Logo DBNL
Lutherse Bijbel (1648) (2009)

Lutherse Bijbel (1648)

(2009)–Anoniem Lutherse bijbel (1648)–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

VOOR-REDEN op het oude TESTAMENT. D.M.L.

SOmmige houden het Oude Testament van kleyner weerden, + als hetwelck den Ioodschen volcke alleen gegeven, ende nu voort-aen uyt zy, ende slechts van voor-ledene geschiedenissen schrijve; meynen, dat sy genoegh hebben aen ’t nieuwe Testament, ende geven uyt, dat men enckel geestelijcke sinnen in ’t oude Testament moet soecken: gelijck oock Origenes, Hieronymus, ende veel meer hooger lieden gehouden hebben. Maer Christus seyt (Joh. 5,39.) Soeckt in de Schrift, + want deselve geeft getuygenisse van my. Ende S. Paulus gebiedt Timotheo (1 Tim. 4,13.) dat hy sal aen-houden met de Schrift te lesen. Ende roemt (Rom. 1,2.) hoe dattet Euangelium van Godt zy in de Schrift belooft. Ende (1 Cor. 15,3.) seyt hy, dat Christus, achtervolgens de Schrift, van Davids bloet gekomen, gestorven, ende van den doot op-gestaen zy. So wijst ons oock S. Petrus meer dan een-mael te rugge in de Schrift, 2 Pet. 1,19. c. 3,15.

Waer mede sy ons immers leeren, + dat de Schrift des ouden Testaments niet te verachten, maer met alle neerstigheyt te lesen zy: * dewijle sy selve het nieuwe Testament so krachtelijck fonderen, ende beweeren door ’t oude Testament, ende haer daer op beroepen. Gelijck ook S. Lucas, (Act. 17,11.) schrijft, dat die van Thessalonica dagelijcx de Schrift onder-sochten, of het alsoo was, gelijck Paulus leerde. Soo weynigh als nu het fondament oft de bewijsinge des nieuwen Testaments te verachten is, soo dierbaer is oock het oude Testament te achten. Ende wat is het nieuwe Testament anders, dan een openbare predicatie ende verkondiginge van Christo, door de spreucken in ’t oude Testament geset, ende door Christum vervult zijnde?

Maer op dat de gene, die ’t niet beter en weten, eene aen-leydinge ende onder-richt mogen hebben, om met profijt daer in te lesen, so hebbe ick dese voor-reden nae mijn vermogen, so veel als my Godt gegeven heeft, gestelt. Bidde ende waerschouwe trouwelijcken eenen yegelijcken vromen Christen, dat hy hem niet en stoote aen de eenvoudige reden ende geschiedenisse, + die hem dickwils sal ontmoeten; maer dat hy niet daeraen en twijfele, hoe slecht het hem oock laet aen-sien, dattet enckel woorden, wercken, oordeelen ende geschiedenissen der hooge ende goddelijcke Majesteyt, macht ende wijsheyt zijn. Want * dit is de Schrift, die alle wijsen ende kloecken tot sotten maeckt, ende alleen den kleynen ende slechten open staet, gelijck Christus seyt (Matth. 11,25.) Daerom laet uw’ goet-duncken ende gevoelen varen, ende houdt van dese Schrift, als van ’t aller-hoogste ende edelste heyligdom, also van de aller-rijckste mijne, die nimer-meer genoegh en magh uyt-gegrondt worden: op dat ghy de goddelijcke wijsheyt vinden meugt, dewelcke Godt hier so slecht ende eenvoudelijck voor-leyt, om allen hoogh-moet te dempen. Hier sult ghy de windel-doecken ende de kribbe vinden, daer Christus in ligt; waer henen oock de Engel de Herders wijst (Luc. 2,12.) Slecht ende geringh zijn wel de windel-doecken; maer dierbaer is de schat, Christus, die daer in ligt.

SO moet ghy nu weten, + dat dit Boeck een Wet-boeck is, leerende, wat men behoort te doen, ende te laten: ende daer-beneffens aen-wijst exempelen ende geschiedenissen, hoe dat men alsulcke wetten gehouden ofte over-treden heeft. + Gelijck als het nieuwe Testament een Euangelium ofte Genaden-boeck is, ende leert, waer men ’t nemen sal, dat de Wet vervult worde. Maer gelijck als in ’t nieuwe Testament, neffens de genaden-leere, oock vele andere leeringen gegeven worden, + die daer Wetten ende geboden zijn, om het vleesch te regeren: naedemael in dit leven de geest niet volkomen en wort, noch enckel genade regeren en kan: alsoo zijn oock in ’t oude Testament, neffens de Wetten, sommige beloften ende genaden-spreucken, daer mede de heylige Vaders ende Propheten onder de Wet in ’t geloove Christi, gelijck wy, behouden zijn. Nochtans gelijck des nieuwen Testaments eygentlijcke hooft-leere is, genade ende vrede door vergevinge der sonden in Christo te verkondigen: * alsoo is des ouden Testaments eygentlijcke hooft-leere, de Wet te leeren, ende de sonde aen te wijsen, ende het goede te eyschen. Sulcx moet ghy in ’t oude Testament weten waer te nemen.

ENde op dat wy ten eersten op Mosis Boecken komen, + so leert hy in sijn eerste Boeck, hoe alle creaturen geschapen zijn: ende (dat de meeste oorsake van sijn schrijven is) * van waer de sonde ende de doot gekomen zy, namelijck, door Adams val, uyt des Duyvels boosheyt (Gen. 3,4.) Maer terstondt daer op, eer dan Mosis Wet komt, leert hy, + van waer de hulpe weder komen soude, om de sonde ende den doot te verdrijven, namelijck, niet door de Wet noch eygene wercken, ++ overmits daer noch geene Wet en was: maer door het Zaet der Vrouwe, Christum, aen Adam (Gen. 3,15.) ende aen Abraham (Gen. 12,3.) belooft. Op dat alsoo het geloove van ’t begin der Schrift door ende door gepresen worde boven alle wercken, Wetten ende verdiensten. Alsoo heeft het eerste Boeck Mosis meest enckel exempelen des geloofs ende ongeloofs, ende wat voor vruchten het geloove ende ongeloove dragen; ende is meest een Euangelisch Boeck.

DAer nae in ’t tweede Boeck, + doe de werelt nu vol ende in de blintheyt versoncken was, so dat men schier niet meer en wiste, wat sonde was, ofte van waer de doot gekomen zy, so brengt Godt Mosen voort met de Wet, ende neemt een sonderlingh volck aen, om de werelt aen haer weder te verlichten, ende door de Wet de sonde weder te openbaren. Ende vervatt alsoo dat volck met allerhande wetten, ende sondertse af van alle andere volckeren: laet haer eene Hutte bouwen, ende richtet eenen Godts-dienst aen, bestelt Vorsten ende Ampt-lieden, ende versorgt alsoo sijn volck beyde met wetten ende lieden op ’t aller-schoonste, hoe dat sy beyde lichamelijck voor de werelt, ende geestelijck voor Godt souden geregeert worden.

IN ’t derde Boeck wordt insonderheyt het Priesterdom geordineert met sijne Wetten ende Rechten, + waer nae dat de Priesters doen, ende het volck leeren souden. Daer siet men, hoe dat een Priesterlijck ampt slechts om der sonden wille wort in-geset, dattet deselve sal den volcke bekent maken, ende voor Godt versoenen. Also dat al sijn werck is, met sonden ende sondaers om te gaen. Derhalven oock den Priesteren geen tijdelijck goet gegeven, noch lichamelijcken te regeren, bevolen ofte toe-gelaten wort: maer alleen het volck waer te nemen in de sonden, haer toe-geeygent wort.

IN ’t vierde, + doe nu de Wetten gegeven, de Priesters ende Vorsten in-geset, de Hutte ende Godts-dienst aen-gericht zijn, ende alles bereydt is, wat tot het volck Godts behoort, so begint het werck ende de oeffeninge, ende wort versocht, hoe sulcke ordonnantie gaen ende haer schicken soude. Daerom schrijft dat selve Boeck van soo vele ongehoorsaemheden ende plagen des volcks. Ende worden sommige Wetten verklaert, ende vermeerdert. Want alsoo gebeurt ’et altijt, dat de wetten haest te gegeven zijn; maer wanneer sy sullen aen-gaen, ende in swangh komen, dan en bejegent meer niet dan enckel hindernisse, ende ’t en wil nergens voort, gelijck de Wet eyscht. So dat dit Boeck een merckelijck exempel is, hoe geheel dattet niet en baet, + met wetten willen de lieden vroom te maken: maer gelijck S. Paulus seyt, dat de Wet slechts sonde ende toorn aenrichte, Rom. 4,15.

IN ’t vijfde, + doe nu het volck om sijne ongehoorsaemheyt gestraft was, ende Godt haer met genade een weynigh gelockt hadde, dat sy uyt de wel-daet, doe Hy haer de twee Koninck-rijcken gaf, beweegt wierden, sijne Wet met lust ende liefde te houden, so weder-haelt Moses de gantsche Wet met

alle de geschiedenissen, die haer bejegent was (behalven wat het Priesterdom aen-gaet) ende verklaert alsoo van nieuws aen al wat beyde tot het lichamelijcke ende Geestelijcke regiment een’s volcks behoort: op dat alsoo Mose, als een volkomen Wet-leeraer, over al sijn ampt vol-doen soude, ende de Wet niet alleen geven, maer oock daer-by zijn mochte, daer mense doen soude; ende waerder eenigh gebreck was, verklaerde, ende weder aen-richtede. + Maer dese verklaringe in ’t vijfde Boeck en houdt eygentlijck anders niet in, dan het geloove tot Godt, ende de liefde tot den Naesten: ende daer henen gaen alle Wetten Godts. Daerom weert Mose met sijn verklaren alle het gene, dat het geloove in Godt verderven magh, tot het twintighste capittel toe; ende alle het gene, dat de liefde hindert, tot ’et eynde des Boecks toe.

HIer by is nu te mercken ten eersten, + dat Mose het volck soo nauw met Wetten vervatt, dat hy het vernuft geen plaetse en laet, om eenigh werck te verkiesen, oft eenen eygen Godts-dienst te vinden. Want hy en leert niet alleen Godt vreesen, betrouwen ende lief hebben; maer hy geeft oock soo menigerley wijse van den uyterlijcken Godts-dienst, met offeren, geloven, vasten, kastijden, etc. so dat niemant van nooden en heeft, yet anders te verkiesen. Item, Hy leert oock planten, bouwen, trouwen, strijden, kinderen, gesin, ende huys regeren, koopen ende verkoopen, borgen ende lossen, ende al wat uytwendigh ende inwendigh te doen zy; soo geheelijck, dat sommige in-settingen bykans sotachtigh ende te vergeefs aen te sien zijn.

Lieve, waerom doet Godt dat? eyndelijck daerom: Hy heeft Hem des volcks onderwonden, dat het sijn eygen zijn soude, ende Hy wilde haer Godt zijn; daerom wilde Hyse alsoo regeren, dat al haer doen seker soude zijn, dat het voor Hem recht ware. Want wanneer yemant yet doet, +daer Godts Woort te vooren niet af gegeven en is, dat en geldt voor Godt niet, ende is verloren. Want Hy verbiedt oock in ’t 5 Boeck cap. 4,2. ende cap. 12,32. dat sy tot sijne Wetten niets en souden toe-doen. Ende in ’t 12,8. spreeckt Hy, dat sy niet en souden doen, wat haer recht dunckt. So roepen oock den Psalter ende alle Propheten daer over, dat het volck goede wercken dede, die sy selven verkoren, ende van Godt niet geboden en waren. Want Hy en wil noch en kan ’t niet lijden, dat de sijne yet voor-nemen te doen, dat Hy niet bevolen en heeft, het zy oock soo goet als het immers zijn kan: want de gehoorsaemheyt is aller wercken edeldom ende goetheyt, die aen Godts woorden hangt.

Dewijle dan nu dit leven sonder uyterlijcken Godts-dienst ende wijse niet en kan zijn, + so heeft Hy haer soodanige menigerley wijse voor-geleyt, ende met sijn gebodt vervatt: op dat, indien sy immers moesten ofte oock wilden Gode eenigen uyterlijcken dienst doen, dat sy dan eenen van dese aenveerden, ende geen eygen versieren en souden: om alsoo gewis ende versekert te zijn, dat alsulck haer werck in Godts Woort ende gehoorsaemheyt ginge. Alsoo is haer over al geweert, haer eygen vernuft ende vryen wille te volgen, om goet te doen, ende wel te leven; ende nochtans overigh genoegh ruymt, plaetse, tijt, persoon, werck ende wijse bestemt ende voor-geleyt, dat sy niet klagen en derven, noch de exempelen van vreemde Godts-diensten nae-volgen en moeten.

Ten tweeden, so is te mercken, + dat de Wetten van driederley aert zijn. * Sommige, die slechts van tijdelijcke goeden spreken, gelijck by ons de Keyserlijcke Wetten doen. Dese zijn van Godt aller-meest om der boosen wille in-geset, op dat sy niet wat ergers doen en souden. Daerom zijn soodanige Wetten meer + weer-wetten, dan leer-wetten. Als daer Mose gebiedt, dat men een wijf met eenen scheyd-brief van hem sal gaen laten, (Deut. 24,1.) Item, dat een man sijn wijf met een yver-offer drijven, (Num. 5,14.) ende meer andere wijven nemen magh, (Deut. 25,5.) Dit zijn altemael wereltlijcke Wetten.

Maer sommige zijn, + die van den uyterlijcken Godts-dienst leeren; gelijck te vooren geseyt is.

Boven dese beyde gaen nu de ++ Wetten van het geloove ende van de liefde; alsoo dat alle andere Wetten moeten ende sullen hare mate hebben van het geloove ende van de liefde, dat sy gaen sullen, indien hare wercken alsoo geschieden, dat sy tegen het geloove ende de liefde niet en gaen; maer indien sy tegen het geloove ende de liefde geschieden, so moeten sy heel end’ al te niet gedaen worden.

Daer-af lesen wy, dat David den moordenaer Ioab niet en doodde, daer hy nochtans twee-mael den doot verdient hadde, (2 Sam. 3,27. cap. 20,10.) Ende 2 Sam. 14,11. gelooft hy den wijve van Thekoa, dat haer soon niet sterven en soude, al hadde hy sijnen boeder gedoodt. Item, hy en doodde Absalom oock niet, (2 Sam. 14,21.) Item, hy David selve at van ’t heylige broot der Priesteren, (1 Sam. 21,6.) Item, Thamar meynde, dat de Koninck mochte haer Amnon, haren stief-broeder, ten houwelijck geven, (2 Sam. 13,13.) Vyt dese ende dier gelijcke geschiedenissen siet men wel, dat de Koningen, Priesters ende Oversten dickwils onbeschroomt tegen de Wet hebben gedaen, waer ’t het geloove ende de liefde hebben vereyscht. + Dat alsoo het geloove ende deliefde moet aller Wetten Meesteresse zijn, endese alle in hare macht hebben. Want naedemael alle wetten op het geloove ende de liefde drijven, so en sal geene niet meer gelden, noch eene Wet zijn, indien sy tegen het geloove ende de liefde geschiedt.

Derhalven dwalen de Ioden noch hedens-daegs geheel seer, dat sy soo strengh ende hart sommige Wetten Mosis willen gehouden hebben, + ende veel eer liefde ende vrede souden laten onder-gaen, dan dat sy met ons eten ofte drincken, ofte dier gelijcken yet doen souden: ende en sien des Wets meyninge niet recht aen. Want dit verstant is noodigh allen den genen, die onder de Wetten leven, niet alleen den Ioden. Want alsoo seyt oock Christus, (Matth. 12,11.) dat men den Sabbath breken mochte, als een os in eene gracht gevallen was, ende hem daer uyt helpen; ’t welck nochtans maer een tijdelijcke noot ende schade was. Hoe veel te meer moet men onbeschroomt allerley Wetten breken, so wanneer het des lichaems noot eyscht; indien ’t maer tegen het geloove ende de liefde niet en geschiedt: gelijck Christus seyt, dat David gedaen heeft, doe hy de heylige brooden at, (Matth. 12,4.)

Maer hoe komt het, + dat Mose de Wetten soo on-ordentlijck onder malkanderen werpt? Waerom en set hy de wereltlijcke niet op eenen hoop, de geestelijcke oock op eenen hoop, ende het geloove ende de liefde oock op eenen? daer-en-boven so weder-haelt hy somtijts eene Wet soo dickwils, ende drijft eenerley woorden so menig-mael, dat het bykans verdrietelijck is om te lesen ende te hooren? Antwoort. Mose schrijft: gelijck het gaet, so dat sijn Boeck een beelt ende exempel is des regiments ende des levens. + Want alsoo gaet het toe, wanneer sy in swangh gaet, dat nu dit werck, dan een ander moet gedaen zijn. Ende geen Mensch en magh sijn leven alsoo regeren (indien ’t anders goddelijck zijn sal) dat hy desen dagh enckel geestelijcke, den anderen enckel wereltlijcke wetten oeffene: maer Godt regeert alsoo alle Wetten onder malkanderen, gelijck de Sterren aen den Hemel, ende de bloemen op het velt staen, dat de Mensch alle uyre tot een yegelijck moet bereydt zijn, ende doen wat hem eerst ter hant komt: alsoo is Mosis Boeck oock onder malkanderen gemengt.

Maer dat hy soo seer drijft, + ende dickwils eenderley weder-haelt, daer in is oock de aert sijn’s ampts aen-gewesen. Want wie een volck van Wetten regeren sal, die moet altoos aen-houden, altoos drijven, ende met het volck als met eselen handelen: * want geen werck des Wets en doet men met lust ende liefde; het is alles af-gedwongen ende uyt-geperst. Dewijle nu Mose een Wet-leeraer is, so moet hy met sijn drijven aen-wijsen, hoe dat de wercken des Wets gedwongen wercken zijn, ende het volck moede maken, tot dat het door alsulck drijven erkenne sijne kranckheyt ende onlust tot Godts Wet, ende nae de genade trachte; gelijck volgt.

TEn derden, + so is dat de rechte meyninge Mosis, dat hy door de wet de sonde openbare, ende alle vermetenheyt des menschelijcken vermogens te schande make. Want daerom noemt hem S. Paulus (Gal. 2,19.) eenen Ampt-man der sonde, + ende sijn ampt een ampt des doots, (2 Cor. 3,6.) Ende Rom. 3,20. ende 7,7. spreeckt hy, dat door de Wet niet anders en komt, dan kennisse der sonde. Ende (Rom. 3,20.) door des Wets wercken en wort niemant vroom voor Godt. Want Mose en kan door de Wet meer niet doen, dan aen-wijsen, wat men doen ende laten moet. Maer de kracht ende het vermogen om sulcx te doen ende te laten, en geeft hy niet, ende laet ons also in de sonde steken.

Wanneer wy dan in de sonde steken, so dringt de doot terstont op ons, als eene wrake ende straffe over de sonde. Daerom noemt S. Paulus de sonde, des doots prickel, (1 Cor. 15,56.) omdat de doot door de sonde alle sijn recht ende macht aen ons heeft. Maer indiender de Wet niet en ware, so en waerder oock geene sonde, (Rom. 4,15.) Daerom so isset altemael de schult van Mosis ampt, die beweegt, ende weckt de sonde op door de Wet, so volgt de doot op de sonde met gewelt. So dat Mosis ampt billijck ende met recht een ampt der sonde ende des doots van S. Paulus genoemt wort, (2 Cor. 3,6.) want hy en brengt anders niet op ons door sijn wet-geven, dan sonde ende doot.

Maer nochtans is alsulck sonden-ampt ende doots-ampt goet ende seer noodigh: + want waer Godts Wet niet en is, daer is alle menschelijck vernuft soo blint, dat het de sonde niet en magh erkennen, (Rom. 3,20. cap. 7,7, 8.) want geen menschelijck vernuft en weet, dat ongeloove ende aen Godt vertwijffelen sonde zy: ja het en weet niet daer af, dat men Gode gelooven ende betrouwen moet: + gaet alsoo daer henen in sijne blintheyt verstockt, ende en voelt sulcke sonden nimmer-meer: doet terwijle eenige goede wercken, ende leydt een uyterlijck eerbaer leven. Daer meynt het dan, dat het wel stae, ende de sake vol-daen zy. Gelijck wy sien aen de Heydenen ende huychelaers, wanneer sy op ’t beste leven. Item, so en weet het oock niet, dat de boose toe-neyginge des vleesches, ende de haet tegen de vyanden, sonde zy: maer dewijle het siet ende voelt, dat alle menschen van soodanigen aert zijn, so acht het sulcx voor een natuerlijck ende recht goet dinck; ende meynt, dattet genoegh zy, wanneer men slechts uyterlijck de wercken weert. Also gaet het voort, ende acht sijne kranckheyt voor sterckte, sijne sonde voor recht, sijn quaet voor goet, ende en kan niet voorder.

Siet, + om dese blintheyt ende verstockte vermetenheyt te verdrijven, so is Mosis ampt noodigh. Nu en kan hyse niet verdrijven, hy moetse openbaren ende te kennen geven. Dat doet hy door de Wet, als hy leert, + dat men sal Godt vreesen, betrouwen, gelooven ende lief hebben. Daer-en-boven geen quade lust noch haet tot eenigen Mensch dragen oft hebben sal. Wanneer nu de nature sulcx recht hoort, so moet sy verschricken: want sy en vindt gewisselijck geen betrouwen noch geloove, geen vreese noch liefde tot Godt. Item, geene liefde noch reynigheyt tegen den Naesten: maer enckel ongeloove, twijffelinge, verachtinge ende haet tot Godt, ende enckel boosen wille ende lust tot den Naesten. Wanneer sy nu sulcx vindt, so is de doot terstont voor oogen, die alsulcken sondaer eten, ende in de Helle verslinden wil.

Siet, + dat heet den doot door de sonde op ons dringen, ende door de sonde ons dooden. Dat heet door de Wet de sonde roeren, ende voor de oogen setten, ende alle onse vermetenheyt in een vertsagen, ende zitteren, + ende vertwijffelen drijven: so dat de Mensch niet meer en kan doen, dan met den Propheet roepen: Ick ben van Godt verworpen, (Jes. 49,14.) ofte, gelijck men in ’t Duytsch seyt: Ick ben des Duyvels, ick en kan nimmer-meer saligh worden. Dat heet recht in de Helle gevoert. Dat meynt S. Paulus met korte woorden. (1 Cor. 15,55.) De prickel des doots is de sonde; maer de Wet is der sonde kracht. Recht als of hy seggen soude: Dat de doot steeckt, ende ons verworgt, dat doet de sonde, die aen ons gevonden wort, des doots schuldigh zijnde. Maer dat de sonde aen ons gevonden wort, ende soo krachtelijck ons den doot over-geeft, dat doet de Wet; welcke ons de sonde openbaert; ende kennen leert, die wy te vooren niet en kenden, ende sorg-loos waren.

Nu siet, + met wat gewelt Moses sulck sijn ampt drijft ende uyt-richt: want op dat hy immers de nature op’t aller-hooghste te schande zou maken, so en geeft hy niet alleen sulcke Wetten, die van natuerlijcke ende waerachtige sonden spreken, als daer zijn de tien Geboden; maer hy maeckt oock sonde, daer anders van nature geene sonde en is, ende dringt ende druckt op haer sonden met hoopen. Want ongeloove ende quade lust is van nature sonde, ende des doots weerdigh. Maer dat men op Paeschen geen gesuert broot en sal eten, (Exod. 12,15.) ende geen onreyn dier eten, (Lev. 11.4, etc) geene teeckenen aen ’t lichaem maken, (Lev. 19,28. cap. 21,5.) ende al wat het Levitische Priesterdom met sonden te doen heeft, dat en is van nature geene sonde ende quaet; maer wort alleen daerom sonde, om dat het door de Wet verboden is, welcke Wet wel magh te niete gedaen worden: + maer de tien Geboden en mogen alsoo niet te niete gedaen worden; want daer is sonde, of schoon die geboden niet en waren, ofte niet bekent en waren. Gelijck als der Heydenen ongeloove sonde is, hoe-wel dat sy ’t niet en weten, noch en achten, dattet sonde zy.

Alsoo sien wy, + dat sulcke ende soo menigerley Wetten Mosis niet alleen daerom gegeven zijn, dat niemant yet eygens en behoefde te verkiesen, om goet te doen, ende wel te leven, gelijck te vooren geseyt is: maer veel meer daerom, dat der sonden slechts veel souden worden, ende haer boven maten hoopen; om de conscientie te beswaren: op dat de verstockte blintheyt haer selve kennen moeste, ende haer eygen onvermogen ende nietigheyt tot het goede moeste voelen; ende alsoo door de Wet geperst ende gedrongen soude worden, wat voorders te soecken, dan de Wet ende eygen vermogen, namelijck, Godts genade in den toe-komenden Christum belooft. + Want alle Wet Godts is immers goet ende recht, al waer ’t oock schoon dat Hy belastede slechts mist te dragen, ofte eenen stroo-halm op te rapen: so moet nu de gene immers niet vroom noch van een goet herte zijn, die sulcke goede Wet niet en houdt, ofte niet geerne en houdt. + So en vermagh de geheele nature niet anders, dan niet geerne houden: daerom moet sy hier aen de goede Wet Godts hare boosheyt erkennen ende voelen, ende nae de hulpe der goddelijcke genade suchten ende trachten in Christo.

DAerom, + waer nu Christus komt, daer houdt de Wet op, insonderheyt de Levitische, welcke sonde maeckt, daer anders van nature geene sonde en is, gelijck geseyt is. * So houden oock de tien Geboden op, niet alsoo, dat mense niet houden noch vervullen en soude: maer Mosis ampt houdt daer-in op, dat het niet meer door de tien Geboden de sonde sterck en maeckt, ende de sonde niet meer des doots prickel en is. Want door Christum is de sonde vergeven, Godt versoent, ende het herte heeft begonnen der Wet gunstigh te zijn: so dat het Mosis ampt niet meer en kan bestraffen, ende tot sonde maken, als of het de Geboden niet en hadde gehouden, ende des doots schuldigh ware; gelijck het dede voor de genade, ende eer dan Christus daer was.

Dat leert S. Paulus (2 Cor. 3,14.) daer hy seyt, + dat de klaerheyt in ’t aen-gesichte Mosis op-houdt, om der klaerheyt wille in ’t aen-gesichte Iesu Christi. Dat is, het ampt Mosis, dat ons tot sonden ende schanden maeckt, met den glans der kennisse onser boosheyt ende nietigheyt; en doet ons niet meer wee, en verschrickt ons oock niet meer met den doot. Want wy hebben nu de klaerheyt in ’t aen-gesichte Christi: dat is, het ampt der genade, waer door wy Christum erkennen, met wiens gerechtig-

heyt, leven ende sterckte, wy de Wet vervullen, den doot ende de Helle over-winnen. Gelijck oock de drie Apostelen op den bergh Thabor Mosen ende Eliam sagen, + ende nochtans voor haer niet en verschrickten, om der lieflijcke klaerheyt wille in ’t aen-gesichte Christi, (Matth. 17,4. Luc. 9,33.) Maer doe Christus niet tegenwoordigh en was, en konden de kinderen Israëls de klaerheyt ende de stralen in ’t aengesichte Mosis niet verdragen; daerom so moeste hy een decksel daer voor doen, (Exod. 34.30, 33.)

Want daer zijn driederley Scholieren des Wets: + De eerste, + die de Wet hooren ende verachten, leyden een roeckeloos leven sonder vreese; tot dese en komt de Wet niet. Ende zijn beduydt door de kalf-dienaers in de woestijne, om welcker wille Mose de Tafelen in stucken wierp, ende de Wet tot haer niet en bracht, (Exod. 32.6, 19.)

De tweede, + diese aen-veerden om met eygen kracht te vervullen sonder genade. Dese zijn beduydt door de gene, die Mosis aen-gesicht niet sien en konden, doe hy ten anderen male de Tafelen bracht, (Exod. 34,30.) Tot dese komt de Wet, maer sy en lijdense niet: daerom maken sy een decksel daer over, ende leyden een geveynst leven met uyterlijcke wercken des Wets; ’twelck doch de Wet altemael tot sonden maeckt, als het decksel af-gedaen wort: want de Wet bewijst, dat ons’ vermogen niets en zy, sonder Christi genade.

De derde zijn, + die Mosen klaerlijck sonder decksel sien. Dat zijn de gene, die des Wets meyninge verstaen, hoe dat sy onmogelijcke dingen eysche. Daer gaet de sonde in de kracht, (1 Cor. 15,56.) daer is de doot machtigh, + daer is Goliaths spiesse, gelijck een wevers boom, ende haer oort-yser heeft ses hondert sikelen metaels, dat alle de kinderen Israëls voor hem vlieden, behalven d’eenige David, Christus onse Heere, verlost ons van dit altemael. Want indien Christi klaerheyt neffens sulcke klaerheyt Mosis niet en quame, so en konde niemant sulcke stralen des Wets, der sonde, ende des doots schrick verdragen. Dese vallen af van alle wercken ende vermetenheyt, ende en leeren aen de Wet niet meer, dan alleen de sonde erkennen, ende nae Christum te suchten: + ’t welck oock het eygentlijcke ampt Mosis ende des Wets aert is, (Gal. 3,24.)

Also heeft Mose oock selfs aen-gewesen, + dat sijn ampt ende leere soude dueren tot Christum toe, ende alsdan op houden, daer hy seyt: (Deut. 18,15.) Eenen Propheet sal u de Heere uwe Godt verwecken uyt uwe Broederen, gelijck my; dien sult ghy hooren. Dit is de edelste spreucke, ende gewisselijck de keerne in den geheelen Mose, welcke oock de Apostelen hoogh gedreven, ende sterck gebruyckt hebben, (Joh. 1,54. cap. 6,14. Act. 3,22. cap. 7,37.) om het Euangeliun te bevestigen, ende de wet af te doen; ende alle Propheten hebben heel veel daeruyt getrocken. Want dewijle Godt hier eenen anderen Mose belooft, dien sy hooren souden, so volgt nootsakelijck daer uyt, dat Hy yet anders leeren soude, dan Mose; ende Mose sijne macht Hem over-geeft ende wijckt, op dat men genen hooren soude: so en kan immers deselve Propheet de Wet niet leeren: want dat heeft Mose op ’t aller-hooghste uyt-gericht, ende ’t en ware niet noodigh om des Wets wille eenen anderen Propheet te verwecken: daerom isset gewisselijck van de leere der genade ende Christo geseyt.

Daerom noemt oock S. Paulus de Wet Mosis het oude Testament, + (2 Cor. 3,14.) Christus oock, doe Hy het nieuwe Testament in-sette, (Matth. 26,28.) Ende is daerom een Testament, dat Godt daer in beloofde ende bescheydde den volcke Israël het lant Canaan, indien sy ’t houden souden. Ende Hy gaf ’t haer oock, ende ’t wiert bevestigt door der rammen ende bocken doot ende bloet, (Exod. 24,8.) Maer dewijle sulck Testament niet op Godts genade, + maer op Menschen wercken stont, so moeste het out worden ende op-houden, ende het beloofde lant weder verloren worden; om dat door de wercken de Wet niet en kan vervult worden. + Ende daer moest een ander Testament komen, dat niet out soude worden, oock niet op ons’ doen, maer op Godts woorden ende wercken staen soude, op dat het eeuwighlijck duerde, (Ebr. 13,20.) Daerom is het oock door een’s eeuwigen Persoons doot ende bloet bevestigt, ende een eeuwigh lant belooft ende gegeven. Dit zy nu van Mosis Boecken ende ampt gesproken.

MAer wat zijn nu de andere Boecken der Propheten ende der Geschiedenissen? + Antwoort. Anders niet, dan wat Mose is: want sy drijven al te samen Mosis ampt, ende weeren de valsche Propheten, op dat sy het volck op de wercken niet en leyden, maer in ’t rechte ampt Mosis ende kennisse des Wets blijven laten. Ende staen vast daer op, dat sy door des Wets rechte verstant de lieden in hare eygen onbequaemheyt behouden, ende tot Christum drijven, gelijck Mose doet. Daeom verklaren sy oock breeder, wat Mose van Christo geseyt heeft, ende wijsen aen beyderley exempelen der gener die Mose recht hebben, ende der gener die hem niet recht en hebben; ende aller beyder straffe ende loon. Alsoo dat de Propheten anders niet en zijn, als hand-havers ende getuygen Mosis ende sijn’s ampts, om door de Wet yeder-man tot Christum te brengen.

TEn laetsten, + soude ick oock wel de geestelijcke beduydinge aen-wijsen, die Mose door ’t Levitische Priesterdom ende door de Wet heeft voorgeleyt: maer daer af is te veel te schrijven, hoort oock meer ruymte ende tijt daer-toe, ende dient om de levendige stemme uyt-geleyt te worden: Want Mose is vryelijck een fonteyne van alle wijsheyt ende verstant, + waer uyt ontsprongen is al wat alle Propheten geweten ende geseyt hebben: waer uyt oock het nieuwe Testament vloeyt, ende daer in gefondeert is, gelijck wy gehoort hebben. Maer om nochtans een kleyne korte aen-leydinge te geven den genen, die genade ende verstant hebben, om voorder daer nae te trachten, so zy dat mijn dienst.

Wanneer ghy wilt wel ende sekerlijck duyden, so neemt Christum voor u: want deselve is de Man, den welcken het alles ende heel end’ al aengaet. + So maeckt nu uyt den Hoogen-priester Aaron niemant anders dan Christum alleen; gelijck de Send-brief aen de Ebreën doet, dewelcke bykans alleen genoegh is, om alle figuren Mosis te duyden. Alsoo is ’t oock seker, dat Christus selfs het offer is, ja oock de Altaer, die hem selven met sijn eygen bloet geoffert heeft; gelijck oock deselve Send-brief meldet. Gelijck nu de Levitische Hooge-priester door sulck offer slechts de gemaeckte sonden wegh-nam, die van nature geene sonden en waren: alsoo heeft onse Hooge-priester Christus, door sijn selfs offer ende bloet, de rechte sonde, die van nature sonde is, wegh-genomen; ende is een-mael door den voor-hangh tot Godt gegaen, op dat Hy ons versoenen soude. Alsoo dat ghy al wat van den Hooge-priester geschreven is, op Christum persoonlijck, ende op niemant anders en duydt.

Maer des Hoogen-priesters sonen, + die met het dagelijcksche offer om-gaen, moet ghy op ons Christenen duyden, wy die voor onsen Vader Christo in de Hemel sittende, hier op Aerden met het lichaem woonen, ende noch niet door-gedrongen en zijn by Hem, behalven met het geloove geestelijck. Der selver ampt, + hoe dat sy slachten ende offeren, en beduydt anders niet, dan het Euangelium prediken, door het welck de oude mensch gedoodt, ende Gode geoffert, door ’t vyer der liefde in den heyligen Geest verbrandt ende verteert wort: ’t welck heel wel rieckt voor Godt, dat is, het maeckt een goede, reyne ende sekere conscientie voor Godt. Dese duydinge heeft S. Paulus (Rom. 12,1.) daer hy leert, hoe wy onse lichamen moeten offeren Gode tot een levendigh, heyligh ende aen-genaem offer. ’t Welck wy doen (gelijck geseyt is) door gestadige oeffeninge des Euangeliums, beyde met prediken ende gelooven. Dit zy dese reyse genoegh tot een korte aen-leydinge, om Christum ende het Euangelium te soecken in het oude Testament.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs