Liter. Jaargang 17

[p. 2]

Désanne van Brederode
Achter de schermen

‘Mijn handen doen pijn. Ik heb de hele morgen in de tuin gewerkt. Dat ben ik niet meer gewend.’

Het reepje gras is inderdaad vers gemaaid. Hier aan de eettafel bij het raam heeft ze voluit zicht op de achtertuin. Een zwarte, teakhouten schuur. Borders met struiken, bloemen - ze staan verloren in de aangeharkte, zwarte aarde zonder onkruid. Verder overal tegels. Een terras met een houten tafel, de stoelen zullen nog wel binnen staan. De groenbeslagen parasolhouder ernaast.

Het regent zacht.

‘Als ik u ergens mee kan helpen? Voor mij hoeft u geen koekjes op een schaal te leggen.’

Hij verontschuldigt zich.

‘Het is maar een kleine tuin. Je zult wel denken. Als het nou nog iets was met een hoge heg en oude bomen en bessenstruiken...’

‘Ik vind het niet vreemd, die pijn. Het is altijd weer meer werk dan je tevoren kunt overzien. Mijn ouders hadden precies zo'n tuin.’

‘Ze leven niet meer?’

‘Mijn vader is al acht jaar dood. Mijn moeder woont in een verzorgingsflat, zelfstandig. Maar zo'n tuin zou tegenwoordig echt te veel voor haar zijn.’

‘Hoe oud is ze?’

‘Drieënzeventig.’

Hij zet de kopjes op tafel. Het melkkannetje, de suikerpot, een schaal met spritsen. Zijn vingers zijn blauwig, maar brandschoon, de nagels kortgeknipt. In de droge, witte rimpels op de kootjes ligt de gebarsten huid nog open.

Hij grijnst. Zelf wordt hij tweeëntachtig. Negen jaar geleden is hij gedotterd, en de afgelopen winter werd hij nog in kritieke toestand opgenomen in het ziekenhuis. Verwaarloosde longontsteking. Zijn beide dochters wonen in het buitenland, aan hen heeft hij nooit veel gehad. Eenmaal per week komt er een hulp die in drie uur de hele boel poetst, en soms lapt ze de ramen. Maar de was doet hij zelf. Iedere dag haalt hij zijn eigen boodschappen en ruim voordat zijn vriendin hem verliet, heeft hij zichzelf heel aardig leren koken.

Dat zegt hij allemaal niet. In plaats daarvan vraagt hij met een blik op de voice-recorder waar zij hem wil hebben.

[p. 3]

Op tafel ligt een exemplaar van het boek dat hij heeft geschreven. En dat, als het goed is, pas over een week in de winkels ligt.

Ze feliciteert hem ermee. Interessant vindt ze het, goed geschreven ook.

Logisch, dat moet ze wel zeggen, de journaliste die de oud-politicus interviewt.

‘Zullen we maar meteen beginnen?’

Bij het begin. Zijn jeugd in Brabant, tussen de boeren. Later de verhuizing naar het Gooi - die overgang had veel indruk op hem gemaakt. De oorsprong van zijn idealen. De debatclub op het gymnasium. Grappig dat al die jongens later... Nou ja. Bekend zijn geworden. De beroemde strafpleiter x. Topbankier y. En psychiater z.

Allemaal regelmatig in de media. Dat wil zeggen, destijds. Toen de media nog niet ‘de media’ heetten. Hoe dan wel? Gewoon. De pers. Radio en televisie.

Zij moet midden veertig zijn. Toch kijkt ze hem argeloos belangstellend aan. Naïef. Alsof ze veertien is en voor de schoolkrant schrijft.

Hij heeft het over het beleid op het ministerie eind vorige eeuw. De aldoor wisselende visie op ontwikkelingssamenwerking. Anekdotes, soms zonder pointe.

Hij is bang dat hij haar te veel vermoeit. Maar het moet een groot artikel worden, en ze kijkt alsof ze blij is met iedere uitweiding die ze straks simpelweg kan overtikken van het opnameapparaatje; hij let erop dat hij in volzinnen spreekt. Dat scheelt later bovendien correctiewerk.

Nadat zijn uitgeverij deze afspraak had geregeld, had hij haar naam bij Google ingevoerd. Afgestudeerd politicologe, dus dat zat wel goed. Haar artikelen en interviews waren hem maar matig bevallen. Te veel human interest, te weinig inhoud.

Maar zoiets heb je als geïnterviewde natuurlijk zelf in de hand.

‘Ik kan ook een boterham smeren,’ hoort hij zichzelf zeggen. ‘Je moet toch onderhand iets eten. Zin in een tosti? Met ham en kaas?’

Ze wil wel een tosti. Zonder ham, want ze is vegetariër.

Ze staat op, loopt met de lege kopjes in de hand achter haar gastheer aan de keuken in, en zet ze op het aanrecht. Naast het ontbijtbordje en de vettige theemok, naast het wijnglas waaruit hij de avond ervoor nog gedronken heeft. Een stilleven. Eenzame-mensen-afwas. Een mesje met de margarine er nog aan. Een stukje grapefruitschil. Het labeltje van een theezakje, Earl Grey.

Om bij het tosti-ijzer bovenop de servieskast te kunnen, moet hij op zijn tenen staan. Hij is slank, lenig nog. De dunne spijkerbroek valt iets te wijd - vermoedelijk een oud model, maar slijtageplekken ontbreken. Een man die zuinig is op zijn kleren. Ook op de dingen die hij in zijn vrije tijd graag draagt. Onder de katoenen, grasgroene trui een donker, Schots geruit overhemd. Donkerblauwe sokken, zwarte schoenen. Precies dezelfde die haar vader droeg, zij het dat die ze bewaar-

[p. 4]

de voor feestjes en begrafenissen en verder altijd op gezonde schoenen liep met brede veters en verende beige rubberzolen.

Haar vader zou eergisteren achtenzeventig zijn geworden. Hoe zou hij er nu hebben uitgezien? Zou zijn kaalheid hebben doorgezet, waardoor hij nu precies zo'n glimmende kruin zou hebben gehad als de oud-politicus? Grijze krullen rondom de kale plek en witte, pluizige nekharen in plukken die donsveertjes lijken?

Ze vraagt zich af wat ze zich vaker heeft afgevraagd: wat zou er zijn gebeurd als niet haar vader, maar haar moeder als eerste zou zijn gestorven?

‘Ik vind het gezellig, dat je er bent.’ Nadat hij de kaasschaaf heeft afgewassen, legt hij hem terug in de la. Hij knoopt de broodzak dicht, legt het beleg weer in de ijskast, zet twee bordjes neer. Een klodder ketchup op de rand. ‘Servetten. Die ben ik vergeten. Ik dacht al. Er is iets. Nee, pardon. Er is iets niet.’

Hij scheurt twee vellen papier van de keukenrol. ‘Leg jij die alvast binnen?’ Het rode lichtje van het Tefalijzer dooft. De geur van warme toast, gesmolten boter, kaas. De damp.

‘We kunnen er een glas jus d'orange bij nemen. Maar er is ook melk, en karnemelk. En als je liever thee drinkt -.’

‘Als u het niet vervelend vindt, zou ik eerst graag even van uw wc gebruikmaken.’

‘Natuurlijk. Halletje in, tegenover de kapstok.’

Zal ze merken dat hij het hier zo netjes in orde heeft gemaakt, alleen voor dit bezoek van haar? Dat er in de toiletpot een nieuw geurhoudertje hangt? Dat de gastendoek nog ongebruikt is, omdat hijzelf sinds gisterenmiddag alleen nog maar boven in de badkamer naar de wc is geweest? Het was pas na het late journaal, toen hij de gordijnen sloot, dat het hem was opgevallen dat de tuin weer eens aan een goede beurt toe was. Eenmaal in bed had hij de wekker een uur eerder gezet, zodat er vandaag tijd genoeg zou zijn om alles af te krijgen. En nu had hij zich versproken. Met zijn stomme opmerking over die gezelligheid. Straks dacht ze nog dat hij dat boek vooral had geschreven om weer eens mensen over de vloer te krijgen. Nieuwe mensen.

Misschien was dat ook wel zo. Je kon niet weten hoe je onderbewustzijn werkte.

Al was een boek toch wel erg veel moeite geweest - in verhouding tot deze paar uurtjes.

En dan die opzichtige huishoudelijke voorbereidingen: een nieuwe fles ketchup, een nieuw flacon vloeibare handzeep naast de gootsteenkraan. Ze zou wel denken. Terwijl hij had gewild dat ze zou geloven dat hij minstens drie keer in de week met tosti's lunchte, de normaalste zaak van de wereld.

[p. 5]

‘Andere oud-politici van naam, de levenden onder hen, zijn nog regelmatig in de media. Nee, in de pers. De... publiciteit. U bent na uw carrière stil gebleven. Hoe keek u van een afstand naar de anderen?’

‘Met interesse. Ik heb zelden gedacht: “O, o, die ijdeltuit moet weer zo nodig.” Maar voor mij persoonlijk is het niks. Al die besturen, commissariaten, goede doelen, fondsen... Een eredoctoraat heb ik gekregen. Leuk, maar wat moet ik ermee? Ik laat het graag aan de jongere generatie. En dat zeg ik zonder gefrustreerd te zijn. Althans, niet bij mijn weten.’

‘Want je kunt niet weten hoe het onderbewustzijn werkt.’

‘Precies. Ik dacht daarnet precies hetzelfde.’

‘Nooit het idee: mijn partij verkwanselt de oorspronkelijke eh... doelstellingen?’

‘Zeg ik daar wat over in mijn boek?’

‘Nee. Daarom vraag ik het u nu.’

‘Je ziet het overal. Het is pragmatisme wat de klok slaat. Onder het mom van wendbaarheid, flexibiliteit. Wie ben ik om daar tegenin te gaan? Ik overzie het veld allang niet meer, de Europese regelgeving... Zonder gedegen dossierkennis past het niet om te oordelen. Vind ik. Het kan me gewoon niet veel meer schelen. De maatschappelijke tweedeling, die nog wel. Dat is ook de leidraad in mijn boek. De kloof wordt aldoor nog maar groter. Niet alleen tussen autochtonen en allochtonen, maar ook tussen arm en rijk, hoog- en laagopgeleide burgers, tussen...’

‘Stad en platteland, religieus en atheïstisch...’

‘Ja. En oud en jong. Vergis je niet.’

Ze voelt dat ze bloost. En grijnst. Een grijns die, dat kan niet anders, moet lijken op die eerdere van hem - toen ze de leeftijd van haar moeder ter sprake bracht.

Een grijns die niet van wijken weet. Brandende ogen. Tussen oud en jong.

Hoe zijn blik haar had getroffen. Vergis je niet.

Hij heeft het niet meer over zijn boek. Hij heeft het over ons.

Dat is wat ze denkt, niet wil denken, en toch blijft herhalen. Ons. Wij. Hij en ik.

Ze heeft hem met haar vader vergeleken, maar in helemaal niets schijnen de twee verwant. Ze heeft, toen hij de walmende tosti's op de bordjes legde, aan alle regenachtige woensdagmiddagen in haar jeugd gedacht. Aan haar moeder, die dan ook regelmatig iets warms bij de lunch serveerde. Een wentelteefje, soms. Een omelet. En later, toen ze een elektrische friteuse hadden, kroketten, kaassoufflés, patat. Maar dat is het allemaal niet.

Het is die lenigheid. Die stem. Het zijn de ogen. Het zijn zelfs de wondjes op zijn handen en dat overhemd van hem. Die triest verzorgde tuin, dat kleine landschapje van afwas in de keuken.

[p. 6]

Hij praat door over zorg en milieu. Ze moet nu een kritische vraag stellen. Kernenergie. Wat hij niet allemaal heeft ondernomen, al dat gekonkel achter de schermen, om dat onzalige plan erdoor te krijgen... En overal die marktwerking. Hij praat het allemaal goed in dat saaie, stomme boek van hem. Ze moet hem het vuur aan de schenen leggen: ‘Als u werkelijk de luwte verkiest, waarom dan toch deze memoires met een boodschap?’

Dat is wat de hoofdredactie wil lezen, dat ze het hem moeilijk heeft durven maken. Hij heeft haar natuurlijk allang door. De trucjes. De geacteerde onwetendheid.

Vindt hij zichzelf oud? Denkt hij bij ‘jong’ aan twintigers, hooguit dertigers?

Ze wijst op de tuin. ‘Waar heeft u het onkruid gelaten?’

‘In de bak voor biologisch afbreekbaar afval. Hoezo?’

‘Tijdens uw politieke loopbaan was u niet bijster begaan met dat soort eh... bewegingen. Economische welvaart stond voorop. U maakte toch de kachel aan met van die types... Van die geitenwollensokkentypes.’

‘Omdat die grachtengordelintellectuelen nooit één poging hebben ondernomen om te weten met welke problematiek de gemiddelde boerenzoon, of boerendochter, kampt. Kijk, jij bent vegetariër. Maar de consument wil vlees. Veel vlees. Betaalbaar vlees. Dan kun je die hele bio-industrie beter in goede banen leiden, als regering, dan dat je die boeren aanvalt. Afstraft. En ik zie je denken: typisch dat gemakzuchtige gedraai van de christendemocraten. Iedereen te vriend houden. Het brede pad.’

‘Het brede pad?’

‘Uit het evangelie. Maar je behoort het smalle pad te gaan.’

‘Ik volg u even niet.’

De groeiende kloof tussen platteland en stad. Tussen religieus en atheïstisch. Tussen oud. En jong.

Hij pikt met zijn wijsvinger wat kruimels van zijn bord. Die hij naar zijn mond brengt. Opeet. Zij doet hetzelfde. Buiten hoost het nu van de regen.

‘Wat denk je?’ vraagt hij.

‘Niks. Ik denk aan de vrije woensdagmiddagen, vroeger. Mijn moeder maakte dan ook weleens een tosti.’

‘Heb je zelf kinderen?’

‘Ja. Twee. Van twaalf en negen.’

‘Moet je niet bij ze zijn?’ Hij kijkt op zijn horloge.

Hij vindt dat ik hier nu al veel te lang ben, denkt ze.

Als ze maar niet weggaat, denkt hij.

‘Ze zijn bij mijn ex en zijn vriendin. Die hebben samen ook een kindje. Een meisje, bijna vier. We hebben een goede regeling.’

[p. 7]

‘Mooi. Je hoort wel anders. Het lijken mij, om het even in mijn oude jargon te zeggen, geen gemakkelijke onderhandelingen.’

‘Zijn het ook niet. Gelukkig had ik ook in die eh... periode... heel veel opdrachten. Dat scheelde.’

Hij hoopt dat ze zichzelf corrigeert. Dat ze opmerkt dat ze hem niet als een opdracht ziet.

Human interest als afleiding. Maar hij gunt haar die afleiding wel. Om haar.

De ijskast slaat aan. Dat wordt ook opgenomen.

Hij denkt aan het woord ‘luwte’. Een mooi woord. Iedereen moet denken dat hij de luwte zelf gekozen heeft. Het boek is daar één grote bevestiging van. Dit is het enige interview dat hij geeft, en morgenmiddag komt de fotograaf. Dan is er nog een presentatie op de uitgeverij, met een debat - maar de overige media hoeven verder niks met zijn schrijfsels. Liever niet. Geen talkshows.

Het is geen valse bescheidenheid. Hij had graag nog iets aan de wereld bijgedragen, uit plichtsgevoel en schatplichtigheid, maar hij voelt zich waardeloos. Als mens. Wat dat ook moge zijn. Al zeven jaar volkomen waardeloos. Vanaf het moment dat zijn vriendin hem opbiechtte dat ze hem al drie jaar bedroog met een andere man. Een manager van weet-hij-veel-wat. Hij had meteen beseft dat nu zijn grootste angst bewaarheid was geworden.

Als puber was hij al bang geweest dat hij bedrogen zou worden door een meisje, of later door zijn vrouw. Ook al had hij nog nauwelijks ervaring, hij wist al wel dat hij iemand was die ernstig over de liefde dacht, op het zwaarmoedige af. Het moest in het leven toch het allerhoogste en allerdiepste zijn wat er te bereiken was, nee, wat nooit te bereiken was, niet op eigen kracht - de liefde kon niet anders dan een geschenk zijn, en mocht het hem ooit toevallen, dan zou hij er heel zorgvuldig mee omgaan. Zo zorgvuldig, dat zelfs de houding van zijn verhoopte geliefde er altijd een beetje slordig en gemakzuchtig, om niet te zeggen oppervlakkig bij zou afsteken. Maar dat zou hij haar dan niet kwalijk nemen. Hij kon er zelf tenslotte ook niets aan doen dat hij maar één werkelijke roeping kende: die van oprechte minnaar.

Het was zijn eerste vrouw geweest, een even prachtig als slim meisje van oude adel, die hem met zachte dwang in de richting van de politiek had bewogen. Bij zijn intelligentie, zijn idealisme en welbespraaktheid, en bij zijn toch welhaast aristocratische beheerstheid, hóórde als het ware een ministersfunctie, of anders die van partijleider. Het paste bij zijn karakter, zoals de strak gesneden, chiffon-zijden cocktailjurkjes haar pasten, zelfs toen ze de veertig al was gepasseerd.

Je kunt het, ze hebben je hard nodig, je laat die mooie taken toch niet zomaar aan je voorbijgaan... En dus had hij gedaan wat ze van hem verwachtte, was hij de staatsman geworden die zij al in hun studietijd in hem had gezien. En die ze, met hulp van

[p. 8]

haar belangrijke vader, haar ooms en hun vrinden, tot bloei had weten te brengen. Ze had nadien soms geklaagd dat hij zo vaak van huis was, maar daar altijd monter aan toegevoegd dat ze niet anders wilde.

Over zijn eigen heimwee en verlangens was het nooit gegaan, maar dat had hij niet erg gevonden - als zij maar gelukkig was, en af en toe tijd vond om te dichten en te schilderen. Bovendien hield al dat werken de ergste vrees op afstand.

Borstkanker. Nog een keer borstkanker. Darmkanker. Dood. Gelukkig waren hun dochters al zelfstandig. Dat hij maandenlang veel minder had gewerkt om voor zijn vrouw te kunnen zorgen: daarover was iedereen in Den Haag discreet geweest. Nauwelijks aandacht van de pers, behalve voor de uitvaart zelf.

Zijn rouw had hem de kracht gegeven om nog harder te werken. De overledene keek mee, zo voelde hij het, hij wilde haar niet alsnog teleurstellen.

Totdat zijn persoonlijke assistente hem na een avond overwerken met tranen in haar ogen bekende hoeveel ze om hem was gaan geven. Zoveel, dat ze het wel verliefdheid moest noemen, en niet meer op deze manier voor hem werken kon.

Het speet haar om het te moeten zeggen. Ze had sterk willen zijn. Hij moest het toch hebben gemerkt, vandaag, toen ze bij de lunch zo weinig at, en later die middag zo wonderlijk nerveus was opgeschrokken toen hij zomaar iets had laten vallen over generatieverschillen. Ze had zich per ongeluk afgevraagd: ‘Doelt hij op hem en mij?’

En kijk, dat soort gedachten wilde ze niet hebben, zeker niet twintig keer op een dag, dat was ondoenlijk. Daarom nam ze ontslag.

Haar tomeloze eerlijkheid had alles licht gemaakt. Alsof hij in een kist had geleefd waarvan iemand nu pas het deksel opendeed - de felle gloed sneed in zijn ogen, zijn hart leek even te krimpen om zich daarna te vullen met bruisend goudwarm, loodzwaar bloed. Zonder zich te beraden had hij zijn vertrouwelinge in zijn armen getrokken en vastgehouden. Vastgehouden.

Een vorm van bekering. Damascus. Dit was wat hij in de liefde maar al te goed kende: die wens om absoluut en onverbiddelijk eerlijk te zijn, en wel op zo'n manier dat je bereid was alle gevolgen van je liefde te dragen. Was hij zelf ooit aan deze carrière begonnen uit niets anders dan de liefde voor zijn vrouw - zijn assistente was bereid haar goede baan op te zeggen, uit niets anders dan een niet meer te torsen, alle orde verstorende liefde voor hem.

Hij ontsloeg haar zoals ze had gevraagd, met tegenzin. Zocht een andere werkplek voor haar, en verkocht het huis waarin hij met zijn gezin had geleefd. Hij kocht dit kleinere, eenvoudige huis, en vanaf zijn pensioen werd hij de huisman met de spannende, lieve, altijd persoonlijke verrassingen die hij jaren eerder al had willen zijn.

[p. 9]

Met dezelfde eerlijkheid had zijn vriendin hem na een aantal jaren opgebiecht dat het echt niet aan hem lag, aan hun schitterende reizen en zijn heerlijke maaltijden. Maar die andere man, die ander was... Ze moest er telkens weer heen. Ook al haatte ze de smoesjes en het verzwijgen. De kwetsuren die ze hem aldoor opnieuw had toegebracht, al wist hij daar niets van - en die hij toch nergens aan verdiende.

Er was de geruststelling dat hij goed alleen kon zijn, dat wisten ze allebei. Daarom had ze het durven zeggen. Durven kiezen. Ook al had ze zich opnieuw geschaamd voor haar onredelijkheid, maar dat zou hij wel begrijpen.

Het was niet waar geweest, van dat alleen zijn. Een weduwnaar kent hooguit de overzichtelijke pijn van het gemis. No further questions. Niet: tot op het bot.

Ze vraagt of ze in de tuin een sigaret mag roken. Ze heeft nog een lange reis voor de boeg. Hij opent de tuindeur, loopt op een drafje door de regen naar de schuur, opent de deur, pakt er een asbak uit en een doosje dunne sigaren voor hemzelf. Hij wuift, gebaart dat ze moet komen. Onder het afdakje aan de achterkant staan twee plastic stoelen. Droog.

Alsof hij die speciaal voor hen heeft klaargezet.

‘Was zij... Was die andere vrouw... al van hem in verwachting toen je ex het je vertelde?’

‘Van hun verhouding?’ Ze is moe, maar minder afwezig dan daarnet.

Ze legt haar hand op de zijne. Uit nood. Zoals ze zou willen dat zijn hand de hare -.

‘Gokt u dit nu?’

Het is een aanraking waar hij al naar verlangde toen zij naast hem stond aan het aanrecht en de velletjes keukenpapier van hem aannam. Het is een aanraking die hij al voelde toen ze haar voeten veegde op de mat. Die geur van haar. Die beschadigde, gewapende, roestige geur.

Van de brandnetels die hij, voordat hij ze in de bak deed, nog eens met zijn laarzen had aangestampt.

‘Dit gok ik. Ja. Want je hebt niet gezegd hoe lang je al gescheiden bent. Sommige dingen weet je gewoon.’

Het enorme leeftijdsverschil zou, hoe aanstootgevend voor de buitenwereld ook, het probleem niet hoeven zijn. Zoals ze hier zitten, dat gaat goed.

Maar dan moet je erin kunnen geloven. Dit zwijgende roken, net buiten het gordijn van lauwe regen... Zelfs deze langgerekte, onverwacht innige vorm van afscheid nemen zou een leugen kunnen zijn.

En er is niets meer te bedriegen over.