Los en vast. Jaargang 1875

[p. 1]

Aan de lezers van Los en Vast.

Wat hebt gij, waarde lezers, wel van mij moeten denken? Daar heb ik nu al een paar maanden vóór u gestaan aan den uitgang des tempels, nadat de beide priesters, die er het reukwerk brandden en er hunne slachtoffers velden, met vriendelijken groet vertrokken waren. Daar heb ik in priesterlijken dos staan zwijgen: een schouwspel voor de wereld, een vraagteeken voor u. Bij het vriendelijk afscheidswoord hebt gij, voor zooveel het op mij betrekking had, het uwe gedacht - misschien wel gemeend dat een weinig verlegenheid mij fraaier zou staan dan zulk een vertoon. Alsof ik zelf mij daar geplaatst had! En bovendien, alsof ik niet, gelijk de aftredende priesters, wijzen kon naar personen, op wie men rekenen kan! Ik heb u, met uw ergernis en verwondering, natuurlijk niet willen uitlachen.

Nu ben ik van den uitgang des tempels naar den ingang verplaatst en daar sta ik op den drempel, als wachter. Nevens mij staat de kracht en de hoop van Los en Vast, die u het geheim van mijn vertrouwen voldoende recht-

[p. 2]

vaardigt. Ik zou tot uw algeheele geruststelling op nog meer kunnen wijzen, namen kunnen noemen en veel kunnen fluisteren van mijne wenschen...... maar er moet iets te raden, iets ter verrassing overblijven.

Doch ernstiger dan de vraag, naar 't geen gij dacht, is die andere: wat gij wel verwacht? Gij zijt verwend, mijne vrienden, zeer verwend. Zoo gij bloed kunt zien - en gij hebt getoond dat gij het zien kunt - zoo gij 't niet op uwe zenuwen krijgt als er een degen getrokken wordt - en gij hebt getoond dat uwe zenuwen daartegen bestand zijn - dan kan het niet anders of gij zijt verwend. Zoo gracelijk steekt geen espada den degen toe aan den grimmigen stier, als uwe priesters het offermes hanteerden. Zoo geurig ging geen reukwerk op, als... maar dit is de tweede maal dat ik meer wilde zeggen dan noodig is. In elk geval - gij zijt verwend.

En wist ik maar wie gij zijt! Gij zijt veranderlijk als een oploop van menschen aan de straat; gij komt en gij gaat. Wie zijt gij? Wat wilt gij? Waar vind ik u? Hoe ziet gij er uit? Staan uwe oogen strak en droog of overschaduwd van vrede en vochtig van diep gevoel? Klopt uw hart voor een kloek ideaal of voor een meerschuim sigarenpijpje? Zijn er snaren in uw hart, die van den psalmtoon trillen kunnen? Kunt gij boos worden en toornen óf verwondert gij u over niets en verdraagt gij alles - ook het onverdraaglijke? Moogt gij een gullen jongenslach, waarbij de deftigheid, de aanmatiging, de sentimentaliteit, de wijsneuzigheid en de nuchterheid de wenkbrauwen fronsen en iets van ‘laffe jongens!’ mompelen?

Naar uw verleden oordeelend zou ik zeggen van ja.

[p. 3]

Ach gij verblijdt mij en..... maakt mij bang.

Ik vrees toch dat het ons met onze dressuur en ons fatsoen in den regel veel gemakkelijker valt, recht deftig met ons onderwerp aan den arm voort te stappen, ons te dossen met ismen en stadhuiswoorden, ons te houden aan den wandeltred, aan de buigingen van het publiek, dan vertrouwelijk met ons onderwerp te dolen, er mee te vliegen op de duinen, er mee te liggen in het mos, 't in het hart te lezen en zijne zielsgeheimen te raden, er mee te lachen en te weenen, er mee te hopen en te bidden en, als het moet, te toornen in zijn aangezicht.

En toch - in alles, wat ons ontmoet, heeft alleen het menschelijke waarde. 't Is een genot, uw vriend, als hij professor, of wie weet wat? geworden is, onder den arm te nemen en met hem te keuvelen over honderd duizend dingen! En 't is geen minder genot, deftige, van allerlei zijden bekeken, onderzochte, gemeten, gewogen, in verband gebrachte, ja, zoo gij wilt, uitgeputte onderwerpen onder den arm te nemen en er mee te praten over datgene, wat nimmer uitgeput raakt: het altijd durend menschelijke?

Of wij 't dan toch zoo willen aanleggen? Willen?..... Ja! En er slachtoffers voor vellen en er het reukwerk voor offeren? Ook dat. Zóó zijn de tradities van den tempel en zóó is zijn eeredienst! Maar wat zullen wij meer beloven dan dat wij dien eeredienst van het menschelijke zullen liefhebben?

En of wij aardig zullen zijn? Wij beloven u plechtig, wij zullen ons best doen - er nooit aan te denken, er nooit opzettelijk naar te trachten. Wilt gij ons beloven er nooit opzettelijk naar te zoeken of op

[p. 4]

te wachten? Wie weet wat er na die afspraak nog gebeurt?

En nu groet ik u allen. Waar wij u ooit te zien krijgen, drukken wij u recht hartelijk de hand. Wij hopen hetzelfde te ondervinden van u. Mogen wij goede vrienden worden en blijven!

J^o. De Vries.

Haarlem, 26 Februari 1875.