Lux. Jaargang 1

[p. 238]

St. Eustatius in 1819 door M.D. Latour O.P.

Op 27 Augustus 1819 werd door den Gouverneur-Generaal van St. Eustatius, St. Maarten en Saba, Abraham de Veer, een rapport over de algemene toestand van St. Eustatius toegezonden aan het Departement van Koloniën. Het loont de moeite na te gaan, welke verschillen het St. Eustatius van 125 jaar geleden, vertoont met dat van vandaag.

Het kleine Statia is gelegen op bijna duizend K.M. ten N.O. van Curaçao. Het rapport omschrijft het als langwerpig rond, met een omtrek van vijf uren ‘strekkende zich van het Noorden naar het Zuiden 9000 voeten en van het Oosten naar het Westen 15000 voeten’. Volgens opgaven van de laatste tijd is de oppervlakte ongeveer 21 vierkante kilometer. De beschrijving luidt verder:

‘De zuidoost- en noordwestpunten dezes eilands worden door twee hoge bergen gevormd, die wegens hun zeer steile afloop tot aan de zee op sommige plaatsen niet kunnen worden omgegaan. De zuidoostelijke punt bestaat uit slechts een enkele ronde berg die in vroeger eeuwen vuurspuwend moet geweest zijn. Zijn kruin en krater, alsmede de diepe vallei daarbinnen doen dit gevoelen aannemen. Ook is de benoeming van de Kwil, die de inwoners er aan geven, hiervan afgeleid. De noordwestelijke punt heeft vele toppen, waarvan sommige door zeer diepe en ontoegangbare kloven zijn vaneen gescheiden.

De hoge vlakte, welke tussen deze twee bergen is, op welker zuidwestelijke zijde het bovendorp of de bovenstad en het hoofdfort gelegen zijn, is de enige op het eiland en loopt aan de noordoost- en oostzijden zacht hellend af tot aan de zee, alwaar op sommige plaatsen kleine boten en cano's kunnen landen. Aan de zuidwestzijde is de voorgeschreven vlakte, zo verre als zich de rede uitstrekt, als door de kunst perpendiculair afgestoken, hebbende zij aldaar een hoogte van ruim honderd voeten boven de oppervlakte van de zee.

De kleine strook welke hierdoor tussen de zee en de voorschreven hoge vlakte gefermeerd en de baai genoemd wordt, heeft daar zij het breedst is omtrent honderd passen in de breedte op een lengte van bijna een kwartier gaans, bezet met een dubbele rei huizen en magazijnen, uitmakende het benedendorp of de benedenstad, van waar men naar boven stijgt langs drie onderscheiden brede opgangen of paden, die in de perpendiculaire steilte uitgehouwen en gedeeltelijk bestraat zijn. Het middelste of oude pad, dat tot bij het Fort Hollandia of Oranje leidt, en het nieuwe pad, omtrent achthonderd passen zuidoostlijker gelegen, zijn zeer stijl en vermoeiend om op te gaan; zachter hellende en gemakkelijker te beklimmen is het noordwestelijke pad, naar de batterij Amsterdam leidende.’

Het stuk beschrijving, vervat in deze laatste alinea, zou tegenwoordig een klein beetje anders klinken. De lange weg door het (voorheen) benedendorp is nu nog slechts gedeeltelijk en met moeite te herkennen. De lange rij huizen en magazijnen is verdwenen, nog wel niet spoorloos, want wie op de rand staat van de pl. m. 40 meter

[p. 239]

hoge vlakte boven het baaipad, ziet nog duidelijk (bij kalm en helder weer althans) de fundamenten van de eens geweldige herenhuizen en magazijnen, die de trots en rijkdom van St. Eustatius waren. Huizen, die een krankzinnig-hoge huur deden, huizen waarvan de benedenverdieping zó volgepropt werd met koopwaren, dat men door een luik in de bovenvertrekken de balen en kisten stuwde tot tegen het plafond. Soms moesten de koopwaren op straat worden opgestapeld, met geen andere dekking dan een reusachtig stuk zeildoek. St. Eustatius' toenmalige benedenstad zag in de tweede helft van de 18e eeuw soms 2000 á 3000 handelsschepen per jaar voor anker komen op de rede!

Het voormalige Fort ‘Hollandia of Oranje’ heet tegenwoordig weer Fort Oranje, hoewel het eigenlijk geen fort meer is. De wallen zijn sinds lang gesloopt en de kanonnen hebben slechts betekenis als historische bezienswaardigheden. Het midden wordt nu ingenomen door een plantsoentje met een De Ruyter-gedenknaald; verder wordt één zijde ingenomen door enkele openbare gebouwtjes.

De drie opgangen naar boven bestaan nog steeds. In 1930 was slechts het middelste of oude baaipad in gebruik, want toen waren er geen auto's op het eiland. Die schijnen er tegenwoordig wel te zijn en dan zal ook het N.W. zacht hellende pad wel weer in gebruik zijn.

Dat de fundamenten van de vroegere, ongeveer anderhalve kilometer lange pakhuizenstraat tegenwoordig in het water liggen, heeft niets te maken met de doorgraving van het Panamakanaal, zoals een Statiaan mij eens met alle geweld heeft willen doen geloven, maar is meer een gevolg van het verzakken van het middenstuk van St. Eustatius, dat uit zeer onsoliede materie bestaat: vulkaanzand en kleine steentjes. Eén flinke regenbui is in staat in deze grond geulen te slijpen van anderhalve meter diep. Volgens mijn persoonlijke overtuiging moet dit eiland in lang vervlogen tijden bestaan hebben uit twee eilandjes met een smal en ondiep zeestraatje er tussen. Dit straatje is door de eeuwen lang daarin gewaaide vulkaanas en ander uitbarstingsmateriaal van de krater volgestort. Aan de westzijde nu van het eiland, waar het stadje ligt, precies halverwege tussen de Quill en de Little Mountains, heeft aan de kust de snelste verzakking plaats. Het wil mij voorkomen, dat hier de grond gedurende de laatste 150 jaar ongeveer een decimeter per jaar gezakt is, en dat is enorm veel!

Wat de watervoorraad van het eiland betreft, tekent het rapport aan:

‘Er zijn geen bronnen en men verkrijgt het (water) alleen door de regen op te vangen in gemetselde bakken, waarvan iedere woning voorzien is. Op sommige plantages vindt men ook putten, die met veel moeite en kosten gegraven zijn en 120 tot 140 voe- en diepte hebben, doch het water ervan is meest brak en alleen geschikt om het vee te drenken.’

De regenbakken van St. Eustatius zijn voor een goed deel de weg van het hele eiland opgegaan, d.w.z. de meeste verkeren in uiterst vervallen toestand. Er zijn echter ook nog vele goede, bruikbare bakken. Ze zijn meestal zeer langwerpig, in de grond gegraven (en niet boven op de grond gemetseld, zoals meestal op Curaçao) en voorzien van een dak in de vorm van een tongewelf. Ze vangen het water van de dakgoten op, maar doordat ze in de grond gegraven zijn, kan ook een alleenstaande regenbak water vangen, mits deze voorzien is van een zogenaamde pan d.i. een gecementeerd stuk grond, dat langzaam afhelt naar de bak, en het opgevangen water door een opening daarin doet stromen.

De bevolking van St. Eustatius bestond volgens gedane opname in 1817 uit:

507 Blanken

336 Gecouleurde vrije lieden

1748 Slaven

Dat maakt een gezamenlijk inwonerental

[p. 240]

van 2591.

Over het jaar 1818 bedroegen deze cijfers:

501 Blanken

302 Lieden van de kleur

1865 Slaven

Hetgeen een totaal geeft van 2668 zielen.

‘Wat de religiën betreft, zijn er 218 Protestanten, waarvan het groter aantal Calvinisten en Episkopalen, 5 Lutheranen en 6 Methodisten, 30 Rooms-Katholieken, een Kwaker en 5 Joden.’

In nog vroeger jaren moeten er veel meer Joden op St. Eustatius geweest zijn. Ze hadlen een synagoge, waarvan de muren thans nog bestaan en er is nog een groot Jodenkerkhof.

Dertig Katholieken op St. Eustatius was nog lang het laagste cijfer niet; in later jaren zou het dalen tot tien, om na de komst van vaste missionarissen weer te stijgen. In 1930 was het getal ongeveer 250; in 1935 was dat nog steeds zo. Eind 1937 stijgt dit cijfer tot 375 en eind 1941 lezen we van 762 Katholieken. Dit is een verbazend snelle aangroei, waardoor de Katholieken nu 62.8% van de bevolking uitmaken!

In het jaar 1819 was St. Eustatius twee ‘medicinae doctoren’ rijk, waarvan een als officier van gezondheid bij het garnizoen was benoemd en dienst deed. We kennen nu in 1943 een eiland met een bevolking, twee maal zo groot als St. Eustatius toen bezat, en dat een véél groter garnizoen heeft, en dat het met één medicinae doctor moet stellen!