Liter. Jaargang 19

[p. 28]

Blindman. © Jannie Regnerus, 2016.

[p. 29]

Jannie Regnerus
Nachtschrijver
Voorpublicatie

Nachtschrijver zal verschijnen in maart 2017. De roman is ontstaan naar aanleiding van Regnerus' ontmoetingen met Tsjêbbe Hettinga, de Friese dichter die als jonge man blind werd en in 2013 overleed.

De hoofdpersoon in Nachtschrijver, Hannah, is restaurator in het Rijksmuseum. Het is haar werk om schilderijen te ontdoen van troebel vernis om de oorspronkelijke kleuren en details tevoorschijn te halen. Per toeval stuit ze op het werk van een blind geworden Friese dichter. Als ze hem hoort voordragen tijdens een poëziefestival weet ze dat ze deze man wil ontmoeten. Ze voelt een sterke verwantschap met hem, met de manier waarop hij in zijn geheugen door veertig jaren duisternis heen moet graven om daaronder weer bij het licht en de kleuren te komen, de beelden uit zijn jeugd van het Friese oerlandschap waarin ook Hannah opgroeide.

Ze besluit hem achterna te reizen naar het Waddeneiland waar hij iedere zomer kampeert en stuurt aan op een ontmoeting. In intieme gesprekken verkennen ze de werking van het geheugen, de verbeelding en het scheppingsproces.

Jannie Regnerus is zowel beeldend kunstenaar als schrijver, ze schreef reisboeken over Mongolië en Japan (bekroond met de pro Bob den Uyl Prijs) en de romans De ent en Het lam. Wim Brands noemde Het lam de mooiste roman van het jaar.

[p. 30]

1)

Het is de kortste dag van het jaar. In de dagen voor kerst neemt de nacht niet eens de moeite meer om overtuigend plaats te maken voor het daglicht. Het duister verschanst zich een paar uur onder bruggen, houdt zich op in stegen en in smalle straten, maar liefst zou ze het hele etmaal voor zichzelf opeisen. Als de wekker piept is het buiten nog aardedonker. Het heeft gesneeuwd terwijl ik sliep, achter de gordijnen ligt een onbetreden wereld, alles is bedekt met een egale laag. Bomen en tuinhekken herhalen zich in witte lijnen, de geparkeerde auto's dommelen onder een dekbed en iedere lantaarnpaal draagt een zusterskapje, met een toef slagroom zijn zelfs de vuilniszakken mooi. Al snel worden de eerste sporen getrokken door fietsers die zich met hoog opgetrokken schouders naar kantoren bewegen. Niet veel later stuur ik mijn voorste fietswiel in een van de geulen die door een voorganger is gemaakt en probeer zo lang mogelijk exact binnen de lijn te blijven. In de witte deken op het trottoir hebben schoenen en laarzen zwarte holletjes gedrukt en van besneeuwde motorkappen van de geparkeerde auto's zijn grote happen weggenomen, happen in de vorm van een Japanse waaier. Wie dat spoor van de waaiervormige leemtes volgt, komt uit op het schoolplein. De ontbrekende sneeuw is bij elkaar geschoven door kinderhanden die er sneeuwballen van hebben gekneed.

Zodra iedereen op school en kantoor is aangekomen, zou ik met emmertjes sneeuw de sporen willen teruglopen om al deze diepdruk weer op te vullen met een handvol vers wit. Vooral niet vergeten om de kuiltjes achter eigen rug meteen te dichten. De geul waarin ik fiets kruist een ander spoor, mijn wiel glibbert opzij en bijna ga ik onderuit. Voorzichtig balanceer ik verder, ondanks de wollen wanten zijn mijn vingers ijskoud. De sneeuwlaag willen herstellen verschilt niet veel van wat ik als restaurator in het Rijksmuseum probeer te doen. Ik heel de huid van een schilderij door alle scheurtjes en barsten te dichten die daar in de loop der eeuwen zijn ontstaan, uitgebeten door licht en vocht, de klamme adem uit duizenden mensenmonden die eens voor het schilderij stonden en ernaar keken. De taak is pas goed volbracht wanneer mijn handelingen onzichtbaar blijven en de illusie is gewekt dat het schilderij als nieuw is, al die tijd onaangeraakt en onaangedaan is gebleven.

2)

Niet lang na zijn twintigste verjaardag doen de eerste symptomen zich voor, de groen en blauw splijtende horizon verandert in een flubberig lijntje. Wanneer Blindman over de dijk loopt en naar de messcherpe harmonicavouwen van aardappelvoren kijkt, begint het land te golven en wordt hij duizelig. Langs de bloed-

[p. 31]

lijn van zijn moeders kant wordt de oogziekte willekeurig doorgegeven aan het nageslacht en Blindman weet nu dat hij de dans niet zal ontspringen. Vanaf de dag dat het zwart hem is aangezegd kijkt hij het avondrood nog roder. Hij tekent als een bezetene, legt met grafiet de gezichten van zijn dierbaren vast en maakt schetsen van het landschap rond de boerderij. Wat zijn ogen zien wordt door pols en hand herhaald, dat is zijn manier om de beelden in zijn geheugen te graveren. Blindman gunt zichzelf nog maar weinig slaap en leest hele nachten door. Gestaag tast de ziekte zijn zicht steeds verder aan. Het wordt iedere dag moeilijker om de contouren van paarden en koeien in de wei van elkaar te onderscheiden, alles wat boven de horizon uit steekt neemt de vorm aan van een donkere struik.

Wat de oogziekte eenmaal heeft genomen, geeft het niet meer terug. Op het verlies van scherpte en diepte volgen de kleurpigmenten. Blindmans wereld wordt steeds wat valer en wat er voor hem overblijft is een grisaille, een schets in grijstinten waarmee de kunstenaar een eerste opzet maakt voor compositie en lichtval. Ook op zonnige dagen heeft de hemel voor Blindman de kleur van een stoeptegel. Rode kool en groen loof vermengen zich tot antraciet, zodat er op de akkers alleen nog grijze gewassen lijken te groeien. Maar grijs is nog geen zwart en in het aangezicht van volkomen duisternis heeft Blindman voorlopig geen tijd om zijn verliezen te betreuren.

3)

Aan de schutting achter mijn huis hangt een vogelhuisje. Vanuit de tuin bekeken ziet het ronde gat er donker en onheilspellend uit maar voor de bewoners, een nest jonge mezen, is datzelfde rondje een hemelsblauw oog. Sinds ik van Blindmans bestaan weet, kijk ik anders naar dat gat, waar het een komen en gaan is van ouders die wormen en insecten aanvliegen. Blindman krijgt nooit meer voedsel door zijn blauwe ogen aangereikt, zijn hoofd is een gesloten nestkast maar daarbinnen zingt het van leven, net als in het vogelhuisje in mijn tuin. Op een bedje van mos, twijgjes en haren kijken de jonge mezen reikhalzend op naar het blauwe oog. Elke worm die daar wordt aangeboden wordt fel bevochten. Wanneer de mezen groot genoeg zijn, strijden ze opnieuw met elkaar, dit keer om wie er als eerste naar buiten mag. Als het moment daar is, fladdert de winnaar op naar het blauwe oog, balanceert met zijn klauwtjes op de rand en vult met zijn opgevette krop het hele gaatje, hult de broers en zusjes tijdelijk in duisternis. Nummer een weet nu dat dit oog de poort is naar nog veel meer blauw. Daar gaat het jong, hij strekt zijn vleugels en klapwiekt onwennig in het rond. Vliegend boven de rododendron, kijkt hij nog eens achterom, zoekt tevergeefs naar het blauwe oog dat zich als een zwart gat heeft gesloten.