Lutherse Bijbel (1648)

VOOR-REDEN over de Boecken SALOMONS. D.M.L.

DRie Boecken hebben den naem Salomons: ⁺ het eerste is, Proverbia, de Spreucken; ’t welck met recht een boeck heeten magh van goede wercken: want hy daer-in leert een goet leven te leyden, voor Godt ende de Werelt.

Ende insonderheyt neemt hy voor hem de lieve jeugt, ende trecktse gantsch vaderlijck tot Godts geboden, met troostelijcke beloften, hoe wel het den Vromen gaen sal; ende met dreygen, hoe de boose moeten gestraft worden. Want de jeugt is van haer selfs tot alle ’t quade genegen; daer-toe als een on-ervaren volck, en verstaet sy de list ende boosheyt der Werelt ende des Duyvels niet; ende is veel te swack om den quaden exempelen ende ergernissen te weder-staen, ende en vermagh haer selfs immers niet te regeren: maer indien sy niet op-getrocken en wort, so is sy, eer sy omme siet, verdorven ende verlooren.

Daerom so behoeft sy wel, ende moet hebben Leeraers ende Regeerders, diese vermanen, waerschouwen, straffen, tuchtigen, ende altoos tot Godts vreese ende geboden houden; om den Duyvel, de Werelt, ende het vleesch af te weeren. Gelijck dan Salomo in dit Boeck met alle neerstigheyt ende rijckelijck doet, ende vervattet sijne leere in spreucken, op dat sy dies te lichter gevattet ende liever behouden worden: so dat met recht een yegelijck Mensch, die denckt vroom te worden, sulck Boeck wel mocht voor sijn dagelijcx Hand-boeck ofte Bede-boeck houden, ende dickwils daer-in lesen, ende sijn leven daer-in beschouwen.

Want het moet doch op een van beyde wegen uyt-loopen, ofte dat men sich late van den Vader kastijden, ofte van den beul straffen; ⁺ gelijck men seyt: Ontloopt ghy my, ghy en ontloopt den beul niet. Ende ’t ware goet, dat men der jeucht sulcx altoos inbeeldde, dat sy ongetwijffelt weten moeste, dat sy ofte des vaders roede, ofte des beuls sweert moete lijden; gelijck Salomo in dit Boeck altoos met den doot dreygt den ongehoorsamen. Want daer en wort doch niet anders uyt, Godt en laet geen dinck ongestraft; gelijck men dan in de onder-vindinge siet, dat de ongehoorsame boose boeven soo geheel wonderlijck t’ onder gaen: ende ten laetsten doch den beul in de handen komen, wanneer sy ’t op ’t weynighste vermoeden, ende op ’t sekerste zijn. Van dit altemael zijn openbare getuygen ende teeckenen, de galgen, raderen ende raven-steenen, die voor alle steden by den wegh staen: dewelcke Godt daer henen geset heeft door het wereltlijcke regiment, tot een verschrickinge van alle de gene, die haer met Godts Woort niet en willen laten onder-wijsen, ende den ouders niet gehoorsaem en zijn.

DAerom noemt Salomo in dit Boeck alle de gene sotten, die Godts gebodt verachten; ende Wijse, die haer nae Godts gebodt houden. ⁺ Ende treft daer mede niet alleen de jeugt, die hy voor-namelijck te leeren voor-neemt; maer allerley staten, van den hooghsten aen, tot den aller-laeghsten toe. Want gelijck als de jeugt hare eygene lasteren heeft tegen Godts gebodt: alsoo hebben alle andere staten oock hare lasteren, ⁺ ende wel erger dan der jeugt lasteren zijn, gelijck men seyt: Hoe ouder, hoe erger. Ende wederom: Ouderdom en helpt voor geene dwaesheyt.

Ende wanneer anders geen quaet en ware in d’ andere ende hooge staten, als daer is, gierigheyt, hoovaerdye, haet, nijt, etc. so is doch dit eenige laster quaet genoegh, dat sy kloeck ende wijs zijn willen, daer sy niet zijn en sullen: ende yeder-man is genegen anders te doen, dan hem bevolen is; ende te laten, wat hem bevolen is. Als, wie in ’t geestelijcke ampt is, die wil kloeck ende dadigh zijn in ’t wereltlijcke, ende sijner wijsheyt en is hier geen eynde: wederom, wie in ’t wereltlijcke ampt is, dien wort het hooft te nauw van overvloedige konst, hoe het geestelijck ampt te regeren zy.

Van sulcke sotten zijn alle landen, alle steden ende alle huysen vol; ende worden in dit Boeck geheel vlijtigh bestraft, ende een yegelijck vermaent, dat hy het sijne waer-neme, ende wat hem bevolen is, getrouwelijck ende neerstelijck uyt-richte. Ende daer en is oock geene deugt meer, ⁺ dan gehoorsaem zijn, ende waer-nemen wat hem te doen bevolen is: dat heeten wijse lieden. De ongehoorsame heeten sotten; hoe-wel sy niet en willen ongehoorsame noch sotten zijn ofte heeten.

HEt tweede Boeck heet Koheleth, ⁺ dat wy den Prediker heeten, ende is een Troost-boeck: als, wanneer nu een Mensch, nae de leere des eersten Boecx, wil gehoorsaemlijck leven, ende sijn bevel ofte ampt waer-nemen; so sperret hem de Duyvel, de Werelt, ende het eygen vleesch soo daer tegen, dat de Mensch moede ende verdrietigh wort in sijnen staet, ende berouwt hem al wat hy begonnen heeft: want ’t en wil nergens voort, gelijck hy ’t geerne hadde. Daer verheft sich dan moeyte ende arbeyt, onlust, onverduldigheyt ende murmureren, so dat een wil handen ende voeten vallen laten, ende niet meer doen: want waer de Duyvel niet en kan ter rechter-zijde, met neus-wijsheyt ende lust de gehoorsaemheyt weeren; so wil hy ’t ter slincker-zijde, met moeyte en tegen-spoet beletten.

Gelijck nu Salomo in ’t eerste Boeck leert de gehoorsaemheyt tegen den dullen kittelenden lust ende neus-wijsheyt: alsoo leert hy in dit Boeck tegen den onlust ende aen-vechtinge verduldigh ende bestandigh te zijn in gehoorsaemheyt, ende altoos het uyrken met vrede ende vreugde te verbeyden: ende wat hy niet houden noch veranderen en kan, slechts varen late; ’t sal hem wel vinden.

HEt derde Boeck is een lof-sangh, ⁺ in den welcken Salomo Godt looft voor de gehoorsaemheyt, als voor eene gave Godts: want waer Godt niet huys en houdt, ende selfs regeert, daer en is in geenen staet noch gehoorsaemheyt noch vrede; maer waer gehoorsaemheyt ofte goet regiment is, daer woont Godt, ende kusset ende om-helst sijne lieve Bruyt met sijn Woort, dat is sijns monts kus. Alsoo, waer het in een lant ofte huys, volgens de twee Boecken gaet (soo veel als ’t zijn kan) daer magh men oock dit derde Boeck wel singen, ende Godt dancken, die ons sulcx niet alleen geleert, maer oock selfs gedaen heeft, Amen.

+ Drie Boecken Salomons. Het eerste, de Spreucken. Salomon predikt alhier voornamelijck der jeugt. De jeugt is tot alle ’t quade genegen.

+ ’s Vaders roede. ’s Beuls sweert. Godt en laet het quaet niet ongestraft, etc.

+ Sotten. Wijse.

+ Alle staten hebben haer eygen laster. Gemeyne plage ende laster in de Werelt, etc.

+ Gehoorsame. Ongehoorsame.

+ Het tweede Boeck Salomons, de Prediker.

+ Het derde Boeck Salomons, het Hooge Liedt.