Liter. Jaargang 14

(2011)– [tijdschrift] Liter– rechtenstatus



[pagina 4]
Wim Hofman Begin Een boek moet een begin hebben en de Bijbel heeft een prachtig begin. Eerst moet er licht zijn, en donker en licht moeten uit elkaar, een verschil van dag en nacht. Dat is al heel wat. Het wordt avond en morgen: de eerste dag. Een firmament scheidt even later hemelwater van het andere water beneden, de wind is Gods adem. Je hebt zee aan de ene kant en aan de andere kant land en daarop komen allerlei planten groeien, planten met bloemen en met zaden en bomen met bladeren en vruchten, te veel om allemaal op te noemen. Aan de hemel komt verlichting, een soort lampen worden aangebracht: de zon voor overdag en de maan voor in de nacht. Dat gaat niet zomaar eventjes. Er zitten dan al zowat vier dagen en nachten op. De lucht is blijkbaar bestemd voor de ontelbare vogels en andere vliegende wezens en de zee wordt het terrein waar het gaat wemelen van de vissen en allerhande andere creaturen. Dan wordt het weer avond en morgen: de vijfde dag. Daarna krijg je dan de dag waarop al die andere dieren tevoorschijn komen: wilde beesten en tamme dieren en diertjes, mannetjes en wijfjes, het krioelt ervan. En niet te vergeten de mens: man en vrouw. Het is alsof het daarom draait. Dan wordt het weer avond en morgen, de zesde dag. Maar wees maar gerust: er komt nog een dag. Die eerste bladzijden hebben in de loop van de tijd ontelbare mensen geroerd, aangezet tot eerbied, verwondering, nadenken. Niet alleen omdat dat verhaal nu eenmaal voorin het boek terecht kwam, maar vooral door zijn grote schoonheid en poëtische kracht. Er is nog een tweede scheppingsverhaal, dat echter heel anders van toon is. En waarin we dingen lezen over het ontstaan van het kwaad in de wereld. Er wordt op andere plaatsen gerept over de schepping, bijvoorbeeld in het boek van Jezus Sirach dat spreekt over de meesterwerken van de Wijsheid, de zon, de maan die vol wordt en afneemt, de sterren die sieraden zijn aan de hemel, de wind, de woorden die tekort schieten om al het wonderlijke te bezingen. In de eindpassages van het boek Job gaat het onder andere over het bouwen van de wereld, het temmen van de zee, de ochtendsterren die eenstemmig juichen, de poorten van de duisternis. Het bevat de opvallende beschrijvingen van het
[pagina 5]
machtige nijlpaard en de verschrikkelijke krokodil die, zoals alle schepselen, onderworpen zijn aan een goddelijke macht. De teksten die volgen zijn echter associatief ontstaan, vooral na het lezen van het eerste verhaal. Ze gaan over het maken van een zon, over weerlicht en hemelwater, over wind, over het strand aan de zee met zijn vogels en allerlei andere dieren en over het verzinnen van een oceaan, een maan, een vrouw, een man.

[pagina 6]
In de zomers van mijn jeugd In de zomers van mijn jeugd regende het altijd en altijd. De lucht was altijd donker. De wolken waren blauwzwart als schoolinkt. Fel licht knipperde achter de bossen aan de horizon. Er klonken geluiden alsof er stukken hout, latten, stokken gebroken werden. Of alsof er een kanon werd afgevuurd. Vogels maakten dat ze wegkwamen. Zware dreunen klonken er en alles trilde dan, soms was het alsof je een trap in je buik kreeg. Als je bliksem zag moest je tellen tot je de donder hoorde. Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven en zo verder. Na wat rekenen wist je of de bui wegtrok of dichterbij kwam. Eens kwam hij wel erg dichtbij. Dat was schrikken. De bliksem sloeg in een flits met veel gekraak in een den. De boom spleet en een tak ging roken. Dat de boom niet in brand vloog lag natuurlijk aan de harde regen. Want regenen deed het! We waren drijfnat. We schuilden onder een afdakje van een schuur, mijn vader en ik en het regende en regende maar. Dat was raak, zei mijn vader. Ik hoorde wat hij zei, al had ik mijn handen nog op mijn oren. In de schuur gingen de kippen achter ons eerst erg hard kakelen, daarna maakten ze veel klagende geluiden. Hun stemmen waren schor van het klagen en zeuren. Ze deden niet alleen zielig omdat wij daar stonden. Mijn vader trok een schoen uit en keek naar het gat in zijn zool, en stak zijn vinger erdoor en bewoog die heen en weer. Hij trok ook zijn sok uit en wrong er water uit. Zijn voet was wit. Hij bewoog zijn tenen een paar maal op en neer. Nu, als ik eraan terug denk, vermoed ik dat hij me wilde vermaken. Misschien dacht hij dat ik treurig was om de regen. Maar dat was niet zo. Ik keek naar de druppels die in plassen vielen en soms cirkeltjes maakten en soms luchtbelletjes.

[pagina 7]
Zon In die tijd kon de zon nog praten, toen had hij een gezicht, met ogen en een mond. 's Morgens ging hij open, en 's avonds ging hij dicht. Roze was hij soms, bijvoorbeeld in de winter, of wit, maar meestal geel. Kleur mij vandaag maar geel, zei hij met een knipoog. En met vetkrijt kleurde ik hem dan helemaal geel. Ik deed dat met veel plezier en hij straalde en lachte en glom breeduit op mijn papier. (Wat viel er eigenlijk te lachen? Niet veel, maar daar gaat het nu niet om.)

[pagina 8]
Wat een krabben Wat een krabben komen opeens tevoorschijn! Ze komen her en der uit het zand vandaan. Ze komen vanonder en tussen de stenen vandaan. Je hoort hun poten krassen en hun scharen graven en hun rugschilden schuren tegen de stenen. Het is alsof ze in een ondergrondse bijeenkomst afspraken hebben gemaakt. Woorden waren niet nodig, een paar maal schudden en rammelen met wapens en pantsers was genoeg en nu komen ze op het afgesproken teken tegelijk in beweging. Ze hebben maar één doel. Ze zijn vastberaden. Ze rennen één kant uit, in de richting van de zee. De zee is in één woord schitterend, dat is waar, maar dat is het niet waar ze op uit zijn. Er is daar een poeltje, en daarin ligt een vis! De zee is schitterend, de zon schijnt overal op. Het water van de poel blikkert, de vis is van zilver. Een mooie dag, maar niet voor de vis. Zijn laatste ogenblikken zijn verschrikkelijk. Zijn wereld gaat in één minuut veranderen. Daar komen ze, de krabben, ze rennen zo hard ze kunnen op hoge poten over het zand, hun scharen in de hoogte, niet omdat ze zich willen overgeven en genade willen, integendeel, ze dreigen, genade kennen ze niet. Ze houden hun tengels gereed zoals iemand met veel trek het bestek in de handen knelt, klaar om aan te vallen. De voorhoede is al het water in, is al bij de arme vis, ze knippen zijn vel open scheuren er stukjes af. De krabben pulken en plukken en knijpen en trekken. De vis lijkt nog te spartelen, maar dat is schijn, het zijn de krabben die hem laten bewegen. Een laatste dansje. O, de vis,
[pagina 9]
zijn oog keek daarjuist nog wanhopig de oneindige hemel in. En nu is hij niet meer te zien. Nu is hij begraven onder een massa wriemelende kwaadaardige krabben. Ze gunnen elkaar niets, geen schub, geen vinnetje, geen graatje. Ze zijn een en al vraatzucht. Als alles op is en naar binnen gewerkt zoeken de krabben weer de plaats op vanwaar ze gekomen zijn. Ze kruipen tussen de zwartblauwe stenen weg of ze werken zich achterwaarts het natte zand in, niet te vlug, ze kijken naar elkaar en steken bij wijze van groet nog even hun grootste schaar in de hoogte. Knip, knap, tot de volgende keer. Nog even en de zee zal alle sporen wegwissen en gladstrijken. De stenen met hun groene algen en zeepokken en de krabben zullen onder water verdwijnen. De zon zal ook zo ondergaan en ophouden met schijnen. Ach, zo mooi en gladjes ging het niet. De vogels. Opeens waren er vogels. Zo'n regel of twintig hierboven waren ze er eigenlijk al. Waar kwamen ze zo opeens vandaan? Hingen ze niet rond bij de boer met zijn ploeg? Zaten ze niet bij de vuilnisbelt of op de friettent? Uit de lucht vallen ze. Sommige hebben natuurlijk met hun scherpe gele ogen gezien dat er op dat strand iets te halen viel. Ze hebben de andere gewaarschuwd met hun krijsen. Die terug krijsen. Van alle kanten komen ze. Snel als de wind zijn ze. En al zijn ze wit, ze verduisteren de zon. Ze storten zich op de krabben. Misschien willen ze ook wat van de vis, maar ze pakken de krabben. Hun snavels zijn als beitels, ze hakken gaten in de ruggen en buiken van de krabben. Met hun bekken
[pagina 10]
trekken ze de tengels van de krabben. Soms vliegen ze op, nemen een krab aan één poot mee de lucht in, laten hem te pletter vallen op de stenen. Het rugschild kan als schaaltje dienen om uit te eten. Een rampzalige hamerslag van de snavel en een krabbenschaar barst open. Want het gaat om het oranjewitte goedje dat erin zit. Maar ze moeten snel zijn en uitkijken: er zijn altijd soortgenoten die gemakkelijk wat willen meepikken. Resultaat: geruzie, gekrijs, gefladder. Maar als alles op is en het werk gedaan gaan ze weer naar de plek waar ze vandaan kwamen, het omgeploegde veld, de schoorsteen, de vuilnisbelt of ze cirkelen wat in de lucht of dobberen rustig op het rustige water van de zee. De zee die altijd alles wel weer gladstrijkt en de stenen en krabben en rommel en karkassen met zijn groene en troebele water bedekt. Nee, het ging dus eigenlijk zo: eerst komen de krabben, ze rennen over het zand. Ze hebben een halfdode vis zien liggen. De eerste colonne is bij de vis, als daar opeens de vogels zijn die zich halsoverkop op de krabben storten die de vis te pakken hebben of die over het strand lopen, richting vis. Ze pikken in op de krabben, ze pikken elke krab die ze maar te pakken kunnen krijgen. De krabben vreten als razend door aan de vis, ze kruipen vechtend over elkaar heen. De meeuwen vreten de krabben. Rukken ze in stukken. Ze zijn snel. Sommige krabben maken dat ze wegkomen. Geschrokken graven ze zich in. Andere verbergen zich weer tussen de zware stenen. Een ravage blijft achter. De vogels spelen nog wat met restjes en blijven rondhangen tot het water komt dat alles gladstrijkt en de krabbenruggen, de afgerukte poten, de stenen met krabben en al onder water laat verdwijnen.

[pagina 11]
Aan het strand van de zee Voor kleine Frank (4) Wit is het schelpje dat ik vond. Ik houd het tegen mijn oor, ik denk dat ik een zeetje hoor. Spannend vind ik de tengel van de krab met zijn scherpe puntjes, lichtgeel en groen, maar nu kan hij niets meer doen, niet knippen en niet knijpen. Hij ligt doodstil in het zand. En dan de zeester, zacht roze en oranje, zo groot als mijn hand. Maar nee, het mooist van al zijn die blauwe kwalletjes. Ze zwemmen met schokjes, één twee, één twee. Het is alsof ze met hun allen dansen op muziek, de schitterende muziek van de zee.

[pagina 12]
Doorgaand op klee in negentien zes had Paul Klee het over de zee daarop golven ik citeer daarop een boot daarop een vrouw daarop een man het staat zo in zijn dagboek ik heb geen idee of hij het ooit tekende en waarom de man weer bovenaan moet staan waarom niet eerst een maan of een middernachtelijke zon zoals hij die wel verzon eerst een maan boven de oceaan met golven daarop een boot daarop een man daarop een vrouw daarop een hoed met daarop ik citeer maar weer een vogel met daarop een hoed met veer met daarop een vogel daarop een hoed daarop een bloedrode vogel die er met één tik van zijn scherpe vuurrode snavel een eind aan maakt

[pagina 13]
Wind Je blaast zand over zand. Vogels leer jij vliegen. Het water beweegt: een bewijs dat je bestaat. Maar zeg toch asjeblieft wat je zeggen wil voordat je weer gaat.