Lutherse Bijbel (1648)
(2009)–Anoniem Lutherse bijbel (1648)–
Auteursrechtelijk beschermd
[Folio *]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Een korte verklaringhe der Geographische Beschryvinghe, mitsgaders den tocht derIsraëliten, uyt Egypten, in’t Landt van Beloften.BY eenige oude Schrijvers wert dit beloofde Lant Palestina geheeten, voortkomende (soo men meent) van den inwoonderen deses Lants Philistynen genaemt, een Natie af-gekomen van Cham, Soone van Noah, oock wert dit Lant met recht genaemt het Lant van Beloften, en dat vermits de beloften Godts, ghedaen aen Abraham, Genes. 12.7. item 13.15. Dat het genaemt wert het Lant Canaan, sulcks komt van een Soone van Cham, Canaan geheeten, wiens nakomelingen (Canaaniten genaemt) dit Lant hebben bewoont, ‘tselve inverscheyden gedeelten, met besondere namen (als particulieren Provintien) noemende, en dat nae de namen haerder vaderen, in onse voorgaende eerste Caerte perfecteljck vertoont, ten laetsten wert dit Lant oock genaemt het Heyligh Lant, voort-komende uyt de aensprake Mose, Genes. 3.5. daer de Heere aldus spreeckt: Nadert hier niet toe, treckt uwe schoenen uyt van uwe voeten; want de plaetse daer ghy op staet, is Heylig Lant: al hoe wel dese aenspraecke niet in t’Lant Canaan, maer in de Woestyne Zin by den Bergh Horeb is geschiet; even wel en is desen naem niet oneygentlijck dit Lant gegeven, vermits het Heyligdom des Heeren aldaer is bewaert, de Stad Godts Ierusalem daer inne leyt; ende oock onsen eenigen Heylant, de Waerachtige Sone Gods, daer in is ontfangen ende gebooren: de uyterste palen deses Lants, reycken in ’t Oosten aen het steenachtig ofte Woest Arabien; in ’t Zuyden aen de Woestyne der Edomiten, Paran, Zin, ende Cades; in ’t Westen heeft het de groote Zee; ende in ’t Noorden ’t Geberghte Libanon; en heeft in sijne lengte, van Libanon tot aen de Woestyne Paran, omtrent 70. uren gaens, de breete is ongelijck; van de groote Zee tot over de Iordane, somwylen 15. 16. en oock 18. of 19. uren gaens: dit Lant is doorwatert met verscheyden beeckjens waer van sommige in de groote Zee, ende oock eenige andere in de Iordane vlieten; ’twelck is een vermaerde Riviere, die haren naem ende oorspronck heeft uyt twee kleyne meerkens by ’twout Libanon genaemt Ior ende Dan, dese haer door twee besondere beecxkens te samen voegende, maecken dat oock hare namen te samen ghevoeght werden, ende alsoo desen stroom Iordan genoemt, vlietende nederwaert tot in het Meer Maron, ende van daer in de Zee Zinnereth, anders genaemt de Galileetsche-Zee, komt oock eyndelijck in de Doode-Zee, die eertijts in ontstaen door het omkeeren der Steden Sodoma, Gomorra, Adama ende Sebonn: ’twelck ten tijde Lots was een uytermaten vruchtbare streecke Landts, genaemt het Dal Siddim; vergheleken by het Hof des Heeren, te weten het Paradijs, Gen 13.10. Dese gemelte Zee wert oock bewatert met de beecken Zered ende Arnon; is even wel nae het schryven van Iosephus, een sout en onvruchtbaer Meer: Tacitus, Egesippus, Pausanius ende andere schryven hier van wonderlijcke saken, die wy om de kortheyt voorby gaen: oock wert hier in ghevonden, dryvende aen verscheyden plaetsen, een specie van peck, genaemt Aspalt; waer over dese Zee oock by sommige wert genaemt Mare Aspalticum: dit peck ghesmolten, heeft een vileynen stanck over sich, ende is bequaem om eenige dingen mede te dichten of te pecken; werdt oock in de Medecijnen ghebruyckt: voorts is dit Landt Canaan een seer vruchtbaer Lant, voortbrengende Koorn, Wijn, Olie, Suycker Balsem, Vygen, Granaet-Appelen, Cruyden ende Bloemen; met recht genaemt Exod 3.8. ende op andere plaetsen meer, een Lant vloeyende van Melck en Honich; is geçiert met schoone Bergen, Valeyen, Velden, Fonteynen, Rivieren, Bosschen, Steden, Vlecken ende stercke Casteelen, te boven gaende vele andere Landen des Werelts, ende derhalven van God gegeven tot een wooninge sijner uytverkoorenen, ende den Vader aller gelovigen, mitsgaders sijnen zade belooft, als een voorbeelt van het Hemels Canaan, de plaetse der volkomener vreugde: het over groot getal der Steden is by na onghelooflijck, om daer van een Exempel te toonen, heeft ons goet gedacht te noemen alleen de Konincklijcke Steden, by Josua door lootinghe toe-gedeelt de gheslachten Israels, in forme als hier onder volght, te weten:
Dit dan aldus gesproken van de verscheydenheyt der Namen deses Landts, oock des selfs vruchtbaerheyt ende grensen, sullen wy komen tot den tocht der Israëliten, hoe ende op wat wijse sy ’tvoorschreven Heyligh Landt, aengesocht, verspied ende eyndelijck in-genomen hebben: Nae datse de Heere om haeres herten herdicheyts wille, veertig jaren in de Woestyne Paran, Zin ende Cades, hadde om-gevoert, ghelijck sulckx in de Kaert is afgebeelt, ende als in een Spiegel den Leser perfectelijck vertoont wert. Alsoo Godt by hem selven hadde bestemt, de naekomelinghen Abrahams, 430. jaren als vreemdelingen in een vreemt Landt te laten woonen, ende den bestemden tijdt nu gheeyndicht was, heeft hy aengesien haer ellendighe slavernye, ende hoe sy door den Egyptenaren onderdruckt ende geplaegt werden, hy heeft verhoort het suchten en klagen sijns volcks, ende ghesonden sijne Dienaren Mose ende Aaron, om haer uyt Egypten te leyden in ’t Beloofde Landt, den Koningh sulcks willende beletten, is Egypten daerom met alderhande plagen soo van den Heere besocht, datse niet alleen dit volck hebben laten gaen, maer hebben haer uyt-gedreven: de kinderen Israëls versamelden van alle hoecken tot Rameses, aten het Paesch-Lam, den 14. dach der Maent Abib, by ons zijnde de Maent Maart, en by haer gherekent de eerste Maent van ’t Iaer, des anderen daegs, te weten den 15. dagh der eerste Maent, zyn sy van daer gereyst: dit gheschiede in ’t Iaer 2583. nae de Scheppinge des Werelts, ende sy legerden haer in 1. Succoth, van waer sy op-braken ende leyden haer in 2. Etham aen ’t eynde der Woestyne, van hier wederom keerende in 3. Pi-hachiroth tusschen Mighdol ende de Zee, alwaer sy van den Egyptenaren achter haelt werden, doch den Engel en de Wolcke des Heeren die voor het Legher ’t volck gheleyde, stelden hen achter haer, dat is tusschen den Israëliten ende ’t Leger der Egyptenaren, so dat sy door de duysterheyt der wolcke, ’tvolck Gods niet en konden sien, Israël aldus beset zijnde, met hooge Bergen aen weder-zyden, den Vyandt van achteren ende de Zee voor haer, schreyde tot den Heere. die door Mose het Water van een dede kloven; ende sijn Volck droogh voets daer midden door geleyde, waer op haer Pharo met al sijn macht is ghevolght, maer Israël daer door weder op het drooge, ende d’Egyptenaren midden in de Zee, dat is omtrent seven uren gaens van Landt zijnde, heeft Mose op ’t bevel des Heeren de Zee over haer doen storten, waer door sy alle zijn versmoort, ende niet een eenigh Man en is daer van ghekomen: hier over is het volck verheught; Mose ende Miriam singhen van blijtschap, maer voort-reysende vinden het bittre 4. Water Mara, daer sy haer legerende teghen Mose morren, die op het onderwijs des Heeren daer een hout in werpt, ende het Water werde soet: van hier trecken sy tot 5. Elim, alwaer sy vonden 12. Water Fonteynen ende 70. Palm-boomen, ende van daer legheren sy haer aen 6. de Schelf-Zee genaemt Iamsuph, dat is in onse tale Riet-Zee voort-reysende komen sy in de 7. Woestyne Zin, den 15. dagh der tweeder maent, morrende tegen Mose ende tergen den Heere, roepende om de vlees-potten Egypti ende om Broot: God met barmhertigheydt ontsteecken, geeft haer van die tijt af, dagelijcks broot van den Hemel, ’t welck sy Man noemen, oock gheeft hy haer aldaer menichte van Quackelen, een gevogelte komende uytter Zee: voort-reysende legherden sy haerin 8. Dophka, van daer tot 9. Alus, daer nae tot 10. Raphidim, een plaetse daer gheen water en was: hier ontstondt wederom een nieuwe twist teghen Mose ende den Heere, waer over dese plaetse wert genaemt Massa ende Meriba, Exod. 17. vers 7 Even wel belast de Heere Mose den Rotz-steen te slaen, ende daer quam de veelheyt van water uyt; oock streedt Amaleck alhier tegen haer, Mose klam op den Bergh neffens Aaron ende Hur, hefte sijne handen en ghebedt tot den Heere, doch wanneer sijne handen swaer werden ende neder daelden, was Amaleck de sterckste, daer teghen wanneer de handen wederom werden op-geheven, soo was by Israël de overwinninge, dies Aaron ende Hur de Armen onderstutten ende de Handen Mose op hielden, tot dat de Amalekiten geslagen werden: daer nae quam aldaer de Schoon-Vader Mose Iethro, Priestervan Midian, ende bracht met hem sijn Dochter Zippora, de Huys-vrouwe Mose, mitsgaders hare twee Soonen Gerson, ende Elieser, die te samen van Mose eerbiedelijck ontfangen werden: Iethro siende den moeyelijcken dienst van Mose in ’trechten des Volcks, geeft hem raet om te sien nae Godtvreesende redelijcke Mannen, en die te stellen sommige over duysent, over hondert, vijftigh ende over thien, en dat sy niet en konden beslechten, datse dan alleen voor Mose souden komen: dit behaeghde Mose ende hy dede alsoo, Iethro vertrock wederom van daer nae sijn Landt, ende Israël legerden haer ten selven daghe in de 11. Woestyne Sinai tegen ’t Geberghte dat oock ten deele Horeb genoemt wert, alwaer de Heere selver afqam tot op den Bergh Sinai, en sprack met den volcke, gaf haer sijne Wet, eerst mondelingh, ende daer nae aen Mose in twee steene Tafelen, die na dat hy veertigh dagen boven was geweest, tot den volcke af-bracht, maer siende haer afgoderye bedryven met het gegotene Kalf, wert soo ontstelt dat hy de twee Tafelen ter aerden smeet, ende in stucken brack, hy maekte het Kalf tot pulver. ende gaf het den Volcke met water te drincken, hy bidt voor haer, verkrijght ghenade, weder twee andere Tafelen geschreven met den vinger des Heeren: ontfanght oock bevel om te maecken den Tabernaekel met alle sijn toe-behooren, waer van hem ’t ghesichte op den Bergh vertoont was, eyst daer toe van het volck een vrywilligh Hef-Offer: oock mosten alle getelde Mans-persoonen van twintigh Iaer en daer boven, op-brenghen hooft voor hooft, yeder een Beka ofte eenen halven Sickel des Heyligdoms, heden beloopende een halven Rijckxdaelder, dit alleen konde uyt-brenghen een somma van seven-hondert en vier-en-vijftigh duysent, vier-hondert en seven | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Folio *]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en-dertigh gulden thien stuyvers. hier boven wert oock van d’een en d’ ander ghegeven, soo dat het opbracht in alles:
Behalven het Laken, Syde, Vellen, Olye, Speceryen ende verscheyden kostelljcke ghesteente, den Tabernakel gereet zijnde, wert aldaer voor d’ eerste reyse opghestelt, in ’t weede jaer nae den uytocht, op den eersten dagh der eersten Maent, den Altaer is door Mose ghesalft ende gheheylicht: alsoo ruste van die tijdt af de wolcke des Heeren boven den Tabernakel des daegs, doch des nachts als een vyer-vlamme verlichten hy het gantsche Legher, de outste des volcks brachten een vrywillighe gifte tot de inwydinghe des Altaers, te weten 6. overdeckte Wagens met 12. Runderen daer voor, voorts aen goude Reuckschalen, silvere Schotelen, en Spreng-beckens, een gewichte van 120. Sickelen, dat is vijf Pont Gout, item 2400. Sickelen ofte 100. Pont Silver 36. Verren, Rammen, eenjarige Lammeren, ende Geyte-Bocken, van yeder soorte 72. Mose dede oock tellen de Leviten van een Maent out, ende daer boven, zijnde in getale 22000. Waer by noch getelt werden de Priesters, mitsgaders de eerst-geboornen die den Heere geheylight waren 300. Soo dat de voor-getelde neffens dese Priesters, Leviten en eerst-geboren uyt-brachten, een getal van ses hondert en vijf-en-twintigh duysent, acht hondert en vijftigh, alle Mans-persoonen, behalven noch alle minder-jarige Knechtkens beneden de 20. jaren out, Vrouwen ende Dochters, die buyten twijffel noch een over groot ghetal hebben uyt-gebracht, soo dat met recht mach geseyt werden:
O wonderbare Godt die soo veel volck kan spijsen,
In ’t onvruchtbare Landt in’ t woeste dorre pleyn,
Daer niet en wies noch was, wie kan genoegh u prijsen:
Dit over-groot getal hier toe is veel te kleyn.
Op den 20. dagh der tweeder Maent, zijnde het tweede Iaer, heeft sich de wolcke boven den Tabernakel op-gheheven, Num 10. vers 11. Voorgaende tot in de Woestyne Paran, ende de gantsche menichte volghde in alsulcken ordre als haer van Mose belast was, ende legerden haer in 12. Tabera: alhier verbrande het achterste des Leghers, vermits sy morden over de moeyelijckheyt haerder reyse, murmureerden oock tegen Mose over het Man, roepende om vlees, waer over haer God plaeghde, en gaf haer soo veel quackelen uyt der Zee, datse daer van walghden, ende met het vlees tusschen de tanden storven, noemende dese plaetse oock Kibroth Taava, dat is Lust-graven, Num. 11:34. Van hier reysden sy tot 13. Haseroth, Aaron ende Mirjam tegen Mose morrende, wert hy met woorden, ende sy met Melaetsheyt ghestraft, oock seven daghen buyten het Leger gesloten, daer nae vertrocken sy ende legherden haer in 14. Richma, van hier gaen 12. mannen uyt om het Lant te verspieden door-reysende tot Rehob, alwaermen gaet nae Hemath, leggende na by ’t wout Libanon, ende komen nae veertigh dagen weder in ’t Legher, brachten met haer een torse Druyven ende andere vruchten des Lants, doch maeckten het volck verschrickt spreeckende van de sterckte des Lants, vastigheyt der Steden ende Casteelen; oock van de grootheyt der Inwoonderen ende hare Reusen, Iosua ende Caleb dit tegen-spreckende, ende het volck aenmanende in te trecken, dewijl sy Godt tot een Beschermer ende Helper hadden, soo wilden de menigte haer beyde steenigen: hier over vertoornt sich de Heer, en sweert dat niet een van alle die uyt Egypten getrocken waren (behalven Iosua ende Caleb) het Beloofde Lant en soude sien, veel min dat bewoonen, en dat hy haer in de Woestyne soude omvoeren soo veel jaren, als de verspieders dagen waren uyt geweest, tot dat sy alle die in Egypten sijne wonderen ghesien hadde in de Woestyne waren ghevallen ende begraven, doch hare kinderen daer sy dickwils over geweent hadden, die souden ’t Landt in-nemen, ende besitten neffens Iosua en Caleb, Num. 14. Hier op gebiedt haer de Heere wederom te keeren nae ’ tZuyden, haer leydende om het Gheberghte Seir, de tijt van omtrent 38. Iaren: de plaetse daer sy nu haer legerden was tot 15 Rimmon-Peres, van daer in 16. Libna, 17. Rissa, 18. Kehalatha, voorts in 19. ’tGheberghte Sapher, van daer in 20. Harada, 21. Mackheloth, 22. Tachath, 23. Tharah, alhier is Corach, Dathan en Abiram in de aerde versoncken, ende noch 250. Mannen die met haer Reuck-werck offerden door het vyer des Heeren verteert, Num. 16. Des anderen daeghs murmureerde de gantsche Vergaderinge, seggende teghen Mose ende Aaron, ghy-lieden hebt des Heeren volck gedoot: hier over werden sy van Godt gestraft, ende storven op dien dagh 14700. Perso-nen; oock dede de Heere den Staf Arons bloeyen ende Amandelen draghen, tot debevestiginge van sijn Priester-ampt, van Tharah treckende legerden haer in 24. Mithka, van daer in 25. Hasmona, daer nae in 26. Moseroth, voorts in 27. Bene-Iaakan, 28. Horgidgad, 29. Iotbatha, 30. Abrona, ende vandaer in 31. Esion-Geber gelegen op de Zee, van waer de Schepen Salomons af-voeren nae Ophir om Goudt, 1 Reg. 9. vers 26. Van Esion-Geber reysde het Legher in de Woestyne Zin, dat is oock 32. Kades, alwaer Mirjam sterft ende begraven wert: het volck alhier twistende tegen Mose door gebreck van water, belasten hem de Heere den Rotz-steen aen te spreecken om water voort te brenghen, maer Mose ten deel door een swack gheloove, als oock door ontsteltheydt over des volcks morren, slaet op den Rots twee-mael, daer mede hy ende Aaron Godt vertoornden, ende haer werdt aen-geseyt van den Heere, dat sy dese Gemeynte niet en souden brengen in’t Beloofde Landt: dit was het water Meriba, alsoo genaemt om des twistens wille, Num. 20. Van hier versochten sy aen den Koningh der Edomiten om door sijn Landt te trecken sonder yets te beschadighen, ’twelck hy haer weyghert: waer over sy haer legheren aen den bergh 33. Hor, alwaer Aaron sterft in’t hondert en drie-en-twintighste jaer sijnes Ouderdoms, zijnde het veertighste jaer des uyt-tochts: van hier reysden sy buyten om der Edomiten Landt nae de Schelf-zee, ende legherden haer in 34. Salmona, en van daer in 35. Phunon, alwaer sy walghende van het Man, morden teghen Mose, daer over haer Godt plaeghden met vyerige slangen, ende werdt alhier tot haer genesinge op-ghehangen de metale slange, die sy aensiende wederom gesont ende van hare wonden ghenesen werden: van hier reysden sy tot 36. Oboth, ende van daer aen de heuvelen 37. Abarim in de Landt-palen Moabs, daer nae by de beecke 38. Zered, van waer sy quamen in 39. Dibon Gad, van daer in 40. Almon-Diblathaim by den Put Beer, alwaer Israel van vreughde songh om des waters wille, Num. 21:17. Voort-reysende in 41 Mattana de Woestyne, daer nae tot 42. Nahaliel ende Bamot, van waer sy haer legherden in den valcken Velde Moabs, van 43. Bet-Iesmot tot aen 44. Abel-Sittim teghen de wildernisse aen de hooghte van * Pisga, op welcken Bergh Mose (out zijnde 120. jaer) het Beloofde Landt van Godt getoont wert; ende aldaer stervende, wert van den Heere begraven, in een dal tegen over + Beth-Peor in’t Landt der Moabiten: ende Iosua de Soone Nun quam in sijn Stede om het Volck te leyden, Deut. 34:6. Als Israël nu 30. daghen over Mose gheweent ende rou gedragen hadde, soo werd Iosua van den Heere belast, met het volck over de Iordane te trecken, om het Landt in te nemen: waer over hy twee Mannen uyt-sond om de ghelegentheyt te verspieden, die weder-komende haer te kennen gaven wat sy ghesien ende onder-vonden hadden: daer op het gantsche Legher optreckt van Zittim tot aen de Iordane, ende over-nachten aldaer: aen den derden dagh ontfingen ’t Volck de ordre, daer nae sy haer souden schicken in ’t over-trecken der Iordane: soo haest nu de voeten der Priesteren die de Arcke droegen het water genaeckten, soo scheyde het sich van malkanderen: de Priestets dan gingen tot in’t midden der Reviere, ende bleven aldaer staen met de Arcke des Heeren, tot dat de gantsche menighte des volcks over was: daer na nam yeder Stamme uyt den gront des Iordaens eenen steen, ende stelden die in haer eerste rust-plaetse over de Iordane tot een eeuwighe ghedachtenisse nae den bevele des Heeren. Hoe dit Landt voorts is in-genomen, sijne Steden vermeestert, de Inwoonders gedoodt en verjaeght, kan breder in Godes Heyligh Woordt ghelesen ende verstaen werden: wat belanght de uytdeelinghe des Landts door Iosua ghedaen onder de Gheslachten Iacobs, sulcks is in de Kaert met stippen, mitsgaders hare namen aengewesen. En alsoo nae den bevele Godes was gheordineert, en aen den Propheet Mose belast nae de veroveringhe des Landts Canaan, uyt te sonderen eenighe Vry-Steden, Exod. 21. vers 13. Num. 35:9. alsmede Deut. 19:1. 2. soo heeft den Man Godts Iosua nae ’t bevel des Heeren, den Volcke dese bekent ghemaeckt, Ios. 20:1. ende heeft haer aengewesen ende gheheylight, vers 7. Kedes in Galilea op het Geberchte Naphtali, ende Sichem op het Gheberchte Ephraim: ende Kiriath-Arba, dese is Hebron op het Gheberchte Iuda: ende aen ghene zyde der Iordane van Iericho Oostwaert, gaven sy Beser in de Woestyne, in het platte Landt van de stamme Rubens: ende Ramoth in Gilead van de stamme Gad, ende Golan in Basan van de stamme Manasse. Dit nu waren de Steden tot bevrydinge der ghener die door eenigh toeval ofte by ongheluck yemant hadde gedoot, op dat sy aldaer voor den Bloet-wreecker beschermt waren, ter tijdt toe dat den Hooghen Priester (in die tijdt zijnde) ghestorven was, nae wiens overlijden sy als dan vryelijck weder mochten keeren ter plaetse daer sy woonachtigh ofte uyt-ghevlucht waren. Welcke Steden wy in dese Kaerte hebben ghemerckt met een kruys op haer Tooren, om alsoo te ghemackelijcker by den Leser uyt te vinden. |
|