Lutherse Bijbel (1648)
(2009)–Anoniem Lutherse bijbel (1648)–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina fol.]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BESCHRYVINGE Van JERUSALEM.IErusalem de Heylige, Konicklijcke en voornaemste Stadt onder alle Steden in ’t Ioodtsche Landt, is alder-eerst ghesticht door den Koningh en Priester Godts Melchisedech, nae de Scheppinghe des Werelts 2023. jaer, is van hem geregeert 50. jaren, ten tijden Abrahams, ende genaemt Salem, maer naderhant van de Iebusiten in-ghenomen zijnde, Iebus, ende dat nae de naem van Iebuseus, een sone van Canaan, afkomstigh van Cham, sone van Noach. Dese Iebusiten, hebben de Stadt gheregeert 824. jaer, en is by haer soo versterckt, datse ten tijden Davids, als hy de Stadt wilde bestormen, tot verachtinge sijner macht, voor stelden blinde, kreupele, en verlamde menschen, seggende, dese machtigh te zijn hare vyanden af te keeren: doch de saecke is anders uyt-gevallen, de Propheet en Koningh David heeft haer overwonnen, de Stadt in-genomen, de Iebusiten verdreven, het vervallen gerepareert, de Burcht Syon versterckt, en rontom bemuert van Millo af binnewaert, ’t welck is by hem ghenoemt de Stadt Davids. 2 Sam. 5. Oock heeft hy dese Stadt gemaeckt tot het Hooft (niet alleen van Iudea) maer van sijn gantsche Koninckrijck, ende ghenaemt Ierusalem, soo sommige meenen heeft dese naem haer oorspronck van de Iebusiten, als eerst genoemt zijnde Salem, ende toekomen Iebu, is genaemt Iebusalem, maer het woort Iebu in Ieru verandert zijnde wert Ierusalem, dat is een Gesicht des Vredes genoemt. Den Koningh David heeft hier den Tabernakel gesticht op den Bergh Syon, te weten, op den Heuvel Gabaon, en met grooter vreugde de Arcke daer in gebracht: aldus is Godes zegen over dese heylige Stadt uyt-gebreyt, en onder de Regeeringhe van Salomon, als mede de naevolgende Koningen vergroot, versterckt, ende met heerlijcke Gebouwen verçiert, insonderheyt met des Heeren Tempel, vol kostelicke Cieragie, en overtrocken met louteren Goude: soo dat Ierusalem is gheweest een van de alder-voornaemste Steden des gantschen Aertbodems, van Godt verkooren tot een plaetse der Offerhande, ende des Heyligen dienstes, de Stadt der volkomener vreughde, in ’t midden der Heydenen van Godt geset, ende Landen rontom haer heenen, Ezech. 5. vers 5. Sy is gelegen in den Lande Canaan; ende is in de Lootinge (ten tijde van Iosua) ten deele gevallen de Stamme Ben-Iamins, ghelijck in onse tweede Kaerte van ’t beloofde Landt perfectelijck vertoont wert.
Aldus is Ierusalem gheregeert onder dese 21. Koningen, en Athalia Koninginne, den tijdt van 466. jaren en 6. Maenden, en soo toe-genomen in groote, dat den omvangh der Stadt wert gherekent hondert en vijftigh stadien, dat is, over de ses uren gaens, en werden daer binnen bevonden omtrent hondert en vijftigh duysent zielen. Onder de regeeringe van Eliakim quam Nebucadnezar den Koningh tot Babel, en overviel dese Stadt, nam den Koningh, en bont hem met twee kopere ketenen, om nae Babel te voeren: nam oock uyt den Tempel des Heeren van de vaten, ende steldense te Babel in sijnen Tempel. Daer nae Iehojachin Koningh zijnde dry Maenden, werdt door den Koningh van Babel van daer ghehaeldt, neevens de kostelijckste Vaeten van het Huys des Heeren ende Nebucadnezar stelde Iehojachins Broeder Zedekia tot Koningh over Iuda ende Ierusalem: Maer alsoo hy afvalligh werdt, ende het Heylighe ontheylighden, de Booden Godts verachte, ende bespottede alle waerschouwinghe aen Hem ende sijn Volck, soo quam den Koningh der Chaldeen, ende overviel de Stadt, vernielde het volck, verbrande den Tempel, ende alle de voor-naemste Gebouwen: de Muren der Stadt dede hy omwerpen, en raseerde alles tot den gronde, het over-gebleven Volck, de vaten en schatten van het Huys des Heeren ende des Konings, voerde hy alles nae Babel, en maecte also den Volcke tot knechten van hem, ende sijne Soonen tot het regeeren des Koninckrijcks van Persen: alsoo werdt vervult de Prophetie Michae 3:12. Ende na het Woort des Heeren door den mont van Ierem. 25:11. Is na 70. verloopen jaren de Ioden wederom vryheyt gegeven, en door Cores den Koning van Persen haer belast na Iudea te vertrecken, om des Heeren Tempel weder op te bouwen, daer toe hy haer mede gaf alle de goude, silvere ende andere Vaten, die Nebucadnezar uyt den Tempel hadde gerooft, ende in sijnen Tempel tot Babel gestelt, zijnde in getale dertigh goude Beckens, duysent silvere Beckens, negen-en-twintig Messen, dertigh goude Beeckers, vier hondert en thien silvere Beeckers, ende so veel andere, tot het getal van vijf duysent en vier hondert stucks: doch het Volck des Landts beletten haren voortgang door snoode practijcken, huerende quande Raedt-gevers tegens de Ioden, soo dat het was in ’t seste jaer des Rijcks Darij, eer den Tempel volbouwt ende ingewijet wert, zijnde 44. jaer nae dat Cores haer vryheyt verleende: ende 41. jaer daer nae, ten tijden Nehemia, gaf den Koningh Arthahsastha verlof om de vernielde Stadt Ierusalem wederom te bemueren, ’t welck met groote neerstigheyt geschiedden, also is dese Stadts muer rontom met vlijt gerepareert, ende volkomen herbouwt, in de tijdt van 52. dagen, Neh. 6:15. Is oock gheregeert, doch onder de heerschappye der Koningen van Persen, nae de wederkomst der Ioden uyt Babel, van Vorsten en Hooge-Priesters, als volght: den tijdt van 544. jaren, te weten:
Voorts is Ierusalem, midsgaders Iudea geregeert onder ’t ghebiedt der Romsche Keysers, van Landt-Vooghden, te weten: van.
Daer zijn noch andere Landt-Vooghden gheweest, wiens tijdt van regeeringe ons onbekent is, te weten, Tiberius, Alexander, Cumanus, Felix, Portius Festus, Abbinus ende Florus, onder de welcke oprees de Ioodtsche Oorlogh teghen de Romeynen Titum ende Vespasianum, die dese Stadt grouwelick verwoestten, ende het Volck onmenschelijck handelden, ombrachten en verstroyden, nae de Prophetie onses Heylandts Christi, Luce 19. vers 43.44. alsmede 21. vers 20. Dese verstooringe geschiede in het jaer nae Christi gheboorte 72. gelijck wy hier in ’t kort nae gelegentheyt onser plaetse sullen verhalen: Desen gemelten Vespasianus als een Velt-Overste van den Keyser Nero, vast besich zijnde om ’t ghebiet der Romeynen wijder uyt te breyden, was in Iudea met sijn Krijgs-macht, vermeesterende eenige Steden, Vlecken ende Sterckten: nam oock voor om Ierusalem te benauwen, ende eyndelijck, ghelijck de andere, te brenghen onder de ghehoorsaemheyt der Romeynen, tot dien eynde, bouwde hy van verre rontom de Stadt verscheyden stercke Sloten: maer hoorende dat den Keyser Nero was overleden, alsmede Galba, ende dat Otho het Rijck was op-gedragen; oock Vitellius hem selven daerin gedrongen hadt, is hy van sijn voornemen af-gestaen, en getrocken nae Caesaream, om op alles goede acht te nemen: hem latende meer gelegen zijn aen den welstandt sijnes Vaderlants, als wel aen de buyten-landtsche Oorloge. Hy dan (soo om sijne deught, als mede om sijne kloeckmoedigheyt) is selver tot Roomsch Keyser verkooren, ende door sijn by hebbend Heyr bevestight, inden Iare na Christi geboorte 71. Als hy nu sijne saecken te Alexandrien (een Stadt in AEgypten gelegen) verricht hadde, is hy nae Roomen, ende sijnen sone Titus nae’t Ioodtsche landt vertrocken: om aldaer voort de resteerende Steden te bemachtigen, ende Ierusalem te vermeesteren: alwaer ondertusschen groote oneenigheyt was ontstaen, ende de stadt, als in driederley volck ofte hoopen gedeelt, waer van de Partyen elckander op ’t hevighste bekrijgden, sy vielen tot malkanderen uyt, verbrandende de Huysen, Koorn-huysen ende Granen, daer dese Stadt voor veel Iaren wel van versien was, ende haer wel te pas soude gekomen hebben in ’t belegh der Romeynen: sy vernielden malkander met een onmenschelijcke wreetheyt, soo dat het bloet der menschen in de Voorhoven des Tempels als water daer henen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina fol.]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vloot, en bedeckten het Aerdtrijck. Dit dan aldus als een Voorbode in de Stadt, ende een grooten Comeet-sterre boven de Stat dagelijcks verschijnende, is Titus Vespasiani Soon met sijn gantsch Heyr daer in alder yl voor-gekomen, heeft de Stadt rontom beset: waer door de binnen-twist is by-gheleyt, om ghelijckerhant de Romeynen tegenstant te bieden; sy hebben verscheyden uyt-vallen gedaen op de Romeynen, en vele listen tegen haer in ’t werck ghestelt; verscheyden reysen de overhandt ghehadt; doch zijn hoe langhs hoe meer in den haet der Romeynen gheraeckt: even wel heeft haer Titus Vespasianus, den vrede tot verscheyden malen seer vriendelijck aen-gheboden: ’t welck sy niet alleen en hebben veracht, maer de Boden beschimpt, gheschoten, ende uyt-gelacht; het Legher ondertusschen wert hoe langhs hoe meer gesloten: en also daer door op de stad niet veel en wert gedaen, so rees wederom daer binnen een nieuwen twist, ende werden de drie Partyen in twee verandert; waer van de Hoofden waren Ioannes ende Simon; doch siende, dat Titus hem ghereet maeckte om de stadt te bestormen, zijn sy wederom verdraghen, om alsoo ghelijckerhandt haren vyandt teghen te staen, waer door de Romeynen voor die reys weynigh uyt-rechten: doch de saecke hervat zijnde, ramden sy met den Bock ofte Muer-breecker, geduerigh op de mure der stadt, die ten laetsten begost in te wijcken: die van binnen dat siende, verlieten de selve, ende begaven haer binnen de tweede; alsoo werden de Romeynen meester van de buytenste mure, ende het noorder-deel der stadt, op den 7. May in’t Iaer 72. Vijf dagen daer nae bemachtighde Titus de tweede mure, en verboodt sijn volck geen gevangen Ioden te dooden, noch hare huysen te branden: ’t welck by de Burgerye soo aengenaem was dat sy de stadt aen Titus by accoort wilden overgeven, maer wert haer door den oproerighen belet, en daer en boven met de doot ghedreyght, alle die daer van souden reppen ofte spreecken, niet teghen-staende Titus de Rebellen oock den vrede aenboodt: die van binnen hier door als op nieuw weder teghen de Romeynen op-ghemaeckt, zijn met een furie aen-gevallen, en hebben met ghewelt de Romeynen uyt de tweede mure verjaeght, maer den vierden dag daer nae, werde de saecke by de Romeynen hervat, de selve weder in-genomen, ende terstont ter aerden geworpen, de Toorens met goede Wacht beset: Titus hem gereedt maeckende den derden mure te bestormen, wende alle vlijt aen, om die van binnen tot accoort te bewegen, alsoo hy een vyant was van soo veel onnoosel bloet te vergieten; maer alles wat hy voorwendde was te vergeefs en van haer bespot: naer vier dagen scheyde hy sijn volck in twee hoopen, om alsoo gelijckelijck de Burcht Antonio (gheteeckent met No. 28.) te bestormen, maeckten daer voor twee groote hooghe Schansen, ofte soomen die nu noemt, Katten, om daer van boven af, in de Stadt op de Burgers te schieten: even wel met barmhertigheyt bevanghen zijnde, over soo veel onnoosele Zielen, die als overheert daer binnen waren; soo sandt hy noch eerst aen haer eenen Iosephus, een wijs en wel bespraeckt Man, een Iode, die haer in haer eygen Tale aensprack; smekende, vermanende, onderrechtende, ende haer verhalende veel oude exempelen haerder Voor-ouderen: maer in plaetse van hem gehoor te geven, schoten sy nae hem; ende spotten met Titus, niet tegenstaende den honger daer binnen alreede soo groot was, datse by groote menichten daer henen vielen, storven ende malkanderen de beten ten kele uyt-scheurden, oock groote moetwille tegen elckanderen uyt hongers-noot ghebruyckten: de gemelde Storm-katten dan gereedt zijnde, werden door die van binnen onder-graven ende verbrant: waer door dat mael het voornemen Titi belet wierdt. Hy dan hier door geheel verachtert, dede het Leger buyten om so dicht besluyten in drie dagen tijdts, datter niemandt uyt ofte in en konde: waer door die van binnen alle secours belet ende af-ghesneden was; het om-werck was met 13. stercke Sloten ofte Kasteelen beset, waer uyt gheduerigh dagh en nacht de ronde ghedaen wert: hier door ontviel die van binnen den moedt, want den honger van dage tot dage aenwies; gelijck oock dede den moetwil der boose Boeven, die in de huysen vielen, de lieden beroofden, dooden en uyt-schudden; oock was den stanck onlydelijck, van alle de doode lichamen die op de Straten, Marckten, ende in de Huysen lagen: in somma de penne was nauw machtigh te beschrijven de elenden der Inwoonderen, die vermidts den grooten stanck, ghedwongen werden soo veel haer moghelick was, de doode lichamen over de Stadts-mueren te werpen, om alsoo van den stanck vry te zijn: ’t welck Titus voor-by gaende heeft ghesien, ende sijn handen nae den Hemel op-heffende, betuyghde openbaerlijck, dit sijn werck niet te wesen. Eenen Maneus, Lazari soon, uyt de Stadt tot Titum ghevlucht, heeft verhaelt, dat uyt een Poort (die hem te bewaren was ghegheven) waren uyt-gedragen geduerende dese Belegeringe, hondert en vijfthien duysent, acht hondert, ende tachtentigh doode lichamen, en om noch hooger te gaen, eenige aensienelijcke Ioden van Adel, tot Titum ghevlucht, hebben hem voor de waerheyt verhaelt, datter binnen den voornoemden tijdt voor de Poorten zijn uyt-gheworpen ses hondert duysent doode lichamen der armen, behalven alle de anderen die door den armen niet en konden uyt-gedragen werden: dese waren in de grootste Huysen gesleept, op een gesmeten, ende de Huysen toe-gesloten: binnen de Stadt wert verkocht, een mate koorn voor een Talent, dat is 1500 sickelen, ofte nae de hedendaeghsche ghewichte 62½ pont silver: de arme lieden aten alles watse kryghen konden, gras, hoy, leer, koe-mis, oock ’t gene haer self was af-ghegaen: een Moeder haer eygen Soogh-kint gedoot hebbende, heeft het ghesoden ende ghegheten: dit alles en heeft nochtans niet konnen bewegen dese halsterrighe, oproerige menschen, maer (als verhert) saghen alles met onbermhertigheyt aen. Op den eersten Iulij dede Titus bestormen de voor-gemelde Vestinge Antonio, oock den tweeden ende derden dito, die sy ten laetsten veroverden: waer over de oproerige vluchten in ’t gebouw des Tempels, geteeckent met de letter A, ende No. 31.32.33.34. Alwaer sy na eenighe dagen gevecht, een gedeelte van het Voorgebouw self aen brand staecken, ’t welck twee dage daer na, dat is, op den 24. dito door de Romeynen voort af-gebrandt wert: den 27. dito hadden de Ioden een gedeelte van ’t dack af-ghenomen, ende tusschen de balcken eenig hout, peck en swavel geleyt, daer sy door een geveynsde vlucht de Romeynen inlockten, ende in brandt staecken: den 8, Augusti beklommen de Romeynen den Tempel, want sy de mueren van dien met den Bock niet en konden breken, doch werden ridderlijck daer af-geslagen: daer na wierpen sy het vyer in de Poorten, die soo haest als haer silveren over-trecksel gesmolten was, begosten te branden met de naest-aen-gelegen wercken, brandende den gantschen dagh ende den volghende nacht, ’t welck haer de Ioden soo ’t scheen niet aen en trocken: den 10. dito werdt den Tempel omringht ende van allenzyden bestormt, een van de Krijghs-knechten door andere op-gheheven, wierp het vyer in een gulden venster, waer door den brandt daer in seer hevigh aengingh: hier uyt ontstont een groote verbaestheyt onder de Ioden mitsgaders een groot gheschreeuw, ’t welck verhinderde, dat Titus niet en wert ghehoort, die met roepen en wencken den brandt wilde gheblust ende den Tempel verschoont hebben, daer hy eyndelick noch selver binnen trat om de heerlijckheydt te sien, die hem noch veel grooter docht te wesen, als hy oyt verstaen hadde, sandt sijne boden uyt met hoogh bevel om den brandt te blusschen: maer al te vergeefs, alsoo de hevigheyt der Romeynen so seer getergt was, datse nergens als op de vernielinge van gebouw en Ioden en pasten: aldus wert dit alderuytsteeckenste gebouw des gantschen Aertbodems, tot een vuylen As-hoop gemaeckt, even op eenen ende den selven dagh en maent, als het door den Babylonischen Koningh was verbrandt: te weten op den 10. Augusti, ende is den tijdt van de timmeringhe Salomons, geweest tot op desen gemelden dagh, elf hondert en dertigh jaren, seven maenden, ende 15. dagen oock nae de timmeringe Aggie tot desen genoemden dagh, ses hondert negen en dertig jaren, ende 45. dagen. De Ioden werden er soo vele verslagen, dat het bloet langhs den Tempel by de trappen af vloot, als een loopende riviere, daer en werdt niemant verschoont, out noch jongh, groot noch kleyn, edel noch onedel: doch een deel van de oproerighe hielden ’t noch eenige dagen, maer moesten ’t eyndelijck met den doodt bekoopen: de Straten lagen over al met dooden beset. In dit belegh, van den 14. April tot den 8. September zijnder by den Romeynen gevangen seven en tnegentigh duysent Ioden, ende ghedoodt, soo door het swaert als den honger, elfmael hondert duysent, meestendeel uytlandische Ioden, die om het Paesch-feest aldaer gekomen en belegert waren. Ten laetsten is het over-blijfsel deser Stadt aen-gesteecken, verbrandt, ende de mueren ter aerden toe geslecht, en is alsoo dese heerlijcke Sadt Gods in een moort-kuyl, haer flickerende glants in roock, ende haer lieflijck gheluyt in een jammerlijck gheschrey en wee-klaghen verandert: in het tweede jaer des Keyserdoms Vespasiani, op den 8. September, in ’t jaer nae Christi geboorte 72. Dese Stadt is daer nae allencxkens wederom herbouwt en als nu onder ’t gebiedt der Turcken: is gelegen van de Iordane ontrent seven, ende van de groote zee thien duytsche mijlen, item van dese hier onder genoemde Steden als volght: te weten VanMijlen.
Dit is dan in’t kort verhaelt de beginsselen, op ende ondergangh, midtsgaders de ghelegentheyt, en tegenwoordigen standt deser Stede, waer van den lust-gierigen Leser breeder kan onderrecht werden, soo in’t ondersoecken der Heyligher Schrituere, als oock in ’t lesen der Ioodtsche Historien, voornemelijck den vermaerden History-Schryver Iosephus, die alles perfectelijck heeft ondersocht en seer curieuselijck beschreven. |
|