Liter. Jaargang 13

[p. 24]

Benno Barnard
Mijn gedichtenschrift [8]
Over P.C. Hooft (1581-1647)

O geestige natuur vol juister zinlijkheid
Wat moest gij op uw dreef, en op uw snedigst wezen,
Wanneer 't u inviel zoveel schoonheid saam te lezen,
Als zijn aan 't scheppen van mijn lief te kost geleid!
Die geest, wiens tovertaal uit lieve lippen vleit,
Waar puurde gij hem, en die klaarheid nooit volprezen
Van 't dubb'le licht hetwelk, als zonnen vers gerezen,
Haar heerlijke persoon bekleedt met majesteit?
Mijn suffe ziel verdwijnt in diepheid van gedachten,
Als zij de wond'ren ziet der overaardse krachten
Van 't hemels oog, en meer dan menselijke mond;
Zulks ik gedwongen ben haar voor godin te roemen.
Maar ('laas!) ik kan haar niet als afgodinne noemen,
Als zij geen wonder doet tot heling van mijn wond.

P.C. Hooft
Uit: Hella Haasse, Het licht der schitterige dagen: Het leven van P.C. Hooft (Querido, 1981)

Dit sonnet uit 1627 vind ik een fraai voorbeeld van Hollandse renaissancekunst. Het is om zo te zeggen gebeeldhouwd, gemaakt van marmer, een steensoort die de dichter liet aanvoeren uit de welbekende groeve in het Franse Alexandrin. Maar het is warm marmer, gestolde hartstocht - deze oxymorons drukken Hoofts grote kwaliteiten goed uit, want je moet het maar kunnen, gedichten maken naar Frans model, volgens alle regels van het classicisme, en toch klinken als een warmbloedig mens. Je moet maar op het idee komen de ogen van je schatje te omschrijven als ‘dubbel licht’ en ‘zonnen vers gerezen’, terwijl je jezelf een suffe ziel toedicht.

De hier bezongen Helionora Hellemans was een welgestelde jonge weduwe van Antwerpse afkomst: op een gravure draagt ze een reusachtige kanten kraag, die haar mooie hoofdje omringt als een slotgracht een kasteel. Hooft, zelf weduwnaar, zestien jaar ouder, schreef haar na de eerste kus een liefdesbriefje vol bange twijfels: ‘Zo Uedele enig gevoelen heeft van liefde of hartelijkheid, ik bid en bezweer dezelve, door al wat haar lief is of ter harte gaat, lijd niet dat de kus die ik

[p. 25]

op 't laatst van UE ontving, zij geweest een kus om mij ter dood te leveren; gelijk die van Judas zijnen meester.’ Dit proza heeft het stadium van de gevoelsstolling duidelijk nog niet bereikt.

Ze trouwden en Helionora vestigde zich op het Muiderslot bij Naarden, waar haar echtgenoot sinds 1609 als drost (baljuw, bestuursambtenaar) resideerde. ‘Leonoor, mijn lieve licht’ was alles wat een beetje dichter van zijn vrouw verlangt, vrolijk, hartstochtelijk en totaal niet geïnteresseerd in het werk van haar man - daar heeft hij vrienden voor.

Op zo'n uit tin gegoten Hollandse dag heb ik de voormalige ambtswoning bezocht. Het is een tamelijk lelijke klomp baksteen, die onaangename associaties oproept met nevelen en kraaien die elkaar informatie over een verse gehangene toekrassen. De vertrekken zijn dan weer opvallend intiem. De gids was een aardige jonge kunsthistorica, die Hooft wel noemde, maar erin slaagde geen enkele regel van hem te citeren. Zo gaat dat met de Nederlandse cultuur, die in de Gouden Eeuw, net als tegenwoordig, meer geïnteresseerd was in architectuur en schilderkunst, aangezien gevels en schilderijen de welstand van de burger zichtbaar maakten, zoals die scherpzinnige Hella Haasse opmerkt.

Het is dan ook nooit veel geworden met onze literatuur: taal is voor ons een communicatiemiddel, dat permanent aan wijzigingen onderhevig is, dikwijls kunstmatige wijzigingen, zoals die van de spelling (de citaten van Hooft zijn natuurlijk in de huidige spelling omgezet). In Hoofts tijd pronkten enigszins ontwikkelde mensen graag met hun Frans, zoals wij ons in het Engels plegen aan te stellen. Onze beschaving is waarschijnlijk de enige in Europa die haar klassieken niet permanent beschikbaar stelt - je moet eens in een boekhandel op zoek gaan naar de gedichten van Hooft of Vondel. En laat ik maar eerlijk zijn: ook ik, die mijn brood verdien in de literatuur, moet Hooft citeren uit het boek van Hella Haasse, want ik bezit geen editie van zijn verzen, laat staan van zijn toneel of van De Nederlandsche Historiën, het grootste prozawerk van de zeventiende eeuw in onze taal.

Bij Hooft ontmoetten de leden van de Muiderkring elkaar. Ze namen de schuit vanuit Amsterdam en brachten een of meer dagen samen door, met voordracht, debat, zang, pruimen eten en ongetwijfeld eindeloos gelul en gezuip, zoals we dat van kunstenaars kennen. Die bijeenkomsten maakten van het Muiderslot volgens Hella Haasse ‘het enige forum in de Nederlanden voor een vrij en intens bezig zijn met vraagstukken van taal en filosofie’. De schrijfster vertelt dat Constantijn Huygens er door hemzelf vertaalde gedichten van John Donne voorlas, die Joost van den Vondel ‘duister’ noemde. Zoiets vind ik interessant. Hoeveel van die zeventiende-eeuwse intellectuelen zouden Engels hebben gekend? Ik moet beslist eens uitzoeken of er in de Gouden Eeuw, toen Nederland en Engeland om de we-

[p. 26]

reldhegemonie streden, ook Engelsen waren die Nederlands kenden en bijvoorbeeld Hooft lazen.

Kortom, de Muiderkring veranderde het kasteel in iets dat het midden hield tussen een kunstenaarskroeg en een stenen internet.

Ik kijk naar mijn collega Hooft (1581-1647), een Hooft van olieverf, die in 1629 poseert voor Michiel van Mierevelt. Hij ziet er innemend uit, een kerel om een glas mee te drinken, een levend mens. En ondanks mijn pessimistische gegrom is ook zijn taal nog springlevend, als je de moeite neemt een beetje aarde af te krabben van zijn potscherven. Dit gedichtje stuurde hij aan zijn Helionora, toen ze enkele dagen van elkaar gescheiden waren:

Doods en eenzaam leit de tuin,
Die uw vrolijke manieren
Plachten welig te doen tieren.
't Huis is maar een hoop van puin.
't Heeft niets levends dan de kruin,
En 't krioel der vlugge dieren.