Lust en Gratie. Jaargang 3

[p. 6]

[Nummer 9]

Redactioneel

In bijna geen enkele artistieke beweging worden vrouwen en het vrouwelijke als zo belangrijk gezien als in het surrealisme. En er is ook geen beweging die zoveel creatieve vrouwen in haar gelederen, zij het niet in de kern ervan, telde.

Achter de namen van bekende surrealisten zoals André Breton, Paul Eluard, Salvador Dali, Max Ernst, Man Ray, Jean Arp, Yves Tanguy, René Crevel en anderen, gaan de namen schuil van kunstenaressen die in meerdere of mindere mate zijn gelieerd aan het surrealisme of de mannen uit de surrealistische beweging: Leonor Fini, Frida Kahlo, Leonora Carrington, Meret Oppenheim, Valentine Hugo, Jacqueline Lamba, Dora Lee, Lee Miller, Valentine Penrose, Alice Rahon, Remedios Varo, Eileen Agar, Kay Sage, Ithell Colquhoun, Emmy Bridgwater, Edith Rimmington, Grace Pailthorpe, Rita Kenn-Larsen, Dora Maar, Dorothea Tanning, Toyen, Nusch Eluard, Unica Zürn en Sarah Schumann.

In het pas verschenen boek Women Artists and the Surrealist Movement wijst Whitney Chadwick op het feit dat geschiedenis meestal de geschiedenis is van stromingen en bewegingen en niet die van individuen. Daardoor zijn volgens haar vrouwen, die zich niet totaal met het surrealisme identificeerden, door het grofmazige net van de historici gevallen.

In het surrealisme is de vrouw het symbool van het surreële: zij verbindt de materiële en de spirituele wereld. Zij is de bron van magische transformaties, het complement voor rationeel gedomineerde mannelijkheid, de noodzakelijke grondstof voor mannelijke creativiteit. De vrouw is in deze visie de Muze die theoretisch onafhankelijk en autonoom moet zijn om de mannelijke creativiteit van de ondergang te redden. Maar dit beeld is moeilijk te verenigen met dat andere beeld, waar ook de mannelijke surrealisten niet omheen konden of wilden, van vrouwen als afhankelijke passieve wezens.

De theorieën van de surrealisten botsten voortdurend met de praktijk van het leven. Want welk beeld zij ook creëerden, de femme-fatale, femme-enfant, het hemels schepsel of erotisch object, het bleven droombeelden ter meerdere eer en glorie van hun eigen creatieve heelheid.

Creatieve vrouwen liepen het gevaar te worden gevangen in de droombeelden van mannen, die van de Muze met de talloze gezichten waarvan niet één gezicht dat van henzelf was. Behalve natuurlijk als zij zich

[p. 7]

identificeerden met het opgelegde beeld zoals Simone Kahn, Gala Eluard, Marie Laurencin en Marie-Berthe Aurende dat blijkbaar deden.

Voor elke ‘self-identified woman’ was het onmogelijk zich totaal met het surrealisme van de mannen te vereenzelvigen. Voor de vrouwen betekende het surrealisme iets anders: waar de mannen het beeld van vrouwen of de vrouw gebruikten als symbolisch intermediair tussen henzelf en de wereld van het onbewuste, het magische, het visionaire, gebruikten vrouwen het beeld van zichzelf om deze verbinding tot stand te brengen.

Hierin ligt het immense verschil tussen de georganiseerde mannelijke surrealisten en de ongeorganiseerde vrouwelijke surrealisten die zich in de periferie van de beweging bevinden. De creatieve vrouw is tevens haar eigen muze, zij hoeft die niet op de andere sekse te projecteren. ‘De man in mijn schilderijen slaapt’, zegt Leonor Fini. En hij kan rustig slapen want de muze is zij zelf.

Het authentieke streven van de surrealistische beweging om de mensheid te ‘redden’ van de zelfvernietiging door het evenwicht te herstellen tussen de rationele en visionaire aspecten van het leven, heeft, door de wijze waarop daaraan door de mannen in die beweging gestalte wordt gegeven, tegelijkertijd ertoe bijgedragen dat zij dezelfde sekse die zij zo hoog acht, heeft beroofd van haar eigen zelfbeeld.

De surrealistische kunstenaressen geven in hun werk kritiek op deze aanslag op hun eigen bestaan en verwerken de thema's en beelden van het surrealisme op eigen wijze. Veel van deze vrouwen kenden elkaar, waren bevriend, werkten met elkaar, correspondeerden, en waren internationaal georiënteerd. Zij vormen, ook al definiëren zij zichzelf niet zo, in zekere zin een beweging. Over die individuele vrouwen ligt een bijna onzichtbaar web.

Lust & Gratie wil met dit speciale nummer (onder gastredactie van Margret Brügmann) het werk van enkele vrouwelijke surrealisten onder de aandacht brengen, laten zien dat de surrealistische traditie ook de traditie van vrouwen is die inzicht geeft in een tot nu toe verwaarloosd perspectief van het surrealisme.

Ineke van Mourik

Na verschijnen van no. 8 van Lust en Gratie is gebleken dat Riek Wesseling ons misleidende informatie met betrekking tot haar handelen in de oorlog heeft gegeven. Als wij tijdig de juiste informatie hadden gekregen, had de redactie geen aandacht aan haar werk besteed.

De redactie