Lux. Jaargang 1

[p. 266]

Nederlandse missionarissen in Colombia

Van Curaçao gaat men thans veel op vacantie naar Colombia. Men schreef er over en er wordt nog over geschreven.

De Spaanse cultuur is voor vele Nederlanders een openbaring, en misschien wel het meest voor hen, die met Noord-Amerika, waar cultuur schaars is, hebben kennis gemaakt.

Er zijn er echter ook, voor wie deze Spaans-Roomse cultuur totaal onbegrijpelijk is; het zijn vooral zij, voor wie de Nederlandse geschiedenis niet eerder begint dan met de opstand tegen Spanje.

Verschillende onzer touristen hebben in Colombia een ontmoeting gehad met de Nederlandse Paters Montfortanen; ze hebben van hun arbeid gehoord, van hun populariteit en ook wat van hun werk gezien; maar van het pionierswerk, wat door deze Nederlandse priesters wordt verricht, in het voor touristen ongenaakbare Apostolisch Vicariaat van San Martin, zijn de meesten niet op de hoogte.

Door welwillende tussenkomst van Hr. Ms. Zaakgelastigde den Heer G.M. Bijvanck te Bogotá, en met hooggewaardeerde bemiddeling van Z. Ex. Gouverneur Dr. P. Kasteel, mochten wij van genoemde Missie een verslag ontvangen, opgesteld door de Nederlandse missionaris P.J. Peerboom, wat wel de belangstelling waard is.

‘Vele Nederlandse missionarissen,’ aldus schrijft de Heer G.M. Bijvanck, ‘zijn aan deze missie verbonden, wier opvoedend en beschavend werk in het bijkans ontoegankelijke en nog geheel woeste deel van Columbia ten Oosten van de Andes, moeilijk genoegzaam gewaardeerd kan worden.

Lange tijd was dit Vicariaat onder leiding van een Franse geestelijke; thans wordt het missie-werk geleid door de Nederlandse Bisschop Bruls te Villavicencio, de enige niet-Columbiaanse bisschop h.t.l.

Onlangs heeft ook de Amerikaanse Rubber Reserve de bemiddeling der Nederlandse missionarissen moeten inroepen voor de aankoop van bos-rubber.’

Tot zover Mr. Bijvanck.

We laten nu het verslag volgen.

Het Apostolisch Vicariaat van San Martin in Colombia werd opgericht in 1903 door Z.H. Paus Leo XIII. Nadat verschillende vruchteloze pogingen waren aangewend om dit Missie-veld een meer presteerende Congregatie toe te vertrouwen, werd tenslotte het kleine Gezelschap der Paters Montfortanen aangewezen om deze zware taak op hare schouders te nemen.

Het was immer de vurige wensch geweest van onzen Gelukzaligen Stichter het geloof te brengen naar de Indianen-stammen van Amerika, die naar de binnenlandsche wouden waren uitgeweken. Wat de Gelukz. Montfort niet mocht voltrekken, wordt thans door zijn geestelijke zonen ten uitvoer gebracht.

De missioneering nam een aanvang in 1904 met een Apostolisch Prefect en drie missionarissen. De missie bestaat dus 40 jaar. Dit klein verslag heeft alleen tot doel

[p. 267]

de hoofdfeiten aan te stippen en te laten zien wat eenige cijfers van drooge statistiek ons leeren kunnen.

De missie omvat twee delen:

I:	Het beschaafde gedeelte of Boven-missie (Intendencia del Meta);
II:	De Indianen-missie of Beneden-missie Comisaría del Vichada en Vaupés).

Hieruit volgt dat ons Apost. Vicariaat zich over een vijfde gedeelte van Colombia uitstrekt tot aan de grenzen van Venezuela en Brazilië met een omvang van ruim 350.000 KM. Overigens bestaan nog in Colombia twaalf andere missies, maar onder deze is het Vicariaat van San Martín misschien de moeilijkste, deels omdat ons missie-gebied in het binnenste van Colombia ligt, deels omdat het steeds een groote moeilijkheid, zegge bijna onmogelijkheid blijven zal om zelfs maar ook onze moreele tegenwoordigheid te doen gevoelen in de geëvangelizeerde Centra. De onderlinge verbinding bv. met de hoofdstatie in de Beneden-missie heen en weer benam onlangs nog zes maanden. Daarbij komt nog dat in evenredigheid met de afstanden alle manufacturen tot het dubbele van hun prijs rijzen en, ergerlijk genoeg, dikwijls afdingend boven alle prijsbepaling staan.

Groote rivieren, omzoomd met verwarde wouden, slingeren zich door deze grootvlakten in West-Oostelijke richting. En terwijl zij eenerzijds de meest verwijderde missieposten naar ons toehalen, zijn zij meerendeels onoverwinnelijke hinderpalen, die de verbindingen met de zelfs naburigste parochie uit elkaar doen vallen. Niemand evenwel kan zich een denkbeeld van onze missie vormen, zonder zich op ieder half uur gaans een rivier voor te stellen met rollende steenen en met op hun wijde oevers een wanordelijk depot van aangespoelde boomstammen, die het graf zijn geworden van zoo menigen Llanero en van reeds drie paters. De laatste meest volledige landkaart opgemaakt door een onzer Paters wijst 299 rivieren aan, buiten het Vaupésgebied.

De bewoners der Groot-vlakten worden in de landstaal ‘llaneros’ geheeten. De llanero is slank van gestalte met een klein hoofd van licht-gele kleur, zonder opvallende gelaatstrekken. Steeds in aanraking met de grootsche natuuruitstallingen, is zijn taal ook vol leven, met vonkende gezegden en plaatseigene beeldspraak. Zeer handig in het paardrijden en de zwemkunst slijt hij zijn leven in het zadel achter zijn talrijke veekudden.

Veertig Europeesche Montfortanen hebben gewerkt in het Apost. Vicariaat. Acht zijn gevallen, offer van hun ijver en van het moordend klimaat, onder dewelken zes jeugdige Hollanders. Negen andere moesten de missie verlaten, physiek geschaad of verschrompeld.

De meisjes-scholen zijn in handen van de Dochteren der Wijsheid, die vanaf 1904 hier onverpoosd werkzaam zijn. Zij vormen heden ten dage een Provincie met veertig leden en twintig Colombiaansche Zusters, met een hospitaal en een doofstommen-instituut.

In 1921 kwamen de Eerw. Broeders der Christelijke Scholen den bloei van het Katholiek onderwijs bevorderen.

In 1927 sloot onze Bisschop een ander contract met een Inlandsche Zuster-congregatie om de missionarissen in den Vaupés behulpzaam te zijn, alwaar zij een waren missie-ijver aan den dag leggen en met den besten uitslag aan de beschaving der Indianen werken.

Alzoo heeft het Christendom hier in deze ettelijke jaren een vasten voet gekregen, hetgeen derhalve het eenig streven is van den missionaris, zonder evenwel te beweren dat wij een volkomen overwinning behaald hebben. Integendeel, juist daarom staan wij tegenover vele opkomende moeilijkheden, nog vergroot door de vlammende leugenprotesten tegen het missiewerk, die onlangs dagelijks in een liberale courant gesmeed werden.

[p. 268]

I: De Boven-missie (Intendencia del Meta.)

Toen de Paters Montfortanen hier aankwamen, bestonden slechts drie parochies. Vandaag zijn er twaalf met veertien bijstaties. In den beginne telde men jaarlijks slechts 1.000 communiën, in 1910: 10.000 en nu is dit getal gestegen tot 400.000 op 30.000 inwoners.

In noodzaak hadden de Paters overal kleine kerkjes gebouwd, arme, onaanzienlijke missie-kapellen, even arm en onoverwinnelijk sterk als de rots van Bethlehem. De tegenwoordigheid van den priester en zijn wijze leiding hebben veel bijgedragen om den kolonisten een vaste woonplaats aan te wijzen en hun opkomende dorpen tot beschaafde en bloeiende centrums te maken.

De pro-kathedraal van onzen hoofdpost en bisschopszetel was in 1904 niets meer dan een groote hangar. Dank zij de ingenieuze bouwzintuigen van een onzer Paters maakte men ervan een degelijke parochiekerk met een pleisterwerk, dat getuigt dat hier een artist aan het werk heeft gestaan. Totdat in 1917 een felle aardbeving het linker-zijschip tegen de grond haalde en zes personen er den dood in vonden. In 1923 op Sint-Paulusdag schoot de ronde koormuur uit de voegen en vermorzelde het altaar en de heilige beelden. ‘A tout malheur quelque chose est bon.’ Men verlengde het koor met uit steenen en beitel gehakte grondslagen om een nieuwe doorzijging te voorkomen. Tot in 1940 kon de missie geen sterke hand meer leenen om van het Godshuis een haar titel waardige kathedraal te maken. En zij wier tienden van hun rijke veestapel of veldgewassen een superavit aan de kerk zouden opbrengen, konden nog maar kniesoorig meer verdragen dat wij hun gerechtelijke aanzegging hiervan gaven.

Intusschen sparen de missionarissen het beste uit hun mond om brood en huisvesting en studiegerief te bekostigen voor onze inlandsche seminaries. Reeds van den beginne af stelde onze Bisschop alles in het werk om den inlandschen clerus te vormen, en schrikte er zelfs niet voor terug om acht postulanten te dien einde den oceaan over te sturen. Maar het Europeesch klimaat vergde wederkeerig het levensoffer van menigen candidaat. De eenige, die reeds tot het diakonaat bevorderd was, stierf in Rome in 1922.

Toen werd de Noodkist uitgesteld en het uur der Voorzienigheid afgesmeekt. Wij willen de geschiedenis van zulk een groot Apostolaat niet vooruitloopen, noch gewagen van de vele verhuizingen, gebrek aan onderwijzend personeel, die zulk een arbeid meebrengt. Maar in het jubeljaar 1934 ontvingen wij den eersten priesterzegen van onze zes eerste inlandsche neomisten. Thans tellen wij 25 Colombiaansche Montfortanen. Dank zij God en Maria, deze is de rijkste bekroning van een kwart eeuw offerwerken in de Boven-missie.

II: De Beneden-missie (Comisaría del Vichada en Vaupés)

Wanneer wij spreken van de Benedenmissie, dan moeten wij eerst melding maken van de Apostolische commissie-reizen, die de missionarissen noodzakelijkerwijze te doen hadden op gevaar af van hun leven, alvorens de uiterlijke uitbreiding der kerk te bevorderen. Hoe groot ook het missieveld wezen moge van den missionaris, steeds strekt zich zijn gloeiende zielenijver tot over de grenzen van zijn eigenlijken werkkring uit en beangstigt hem het zielenlot van wie naast hem nog in afgodsdienst wonen.

In 1908 ging de eerste commissie onder zeil naar Vichada. Volgens besluit van de Kerkelijke Overheid zouden de Paters er een vaste verblijfplaats moeten uitkiezen. De missie vesigde zich in San José de Acune, in het vaste vertrouwen dat de beloften en de ingewonnen informaties van de stamhoofden eerlijk en oprecht waren. Maar wegens de schandelijke handelsbetrekkingen die de blanken met de Indianen onderhielden, kon-

[p. 269]

den de Paters zich niet in relatie stellen met de inboorlingen zonder desgelijks afbreuk te doen aan hun eigen nochthans zoo verheven inzichten. Toch konden zij eenige doopsels toedienen aan kinderen van blanken en Indianen. Na een jaar uitzien en droevig afwachten in dezen ongunstigen toestand besloten de Paters zich los te rukken aan wat hen nog overbleef aan samenleving, gooiden hun kookpotten in de kano en roeiden naar San Amparo te midden der inboorlingen. Maar na zes maanden tijds zagen zij zich ook hier afgezonderd van de Indianen, die wederom vluchten moesten van de verdrukkingen van baatzuchtige fortuinzoekers, en ook omdat de Indianen nu eenmaal het nomadenleven in het bloed hebben. De missionarissen hadden zich intusschentijd rekenschap gegeven dat deze uitgestrekte en verzengde streken alleen geëvangelizeerd konden worden middels voortdurende heen- en weerreizen over de rivieren. Om deze en dergelijke redenen, en nood doet nog meer dan goede reden, moesten de Paters naar Villavicencio terugroeien.

In 1917 en 1918 slaagde Monseigneur erin een andere commissie op voet te zetten. Deze nieuwe baanbrekers doorkruisten de gansche Vichada en konden een volledige volkstelling aanteekenen. Zich toevertrouwen aan deze rivieren in lange uitgeholde boomstammen, waarin men in onbeweeglijke houding beurtelings zon- en regenbaden ontvangt, is zooveel als afzien van de wereld en het leven. Terecht moet ik hier aanhalen wat ik onlangs in een maandschrift las: ‘als U op Uw gemak in auto of trein zit, denk dan eens aan de arme missionarissen’. dat heeft zeker een missionaris geschreven. Beide Paters inderdaad keerden terug meer dood dan levend, met opgezwollen voeten en uitgeteerd door de koortsen. Noch gaan, noch paardrijden was hun meer mogelijk, en in plaats van een triomfantelijken intocht leek het eerder een lijkstoet te zijn. Zoo eindigde de tweede expeditie.

In 1922 en 1923 roeiden nogmaals herhaaldelijk twee Paters tot aan de uitmonding van de Meta in de Orinoco. Zij doopten diegenen die zich in de gelukkige omstandigheid bevonden katholiek opgevoed te worden. Dat is alles wat wij tot stand konden brengen in deze onmetelijke Vichada, driemaal zoo groot als Nederland. Men moet ook zeggen dat de commissie in den beginne den moeilijksten weg insloeg die voor haar open lag. Als wij oordeelen naar de maat van aardschen uitslag, dan hebben wij voorzeker beuzelwerk verricht in de Vichada. Maar zoo kortzichtig denkt de missionaris niet, al moet hij evenals de andere menschen den wrevel ondervinden van verloren succes.

Niettegenstaande dit alles richtte de Bisschop zijn krachten en bezorgdheden naar andere zijde. Wie den ploeg vastneemt, kijke niet om. De missieakker is zoo groot. Verder naar het Zuiden grenzend aan de Amazonas ligt nog een grooter braakland: de VAUPES. Men wilde, koste wat het koste, een missie organizeeren bij de Indianen. In 1909 stuurde men een Pater naar den Vaupés via Brazilië en twee jaar later een anderen Pater overland in eenzelfde richting. 't Is gauw gezegd, maar gij kent nu de afstanden, en er liepen maanden voorbij alvorens levend teeken te zien van deze heldhaftige pioniers. Volgens ingebrachte verslagen besloot de Overheid de Paters terug te sturen naar den Vaupés in 1914, en zoo begon wederom de reeks van nieuwe ontberingen, van maandenlang over water schuiven en de boot slepen langs de serie watervallen: van de Amazonas in de Río Negro, van de Rio Negro in de Vaupés, van de Vaupés in de Papuri. Hier stichtten zij Montfort-Papuri. Dit had de ondervinding der Paters doen afzien van allen invloed der blanken, en desnoods zouden zij deze bekampen en tegenweren voor het welzijn der Indianen, omdat zij maar steeds aanleiding geeft tot koortsachtige jacht naar winst: en dan is er geen tegenwicht meer mogelijk. De Indianen-missie bestaat nu dertig jaar. Drie

[p. 270]

Hollandsche Paters zijn er gestorven. Een van de dappere stichters, Pater Kok uit Amsterdam, tevens stichter van dezer moeilijke talen en spraakkunst woordenboek, is nu ook door ouderdom en zware bezorgdheden overwonnen. Tegenwoordig verblijven er zes Paters en een broeder in zes residenties. Na dertig jaar offeren en een eenzaam leven zien ze eindelijk hun offervaardigheid bekroond. Knappe Hollanders hebben daar gestaan als grensbewakers van Colombia, hebben vliegterreinen aangelegd die de goedkeuring wegdroegen van Amerikaansche piloten, hebben dorpen gesticht, kerken gebouwd, enz. Beter bewijs van ernstig evangelizatiewerk kunnen wij niet aanbrengen dan den lezers onze Indianen leekenbroeders voor te stellen. In 1914 hadden zij nog nooit van God of priester gehoord en thans zijn zij een voorbeeld van kloosterdeugden voor hun twaalf overige Colombiaansche medebroeders. Al zullen deze stille resultaten zelfs niet in aanmerking komen bij ons gouvernement, dat liever toonbaarder bewijsstukken zou willen zien, niettemin is dit het mooiste succes dat een missionaris boeken kan, het eenige dat waarde heeft voor God en de zielen.

Bogotá, Colombia, December 1943.

Párroco de Belén, calle 6, Bogotá

w.g. Pater José Peerboom