Liter. Jaargang 17

[p. 50]

Erik de Smedt in gesprek met Norbert Hummelt
‘De kooi gaat open’

Norbert Hummelt is een van de werelddichters die dit jaar zijn uitgenodigd op het 45e Poetry International Festival in Rotterdam, 10 tot en met 14 juni.

*

In uw boek Wie Gedichte entstehen (2009) las ik over een kentering in uw poëzie. Waarin bestond die en wat was de aanleiding?

In 1992 had ik het manuscript voor mijn eerste bundel voltooid. Daarin had ik verscheidene experimentele sporen gevolgd maar ik was niet meer tevreden met die methode van schrijven. Toen kwam er een regelrechte creatieve uitbarsting die tot heel andere gedichten leidde. Ze hing samen met het feit dat ik voor het eerst over de dood van mijn vader begon te spreken. Er ging een wond open en daaronder lag een bron.

U aarzelt niet om in uw gedichten ‘ik’ te zeggen en persoonlijke belevenissen in uw poëzie op te nemen. Betekent dit dat u autobiografisch schrijft of gaat het om iets anders?

Ik had destijds geen andere mogelijkheid meer dan ‘ik’ te zeggen. Dat ik zo in conflict kwam met het heersende poststructuralistische discours over de dood van het subject vond ik stimulerend. De kern van mijn schrijven is ongetwijfeld autobiografisch, maar het autobiografische is geen doel op zich. Ernst Jandl heeft in zijn werk ook een plotselinge ommekeer naar de autobiografie gehad. Hij zei eens: ‘Wat ik wil, zijn gedichten die niet koud laten.’ De inspiratie voor zulke gedichten vind ik het makkelijkst in mijn eigen leven. Daar horen vertrouwde mensen en plekken bij. Of de gedichten ook de lezer inspireren, hangt ervan af of ik erin slaag de momenten die het schrijven uitlokken te transformeren.

In uw werk zie ik twee houdingen tegenover de tijd. Aan de ene kant het besef van de onophoudelijk voortschrijdende tijd, de vergankelijkheid. Aan de andere kant het geborgen zijn in een traditie, in de steeds weerkerende seizoenen.

Ik ben een mens die afhankelijk is van licht, een stadsbewoner die van de natuur houdt. Vooral de terugkeer van de zomer heeft voor mij iets euforisch. Maar de seizoenen hebben ook iets pijnlijks. Alleen al het besef dat die terugkeer ons

[p. 51]

elk jaar anders raakt, steeds dichter bij de dood, is hartverscheurend. Uit die spanning ontstaan veel van mijn gedichten - de eigen verstrijkende tijd wordt gewogen tegen de eeuwigheid, die ten slotte weinig om ons geeft.

Welke betekenis heeft het katholieke erfgoed voor u?

Ik kom uit een katholiek gezin in het Rijnland. Het geloof werd me door mijn vader meegegeven, ernstig maar zonder kwezelarij, en ik heb het niet als dwang ervaren. Er was een vrij lang proces voor nodig voordat ik het ook in mijn gedichten ter sprake kon brengen. Het is niet erg dat ik me daarmee in de context van de hedendaagse literatuur wat eenzaam voel. Eenzaamheid is immers het existentiële basisgevoel bij uitstek, en schrijven is voor mij de beste manier om daarmee om te gaan.

Het gedicht ‘anijs’ evoceert een bijna toevallig bezoek aan een kerk. Het doet me denken aan gedichten als ‘Die Fensterrose’ van Rilke en ‘Church Going’ van Philip Larkin. Bij u gaat het echter niet om de al vreemd overkomende sacraliteit van het gebouw, maar om de misviering zelf...

Het gedicht ‘anijs’ is ontstaan toen ik jaren geleden in Marseille was. Juist in het buitenland ga ik graag naar de mis omdat ik me in het volgen van de liturgie thuisvoel - de mis is een handeling die je ook in een vreemde taal volledig kunt begrijpen. Toch zijn er ook vervreemdende en pijnlijke momenten. Vooral omdat ik sinds ik hertrouwd ben naar kerkelijke normen de sacramenten niet meer mag ontvangen. Het gevoel van vreemdheid is dan weer een prikkel om te schrijven. Daarom is Philip Larkins afstandelijke gedicht ‘Church Going’ ook zo indrukwekkend.

...en dan zegt plots een heel concrete vrouwelijke ‘jij’ de eenvoudige maar raadselachtige zin: ‘Het is er toch al.’

De liefde zonder meer is een raadsel, de sterkste en meest overrompelende kracht. De liefde is als enige in staat ons uit de kokers te halen waarin we ons genesteld hebben. Er schuilt net zo veel belofte als bedreiging in. Pas het vermogen om ‘jij’ te zeggen bevrijdt het ‘ik’ uit zijn cirkelgang, de kooi gaat open - buiten is een ander en een weg die je wilt gaan. Alleen weet je nooit waar die heen leidt.

Religie wordt vaak met transcendentie geassocieerd: uitstijgen boven je eigen grenzen. Uw gedichten herinneren me vooral aan de oorspronkelijke betekenis van het woord: je weer sterk verbonden voelen met andere mensen, ook met de doden.

Omdat naar voren alles onduidelijk is, geeft het troost tenminste een gevoelsmatige zekerheid over onze herkomst te hebben door de verankering in een rite,

[p. 52]

in een historische context, in een literaire traditie. Dat religie letterlijk ‘opnieuw verbinden’ betekent, daar zit iets fundamenteels in: de gedachte bij iets aan te knopen dat er al vóór mij was. De voorstelling dat ik in een ‘gemeenschap van heiligen’ niet alleen met gestorven familieleden verbonden ben, maar ook met mensen die ik nooit ontmoet heb, en ook met dichters van wie het werk me in leven houdt. Dat is een grond waarop ik kan lopen en daarvan zou ik graag iets naar voren doorgeven.

Uw gedichten ontwikkelen zich zo te zien erg associatief. Vaak hebben ze geen leestekens, de teksten zijn in kleine letter geschreven. De verzen lijken te vloeien, nauwelijks gehinderd door voegwoorden.

In mijn gedichten wordt de weg waar ik al over sprak als het ware gekopieerd. Er is een concreet uitgangspunt en dat volg ik in wat Hölderlin ‘het opene’ noemde. Hoe ver die weg gaat, gehoorzaamt aan de eigen wetten van de vorm. Die ontstaat onder mijn handen telkens opnieuw. De verbindingen zijn inderdaad vaak associatief. Alleen komt er natuurlijk ook een bewuste controle. Als het lukt op die manier een invoelbaar fragment uit de stroom van beelden en ideeën te simuleren, de manier waarop we tenslotte allemaal denken, dan bevalt me dat. En daar horen natuurlijk ook breuken bij, een plots omschakelen, onderduiken. Over eigenaardigheden in de spelling denk ik allang niet meer na. Dat is gewoon een handschrift, zoals het nou eenmaal bij ieder mens hoort.