Lust en Gratie. Jaargang 14

[p. 62]

Jean-François Lyotard
Syncopen, landschappen
Bij de foto's van Corinne Filippi

Zwart en wit

Hier draait het licht zijn verhouding tot het oog om. Het licht laat het oog niet de wereld zien maar toont zichzelf, terwijl het de dingen in vuur en vlam zet of ontmantelt. Onder of aan gene zijde van de visuele ruimte. Een autografie van fotonen, de inschrijving is te zien, niet het object waarnaar deze verondersteld wordt te verwijzen. Fotografie zonder object.

Met als gevolg dat ook het subject dat gewoonlijk met zijn blik controle uitoefent over het zichtbare, er zijn ‘ruimte’ mee samenstelt, hier naar huis ge-stuurd wordt. Het ziet de foto's wel, ze zijn scherp genoeg, maar ze laten niets identificeersbaars zien.

De fotocamera wordt geacht de optische kamer van het oog weer te geven, en diens werk over te nemen. Daarom worden foto's als reproducties van waarnemingen beschouwd, als een soort archief. Maar hier lijkt de camera voorbij de wetten van de geometrische optiek te opereren. Weliswaar als een oog, de werken zijn immers goed zichtbaar, maar dan wel als een oog dat het licht niet gebruikt om te accomoderen, om de omgeving in overeenstemming te brengen met zijn gevoeligheid en om het organisme de kans te geven wat het omringt te beheersen en zich te herinneren. Bij de accomodatie van het oog wordt het licht ingezet voor dat pragmatische doel.

Bataille zei dat ware poëzie uit een offer bestaat waarbij de woorden het slachtoffer zijn. Poëzie onttrekt de woorden aan het dagelijkse gebruik dat wij ervan maken (of menen ervan te maken) door met elkaar te spreken. Poëzie wendt de woorden aan zonder enig winstbejag (onze ‘interactie’...), zij offert de woorden, geeft ze terug aan de kracht van de taal. In de foto's van Corinne Filippi worden de fotonen geofferd: deze worden door haar aan hun krachtbron teruggegeven, die geenszins tot doel heeft de menselijke horizon te verlichten. Integendeel, Filippi bedient zich slechts van de camera om het oog en de geest naar de drempel te leiden waar de aan alledaagsheid onderworpen optiek explodeert, in vlammen oplost of te water gaat. Dit werk is uiteraard het resultaat van visuele oefening, en verplicht daar ook toe, op dezelfde wijze als Ignatius zich door spirituele oefening in Jezus wilde verliezen.

[p. 63]

Dit omgekeerde licht produceert duisternis. De fotonen reizen en dansen in volslagen duisternis. Zowel van dichtbij als van veraf oefent de kunstenares zichzelf en ons in het vangen van het onvoorstelbare effect dat licht heeft op een glas, een klok, een elektrische lamp, de reflector van een spot, een bak vol water, of een onbekend voorwerp dat glinstert achter in een botanische tuin, of onder de stralen die door de gaten van de houten planken van een schuur doorschijnen. Ook een in tweeën gesneden kop van een tonijn levert tamelijk monsterlijke weerspiegelingen op.

Ik had deze objecten eigenlijk niet moeten noemen. Op welke wijze helpt het weten wat zij zijn (of waren) de visuele oefening waartoe deze foto's oproepen? Leidt een dergelijk weten er niet toe dat we de vervormingen die deze oefening de dingen oplegt, weer ongedaan maken en dat we gaan proberen ze te herkennen, terwijl het erom gaat ze te vernietigen?

Toch kunnen we het niet helpen dat we ons afvragen: maar wat is dat toch? Wat stellen ze voor? Zozeer roepen de ‘beelden’ die aan de camera zijn onttrokken om uitleg. Wordt het optische apparaat zelf niet als een object opgevat? Het is een product van de lichtfysica, van de fysiologie van het zien. Zij dient deze objecten van objecten te produceren die wij beelden noemen. De fotografe mag het woord verafschuwen, de objectiviteit is niettemin inherent aan haar camera. De rede heeft het recht te weten welke objecten de foto's voorstellen en welke misvormingen zij ondergaan. De rede weigert zich over te geven aan het delirium.

Het is onvermijdelijk dat hier een oscillatie plaatsvindt tussen een losgeslagen blik en een die weer vat krijgt op wat hij ziet. Dit heen en weer gaan maakt de drempel voelbaar waarop het zichtbare overgaat in het puur visuele, dat zonder enige verwijzing is; een drempel die zich tegen deze overgang verzet. Dat nu is de stap van de oefening, die nooit helemaal gezet wordt, alsmede haar geweld.

Je kunt de foto's van Corinne Filippi alleen zien voor zo ver je niets in ze ziet, maar dat is bijna onmogelijk. Ik wil onderscheiden. Met behulp van mijn blik proberen de objecten zich opnieuw te vormen, als klontjes in de duisternis die hen verwatert. Het licht is mystiek omdat het zich niet laat zien. Aan gene zijde van het zijnde, zei Plato. Het is de Nacht. Maar nooit zonder ergens een stukje van een ding in vuur en vlam te zetten, zoals die brokstukken van sterren die aan de hemel staan. Het verlangen om te kennen klampt zich eraan vast.

De zwartwit-foto's van Corinne Filippi leggen samentrekkingen van afwezigheid en aanwezigheid vast. Sporen van genot.

[p. 64]

Kleur

De foto's op groot formaat lijken zachter, ongetwijfeld omdat het kleurenafdrukken zijn. Het formaat maakt hen ook toegankelijker. Kleur brengt ons altijd in verrukking, het is de hand van een geliefde. Blauw weert ons af, rood trekt ons aan. Kleur laat de lichamen naar eigen believen dansen. Een gloeilamp wordt cadmi-um-geel, het water uit het bassin waarmee het in verbinding staat, wordt verhit tot vermiljoen. En toch is er sprake van eenvoudige en altijd directe fotografie, maar wel een die hitte weet vast te leggen.

Op de grote blauwe werken overheerst de kou, alle mogelijke kou, het witte ijs, het bevroren water of het water dat groen bevriest, een hemel, een middernachtelijk blauwe grond in het hoge noorden, stortbuien van vloeibare sneeuw in verticale slierten, ijsbanken van plexiglas - je wacht op het einde, de zon sterft.

Ik vermenselijk, ik vertel. Dat komt door de kleur en het formaat. Is deze serie minder onmenselijk als de zwartwitte reeks? Ze is perverser, zij geeft het hele lichaam te dromen.

Het is geen oefening meer, geen sluimering. De kunstenares zegt: ‘Dat gebeurt.’ Wat, dat? Zoals gebruikelijk dat wat in het zichtbare niet gewild is, wat zich niet leent voor het zicht.

De verleiding krijg je er als een toegift bij, zo ook het plezier. Bijvoorbeeld de vlooiachtige bijenkorfstipjes die bepaalde opnamen inrasteren, of de gedoofde bronzen die nog vredig naglanzen in de schemering. Maar deze vrede bedriegt. De extase die zij voortbrengt, is heel natuurlijk. Het ene moment ben je gezegend en het volgende alweer vervloekt vanwege die zegening. Zo ontvouwt zich een vreemde noodzakelijkheid, een landschap, warm en verkleumd, allebei. Daarom noemen we deze toestanden ‘natuurlijk’

Ik heb de kleurenfoto's van Corinne Filippi leren kennen als vreemde plaatsen, onbekend maar bewoonbaar. In haar zwartwit-foto's zoekt zij het einde van de nacht. De grote coïtus van zijn en zijnde mondt hier niet in een landschap uit, maar in een syncope.

Vertaling Joke J Hermsen

[p. 65]

[p. 66]

[p. 67]

[p. 68]

[p. 69]

[p. 70]

[p. 71]

[p. 72]