien werd van zijn noodzakelijke voorraden. Het regiment dat- Westelijk van Buitenzorg opereerde werd voor een groot gedeelte overgebracht naar de omstreken van Bandoeng.

De twee regimenten nabij Bandoeng stelden alles in het werk om den vijand ten Noorden van Bandoeng terug te drijven maar door het volslagen gebrek aan bijstand uit de lucht faalde deze poging. De vordering van den vijand in de richting van Bandoeng werd evenwel door deze tegenaanval zwaar vertraagd.

Toen het regiment dat ten Westen van Batavia opereerde bedreigd werd met afsnijding ten gevolge van de vijandelijke vorderingen in de richting van Buitenzorg, werd het eveneens naar de hoogvlakte van Bandoeng teruggetrokken.

Langs verscheidene wegen en bergpaden vorderden de Japanners in de richting van Bandoeng. Elke dag werd Bandoeng gebombardeerd en vanuit de lucht met machinegeweren beschoten terwijl er praktisch geen verdedigingsmiddelen aanwezig waren.

[p. 111]

Ten gevolge van de volledige heerschappij in de lucht van de Japanners, werden moeilijkheden ondervonden in het transport van munitie en levensmiddelen naar de vechtende troepen. Op 8 Maart moesten de gevechten op de Bandoeng hoogvlakte gestaakt worden. Van Rembang in Oost Java vorderden de Japanners langs meerdere wegen in de richting van Soerabaja en Malang. Het versterkte regiment dat hier gestationeerd was, was gedurende verscheidene dagen in staat om den Japanners de overtocht aan de rivier Bengawan Solo te betwisten. Nadat de Japanners er in geslaagd waren om deze rivier op verschillende punten over te steken werd het regiment bij Bangil, ten Zuiden van Soerabaja, omsingeld en aldus waren alle toevoerkanalen gesloten. Ongeveer 8 Maart werd hier waarschijnlijk de strijd gestaakt.

Den vijand werden zware verliezen toegebracht. De Militaire Luchtvaart Afdeling beschadigde 19 oorlogsbodems en 24 transportschepen, waarvan er vele zonken.

Het had den vijand 2 maanden gekost om door de Archipel te dringen. Deze tijdwinst maakte het den Geallieërden mogelijk om de verdediging van Australië grondig te versterken zodat de Japanse opmarsch naar het Zuiden kon worden gestopt en Australië voor de Geallieërden beschikbaar bleef als basis voor tegenoffensieven op grote schaal.

Hiermee was de strijd voor het N.I. leger echter nog niet geëindigd. Nog op tijd kon een aantal leerlingvliegers vanuit Indië geëvacueerd worden die later in de Ver. Staten getraind werden. Op het ogenblik bevinden zich in Australië detachementen van de N.I. Militaire Luchtvaart Afdeling, die dikwijls in de communiqué's vermeld worden.

Op de grotere eilanden worden de gevechten door kleine detachementen grondtroepen nog altijd voortgezet. Zo deelde de radio van Tokio in November 1943 mede dat toentertijd, dus meer dan 1½ jaar na de val van N.I., 2000 man werden geliquideerd in Sumatra alleen. In Februari 1944 gaven de Japanners in hun uitzending nog toe dat Nederlandsche troepen nog steeds opereerden in Zuid Borneo. Slechts na het eindigen van de vijandelijkheden zal het gehele verhaal van de strijd dezer moedige en dappere soldaten bekend worden.