Liter. Jaargang 12

Schrijver voor de dieren

Pas na een flink stuk gelezen te hebben kwam ik erachter. Wiel Kusters, dichter en wetenschapsman, heeft een mooi boek geschreven: Koolhaas' dieren: Over de biologie van een schrijver. Mooi, omdat het ontroerend is om te zien hoe minutieus hij de dierenverhalen van Anton Koolhaas (1912-1993) ontleedt, en hoe soms een zachte stem aan de oppervlakte komt: kijk nu toch eens, wat Koolhaas schreef!

Om die stem te begrijpen, moest ik eerst wennen aan Kusters' manier van schrijven: hij

[p. 64]

maakt ruimschoots gebruik van wetenschappelijke termen en analyses en namen en filosofieën; dat alles om te beschrijven hoe de ‘dierenverhalen zich verhouden tot contempo-raine theorieën over diergedrag’, en hoe ‘de schrijver de biologie als academische discipline representeert’. Tegenover deze biologie stelde Koolhaas zijn eigen levensleer: de idee van de ondeelbaarheid van het leven, want alle levensvormen zijn met elkaar verbonden, en het leven als kracht, die groter is dan het individuele leven. De dood hoort bij het leven, maar de wedergeboorte, of regeneratie, houdt het leven gaande. En hier herinnert Kusters de lezer aan de Wiederkunft des Gleichen van Nietzsche.

Tegelijkertijd zet Koolhaas afzonderlijke ratten, duiven en libellen zo mooi als individu neer, dat je ze misschien wel voor het eerst gaat zien. Je kunt je opeens inleven in bijvoorbeeld een vleermuis: die heeft en maakt zijn eigen wereld, die anders is maar toch ook niet. En dat heeft de mens te respecteren: zo is de link met de actualiteit gelegd en dat horen hoogleraren tegenwoordig te doen. De schrijver Koolhaas was zijn tijd natuurlijk vooruit, bedoelt Kusters te zeggen: nu pas kan de wetenschap zijn ecologische visie omarmen. En dat is nodig, jawel.

Jammer is, dat het na lezing van dit boek moeilijk wordt om de verhalen gewoon als mooie verhalen te lezen. Maar misschien was dat ook niet altijd de bedoeling. ‘We hebben het leven dat ons “gegeven” is langzamerhand misbruikt op een manier die van ons een soort huidziekte van de aarde heeft gemaakt’, zei Koolhaas al in 1970. ‘Een biologischdidactisch element is er uiteindelijk toch niet vreemd aan’, schrijft Kusters over het late werk van Koolhaas; het onbehagen in de cultuur was bij hem niet minder geworden.

Onze medeschepselen, zo noemt Kusters de dieren in dit boek. Waarom zou je niet, als eigenwijze christen, met die notie in je achterhoofd Koolhaas' oeuvre opnieuw of voor het eerst gaan lezen?

Wiel Kusters, Koolhaas' dieren: Over de biologie van een schrijver. Vantilt, Nijmegen 2008, 296 blz., €19,95.
Hilde Bosma