Lust en Gratie. Jaargang 8

[p. 71]

Heimwee naar het licht en kippesoep
of de geschiedenis van een bruggenbouwer
Daniël

In de literaire wereld bestaat een aantal ongeschreven regels. Een van die regels is dat een verloofde of intieme vriend(in) van de auteur, vanwege gebrek aan objectiviteit en vooral aan kritisch vermogen, zich niet dient uit te laten over het werk en persoon van de schrijver. Merkwaardig, zeker in een land waarin ‘de literaire salon’ zo overzichtelijk is; veel literair talent samenklontert in steden; exhibitioneren zelf tot literaire vorm lijkt verheven; iedereen die met literatuur van doen heeft elkaar wel eens ontmoet in buurthuis, school, boekhandel of warenhuis, waardoor incestueuze relaties als vanzelf ontstaan en het begrip objectiviteit al tijden door interne rotting uiteen gevallen is.

Een liber amicorum biedt in ieder geval de mogelijkheid om allerlei regels onbekommerd aan je laars te lappen en te schrijven wat je hart je ingeeft.

Andreas, je wordt nu zestig en als er één ding is dat opvallend is aan je persoon en werk dan is het wel je grenzeloze interesse en de intensiteit waarmee je je verdiept in diverse onderwerpen.

Wie je levensweg en je werk wil volgen, zal zich moeten bezighouden met onder andere het sekseprobleem, het feminisme, homoseksualiteit, filosofie, religie, esoterie, antroposofie. Zij zal vertrouwd moeten raken met de combinatie kunst en wetenschap, met een gedreven, compacte schrijfstijl, met prikkelende, vaak provocerende inhouden en een doordachte vorm. Daar de meeste mensen zich over het algemeen in één salon bewegen, is jouw salonfähigkeit voor velen een bron van inspiratie, maar misschien wel voor even zovelen een bron van verzet en heftige reacties. Je bezocht de ene salon na de andere en nooit was de salon of jij tevreden met de aangegane verloving. Er waren aanvaringen met het COC, MVM, met links en met rechts, met girls uit het feminisme, met boys van de ratio. Nooit was er sprake van een totale omarming omdat jij de koppelverkoop die ermee gepaard moest gaan, niet kon aanvaarden.

[p. 72]

Je hebt wel eens verteld dat je in je kinderspelen de rol had van de ‘van alles wat’ en blijkbaar is deze rol nog steeds essentieel voor je persoon. Maar als je de ‘van alles wat’ bent, wie ben je dan? Of zoals een lerares Nederlands haar leerlingen eens vroeg: ‘Wie is Andreas Burnier en waarom?’ Of was jij je tijd ver vooruit en moeten wij je scharen onder de noemer van het postmoderne ik? Het ik dat niet bestaat, dat fragmentarisch is en diverse rollen speelt.

De mens zoekt zichzelf of iets dat zij verloren heeft of is vergeten. Zij moet leven in het hier en nu en heeft tegelijkertijd heimwee naar het licht. Daar gaan je boeken over. Mensen die zoekende zijn, vertel jij altijd graag het verhaal van Ram Das. Ram Das, de voormalige Harvard-hoogleraar Richard Alpert, begon in de jaren zestig samen met Timothy Leary te experimenteren met drugs. Zij zagen het licht, wilden dat verder uitdragen, werden ontslagen en zetten hun zoektocht buiten de universiteit voort. Ram Das trok goeroerend door India en omstreken en keerde na vele jaren terug naar zijn geboortegrond, de Verenigde Staten. Toen hij op een dag zijn tante bezocht die hem hartelijk omhelsde en hem haar onvolprezen kippesoep voorzette, realiseerde hij zich ineens dat dit was wat hij altijd had gezocht. Zijn tante, de omhelzing, de kippesoep: de werkelijke goeroe.

Het is een oeroud thema in veel verhalen en mythen: je zoekt ver van huis wat thuis voor het oprapen ligt. Alles is er maar wij zien het niet. Je moet zoeken, niet om te vinden maar om je ogen open te krijgen.

Het verhaal van Ram Das is mooi en troostvol voor de zoeker. Maar nu terug naar jou, de verteller van dit verhaal. Want er is iets merkwaardigd met dit verhaal. Je hebt het altijd aan anderen verteld maar pas sinds kort is het ook een verhaal voor jou.

Het is opvallend dat in je essayistische werk zowat alle religies, spirituele stromingen en diverse filosofieën de revue passeren maar dat er één opvallende afwezige is. Lees wat er niet staat: het jodendom, joodse filosofie. In je fictie echter vinden wij wel van alles over het joods-zijn alsof daar de censuur, de controle van het hoofd, minder een rol speelt.

Schrijnende beelden treden daarin naar voren, en dan heb ik het niet alleen over de verschrikkingen van de onderduikperiode zoals beschreven in Het jongensuur maar ook over het beeld van de ‘joodse man in de veertig, op een huurkamer in wereldstad. Van herkomst bij voorbeeld Oost-Europees, van opvoeding Engels, van nationaliteit Amerikaans, van verblijfplaats West-Europees. Spreekt zeven talen met zeven accenten. Bezit twee pakken, en onder zijn bed een doos met familiepapieren en een medaillon van zijn half-Roemeense grootmoeder. Kan nergens over praten, omdat zijn herinneringen en ervaringen

[p. 73]

onbegrijpelijk zijn in de landen waar hij nu is. Praat alleen over actuele, concrete dingen, heeft een zachte stem, en een bruine, glanzende blik.’

Dit is de enige blijvende ik-voorstelling die de ik van het verhaal ‘Volgend jaar in Jeruzalem’ uit de Verschrikkingen van het noorden als achtergrondbeeld bij alle wisselingen in gedrag, stijl en overtuiging heeft behouden. En even verder in het verhaal staat ‘wie zich eenduidig vastlegt wordt gedood of affectief verraden, hadden de Germanenterreur en de bevrijding daarvan mij geleerd.’

De ik uit het verhaal verklaart zo haar behoefte zich uit te breiden in een veelheid van studies, beroepen, godsdiensten en politieke standpunten.

Zoals de droom een brug is tussen dag en nacht volgens Gustav Meyrink in Het groene gezicht, zo zie ik fictie als een mogelijke brug tussen het bewuste en onbewuste van de schrijver. In je essays lees ik wat er niet staat, in je fictie zie ik wat er staat.

Als er een beeld is dat ik altijd als achtergrondbeeld heb bij al je ‘grilligheden’ dan is het het beeld van de brug (concreet bijbehorend beeld: de Chinese brug geschilderd door Van Gogh). Zowel in je fictie als in je essayistische en wetenschappelijke werk probeer je te verbinden wat geen verbinding lijkt te hebben: Oost en West, vrouwelijke en mannelijke identiteit, spiritualiteit en dagelijks leven, de heimwee naar het licht en kippesoep, deze en gene zijde, wetenschap en kunst, ratio en gevoel, hoofd en hart.

De brug die er lag maar die je al die jaren niet kon betreden zonder angst en negatieve gevoelens is die van je joodse verleden en het jodendom. In 1986 zei je nog (‘Het joodse levensgevoel’ in Essays 1968-1985) dat je weinig met het jodendom had, in Opzij van oktober 1990 spreek je je er openlijk over uit en alsof het in de lucht zit heb je nu ook van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 de Verzetsprijs 1991 gekregen.

Zo lang duurt de bevrijding van de Germanenterreur en dat is iets dat ik mij als naoorlogs kind vooral realiseer omdat ik er via jou zo direct mee wordt geconfronteerd.

Je hebt je nu ‘eenduidig vastgelegd’, je positieve joodse identiteit teruggevonden maar ik denk dat dat je identiteit van de ‘van alles wat’ niet zal wegvagen. Van alle gebieden die je hebt verkend, van alle omzwervingen die je hebt gemaakt, heb je altijd ervaringen meegenomen en ongetwijfeld zullen wij vroeg of laat hiervan sporen terugvinden in je toekomstige werk.

Jaren geleden heb je mij Het groene gezicht voorgelezen, in die magische salon komt alles samen. Alles is al geschreven en voorzegd maar wij kunnen niet lezen. Het gaat erom dat de lichten worden omgezet. Dat je leert denken met je

[p. 74]

hart en voelen met je verstand. Dat wij bruggenbouwers worden.

Jij hebt de gave om herinneringen en ervaringen begrijpelijk te maken. Dat er nog veel prachtwerken uit mogen voortkomen. Dat wens ik je toe voor de komende jaren.

Wij heffen het glas! Lechaim! Of in goed Amsterdams: ‘Daar ga je!’

Irma Dessaur met haar moeder