Liter. Jaargang 15

Ik wilde dat de majesteit mijn werk citeerde

‘Letters en takken haken in elkaar / Natuur en geest staan voor elkander klaar’. Dit motto van de nieuwe bundel Binnen de wildroosters van Anton Ent kon ik niet direct thuisbrengen. Ik heb eens door de twee meter die Achterberg op mijn boekenplanken in beslag neemt gekeken, en de elektronische concordantie geraadpleegd, maar de regels niet gevonden. Het klinkt naar Achterbergs grote bundel Het spel van de wilde jacht, maar ook daarin kon ik de regel niet vinden.

Het klinkt dus wel als Achterberg. En het past bij de bundel, vooral bij de gedichten in de eerste afdeling: de magisch ervaren natuur, het grote verhaal, dat via de dichter uit de dingen gelezen kan worden, zoals in ‘Vrees’: ‘Een altaar op de boswei / een doopvatop een versprong // koor en schepen tussen bomen / ik kan ze niet zien zonder te vrezen’. En in ‘Zomer’: ‘Deze vijver noem ik moeders oog / omdat iemand van omhoog / zwijgend in de spiegel kijkt’. En in ‘Passenger Pigeon’: ‘Niet iedere seconde maar wel iedere minuut / dringt hij zich aan mij op in varens / en vallende eikels, de volkomen stilte’. De Passenger Pigeon, zo lees ik achterin, is de uitgestorven trekduif.

Sommige door mij bewonderde dichters doen het, maar ik heb als lezer van gebundelde gedichten liever niet een paar pagina's achter in een dichtbundel, meestal onder de kop ‘Aantekeningen’, waar aanleidingen, levensgeschiedenissen en jaartallen worden opgediend en toegelicht. Het lijkt mij de kunst om in het gedicht te stoppen, compact en handig gebracht, wat de lezer moet weten, en de rest weg te laten. En als een woord als ‘Welrijend’ (in ‘Actaeon’) daar uitgelegd moet worden als ‘vurig stromend’, dan blijf ik van mening dat of het woord uit het gedicht of de uitleg achterin weggelaten had moeten worden. Ik lees in de aantekeningen ook iets over ‘For the love of God’, de titel van het beroemde kunstwerk met de platina schedel en de diamanten. Dat kunstwerk heet zo, lees ik, omdat dat de reactie was van de moeder van kunstenaar Damien Hirst toen ze van het plan voor de schedel hoorde. Dat wilde ik dan toevallig wel weer graag weten, maar het had van mij in de gelijknamige cyclus gedichten in de bundel gemogen, zo goed is de vondst.

[p. 79]

Daarnaast: in een mooie bundel scheelt het weglaten van aantekeningen weer twee bladzijden waar ook prachtige gedichten hadden kunnen staan.

En dit is een mooie bundel. Zachtgele pagina's, veldgroen omslag, en sterke gedichten. Soms, vooral in het begin van de bundel, zijn het voorzichtige gedichten, met scherpe observaties en een enkele overweging, met de dichtheid van een haiku bijna, zoals in ‘Jaloezie’: ‘De eekhoorn in zijn opwaartse gooi / blijft een zwaartekrachtlijder / tussen twijgen en takken // In het voorjaar steekt hij een vuur aan / terwijl ik bleek over de zandwegen trek / richting verbranding’.

En later in de bundel zijn het gedichten waarin ideeën meer uitgewerkt worden, meer ruimte krijgen. Bijvoorbeeld in de twee cycli ‘For the love of God’, over het genoemde kunstwerk, en ‘Abrahams Reis’, beginnende in Auschwitz. En steeds is de taal sterk en wat weggelaten wordt veelzeggend en wat wel gezegd wordt precies en genoeg: ‘Hak om dit bos, ik verdraag de bomen niet / Hier liepen wij met zijn tweeën, / en nu ben je dood, jij alleen’ (‘Vanitas’). En: ‘Hij ervaart waarom Vincent de dichtkunst / verschrikkelijk noemde en in de onvermijdelijke / droefenis van het bestaan zijn verf at’ (‘Dichter’).

Niet echt duidelijk wordt mij hoe de gedeeltelijk geaccepteerde erfenis van e e cummings, namelijk het weglaten van leestekens en het volstrekt idiosyncratische gebruik van hoofdletters, hier bijdraagt aan de poëzie. Tot een eind in de bundel vermoedde ik nog een slordige redactie, maar na de eerste complete lezing besloot ik, dat het opzet is. Waarom niet de leestekenregels en hoofdlettervoorschriften toegepast?

Maar dat terzijde. ‘Ik wilde dat de majesteit mijn werk citeerde’ is de openingszin van ‘Kersttoespraak’. Dat lijkt mij een redelijke wens. Men kan het met de genoemde toespraak beslist slechter treffen, dan met een lezing uit deze bundel. Als ik de majesteit een suggestie mag doen, dan graag het suggestieve, zachte en veelzeggende prachtliedje ‘Ochtend’ van pagina 50: ‘Vanmorgen stond ik me te scheren / Mijn oog viel op de wekker, half zes / Nu kon mijn vader de grindweg // aflopen richting wilgenrij, in het weiland / zijn roeiboot losmaken en de sloot uitvaren / door het kanaal en de rivier naar zee // geroepen door de lichtblauwe naam / die hij gehoorzaamde, natuurlijk, / aarzelend zoals hij had geleefd’.

Anton Ent, Binnen de wildroosters. Kleine Uil, Groningen 2011, 64 blz., €15,00.
Menno van der Beek