Lust en Gratie. Jaargang 17

[p. 30]

Ina Bouman
Spel voor drie vrouwen en een engel

Midden op het speelvlak zit een vrouw op een rechte stoel. Zij is de moeder. Ze wacht rustig af. Het speelvlak is van alle zijden toegankelijk. Het publiek bevindt zich rondom. Sommige toeschouwers kijken, anderen zien niets. Maar daar gaat het niet over. Het gaat om het personage. Het moet zich ontwikkelen, zoals iedereen, maar niemand weet nog hoe. ‘Hoezo,’ vraagt de regisseur ongerust aan de schrijver. ‘U moet weten wat u wilt en ik verwacht binnen afzienbare tijd een sterk plot en een tragisch einde!’ De schrijver luistert niet. Hij probeert een nieuw personage uit zijn blikveld te weren. Een personage dat welgemoed nadert, maar als de schrijver even doordenkt lost het op en verschijnen er twee anderen voor in de plaats. Het zijn soldaten die bruut het speelvlak betreden en de moeder van haar stoel slepen, zodat ze op de grond komt te liggen. Het is een onvoorbereide actie die derhalve dramatisch niet verantwoord is, sommige toeschouwers lopen dan ook weg. De regisseur kijkt handenwringend toe. De ene soldaat knielt bij de vrouw neer terwijl hij haar armen grijpt en die boven haar hoofd tegen de grond drukt, zodat de ander haar kan verkrachten. Als hij dat heeft gedaan wisselen ze van positie zodat die ene de vrouw kan verkrachten. Er zit een zekere orde in hun handelingen die houvast geeft. De moeder heeft dan ook geen weerstand geboden. Ze weet hoe het toegaat in de wereld en zij kent het scenario. Dit scenario. De soldaten marcheren gedisciplineerd af. Ze laten het mes, dat ze niet nodig hadden, per ongeluk achter. Er is zachte muziek hoorbaar.

Wonderlijk genoeg zakt er nu van boven af, aan een dunne staalkabel, een engel naar beneden. Hij is te herkennen aan zijn witte jurk en natuurlijk aan zijn vleugels, die hij echter niet gebruikt. Waarschijnlijk is de ruimte te beperkt om zijn reusachtige vleugels te kunnen uitslaan. Want de engel is groot, groter dan de moeder.

Zou de moeder reageren? Nee, ze reageert niet. Ze is weer op de stoel gaan zitten en kijkt recht voor zich uit, alsof ze in de verte iets ziet.

[p. 31]

Ondertussen hangt de engel schijnbaar doelloos om haar heen. Hij schijnt geen dringende boodschap te hebben en ook geen haast. Toch moet hij gezonden zijn door iemand van het Donker of het Licht, door een God of een Idee, of door een Zwerver, een Amazone, een Verhalenverteller, een Rattenvanger, een Dagdromer... Iemand moet die engel hebben gezonden, met een boodschap, niet om zomaar wat rond te hangen. Tenzij het niet een echte engel is, maar een acteur of actrice met aangeplakte vleugels. Maar dan nog, het blijft verwonderlijk dat de moeder niet even opkijkt en vraagt: ‘Hebt u niet iets beters te doen dan hier rond te hangen?’

‘Ik ben hier om u te beschermen,’ zal de engel misschien zeggen.

‘O, is het dat. U bent te laat, ik heb geen bescherming meer nodig. Dank u.’

‘Ha, ha, dat denkt u maar. U weet niet wat u nog te wachten staat.’

‘Ik heb het allemaal al meegemaakt. Door wie bent u eigenlijk gestuurd?’

Op die vraag van de moeder zal geen antwoord komen.

Waarschijnlijk is het daarom dat de moeder niet spreekt met de engel. Ze weet dat zo'n gesprek haar niets oplevert. Nog steeds kijkt ze voor zich uit. De schrijver volgt haar blik en ziet nu hoe een jonge vrouw zich door het publiek naar voren dringt. Voor het speelvlak aarzelt ze. Maar de belichter vangt haar in een spot. Er is geen terugkeer mogelijk. Iedereen kijkt naar haar. Eigenlijk is ze niet zo jong. Wel jonger dan de moeder die daar op het toneel zit. Ze lijkt op de moeder. Wacht even! Ze is de dochter van de moeder. De vader is onbekend. ‘Hoewel, misschien is de engel wel haar vader,’ suggereert de regisseur.

‘Nee zeg, kom, dat is onzin. Een engel kan geen kind maken. Dit soort opmerkingen zijn irritant en houden het verhaal op.’ De regisseur moet zijn mond houden.

De vader is dus onbekend. De moeder eigenlijk ook, als je het goed beschouwt. Ze staren elkaar aan, die twee vrouwen. Herkennen ze elkaar? De moeder staat langzaam op, alsof het haar veel moeite kost. Daarbij stoot ze haar hoofd tegen de engel, die snel een halve meter

[p. 32]

wordt opgehesen. De moeder is groter dan de dochter, maar de dochter heeft meer volume. Dat komt omdat haar karkas minder is gekrompen en haar vlees nog niet is verschraald, zoals bij de moeder. Het kan nog erger, denkt de moeder als zij denkt aan haar eigen moeder, want zijzelf is ook een kind. ‘Niet afdwalen,’ roept de regisseur. Maar het is al te laat. Van de andere kant klimt een oude vrouw het speelvlak op. Niemand kan haar tegenhouden, ook al proberen sommige toeschouwers het. ‘Dit is niets voor u mevrouw.’ ‘Blijft u toch lekker zitten en geniet van dit toneelbeeld, de mis-en-scène, het licht. Kijk eens hoe mooi die engel daar hangt!’ Maar deze moeder die ook grootmoeder is zegt: ‘Fuck that angel.’ Zij is fragiel en toch lijkt ze groter dan de andere vrouwen. Gaat er een dreiging van haar uit?

‘Actie,’ roept de regisseur ongeduldig.

‘Ik zou niet weten wat,’ zegt de schrijver.

‘Vraag het de dochter.’

‘Welke dochter?’

De jongste heeft zich afgewend. Ze richt zich tot het publiek. ‘Mijn moeder heeft me niet herkend,’ zegt ze. ‘Ze keek me wel aan, maar ze weet niet wie ik ben. Jullie zijn mijn getuige.’

Het publiek wordt onrustig. De helft van de toeschouwers staat op en vertrekt.

‘Toch ben ik ook een moeder,’ zegt het kind.

‘Jezus Christus,’ schreeuwt de regisseur, ‘dit wordt niks.’ De engel zwiept aan de kabel heen en weer van het lachen, de kabel breekt en de engel stort op het speelvlak. De oudste van de moeders, de meest fragiele, de meest boze, pakt het mes dat de soldaten hebben achtergelaten en zet het de engel op de keel. ‘Waar kom je vandaan?’ vraagt ze. ‘Ik heb geen idee,’ zegt de engel. ‘Ik ben alleen maar gezonden.’ ‘Wat valt er dan te lachen?’ ‘Ik heb geen idee,’ herhaalt de engel in doodsnood en daarom snijdt de oudste moeder de engel de keel door. Het bloed druipt het speelvlak af en verjaagt alle toeschouwers die over waren. Nog juist op tijd kan de moeder haar moeder tegenhouden en het mes afpakken zodat de regisseur het er levend afbrengt. Dit deels tegen de zin van de schrijver, maar anderzijds tot zijn

[p. 33]

opluchting, want zonder regisseur staat zijn voorstelling op het spel. De regisseur is geschrokken, maar hij herstelt zich, slikt en zegt: ‘We hebben nu drie interessante personages; genoeg om een drama op te bouwen. Nietwaar?’

De schrijver aarzelt want de moeder, die hij wilde doden om haar tragiek, die vrouw staat nu trots overeind met een mes in haar hand, geflankeerd aan de ene zijde door haar dochter die verwonderd naar haar kijkt en aan de andere kant door haar eigen moeder die obscene gebaren naar de regisseur staat te maken.

‘Doe wat,’ schreeuwt de regisseur naar de schrijver.

Maar de schrijver heft met een machteloos gebaar zijn armen, verliest daardoor zijn evenwicht, slaat achterover het speelvlak af en geraakt buiten westen. In paniek verlaat de regisseur de scène.

Op het speelvlak bevriezen de personages in hun houding.

Als vanzelf dooft het licht.