Liter. Jaargang 9

Oor heeft

Als iemand zegt dat religie ‘in’ is, lijkt me dat vooral een reden om vermoeid te glimlachen, maar het is misschien ook wel een goede reden om themanummers van literaire tijdschriften te maken. Van Krakatau, een Rotterdams tijdschrift, verscheen februari 2006 een mooie witte special met zelfs een ingeplakt leeslintje (voor dat geld) en met in grote regenboogletters ‘3:6’ op de voorkant (nr. 36, €3,00 in de boekhandel). De titel deed me eerst aan de olympische spelen denken, maar daar staan de doorzetters altijd met bordjes ‘3:16’, en daar wil men het dan over het evangelie van Johannes hebben. Krakatau heeft, blijkens de achterkant, Openbaring 3:6 bedoeld: ‘Wie een oor heeft, die hore wat de geest tot de gemeente zegt.’ Ook van Johannes, dus.

De inleiding is geschreven door Piet van Die, predikant te Papendrecht. Hij brengt de zaak (na wat inleidende woorden over Les Murray, christelijke bakkers en H.M. Kuitert) voorzichtig aan het rollen:

Dat heeft, denk ik, alles te maken met het feit dat God in onze cultuur een vreemdeling geworden is. Als hij nog aanwezig is, dan op een niet vanzelfsprekende manier. Als de verborgene. Een mysterie. Om dat mysterie ter sprake te brengen voldoen dogma's niet meer. Er is een meer indirecte manier van spreken nodig die om het geheim heen draait, en een manier van kijken die tegelijk scherper en ontvankelijker is dan de hedendaagse blik. Dan kom je al snel bij poëzie en verbeelding.

Het blad is niet zo dik (de nummering ontbreekt, maar ik schat het op een bladzijde of dertig), maar de lettertjes zijn klein en de inhoud is veelzijdig. Het eerste stuk is een wat braaf stuk van Barnard over poëzie en inspiratie, gevolgd door verzen van zijn alter ego Van der Graft. Op het kruispunt van religie en poëzie wordt hij zeer regelmatige waargenomen, vermoed ik, want ook in het Liegend konijn is werk van hem opgenomen. Zijn verzen worden gevolgd door een lege pagina, met alleen rechts onderin ‘Contemplatieve pagina’, en wat mij betreft, toen ik er een tijdje naar gekeken had zag ik de tekst die op de achterkant van die pagina staat, ‘God only knows’, boven een foto van de Beachboys, er doorheen schemeren.

[p. 93]

Daarna een subtiel stuk van Peter van de Peppel, volgens het onderschrift predikant te Rhenen, die ons aan de hand neemt door de vaderlandse literatuur heen, via Reve en Kopland naar Willem Jan Otten, bijvoorbeeld, en allerlei behartigenswaardigs over de religieuze aspecten van het werk van deze lieden schrijft, en aan het einde als moderne dominee ontdekt wordt omdat hij schrijft: ‘Kan god zien? bestaat hij of zij eigenlijk wel?’. Een man van weinig zekerheden. Dezelfde pastor leidt daarna een vertaald lied van Randy Newman in, ‘God's song’, een lied dat in een Nederlandse vertaling ook door Freek de Jonge gezongen is, met als uitsmijter: ‘jullie hebben mij echt nodig / daarom houd ik van de mensheid’, een soort theologisch ‘Esse est percipi.’

Dan volgen nog, onder andere, een deskundig stuk van rabbijn mr. drs. R. Evers over de Psalmen, een vertaald gedicht van Les Murray, een artikel van Imam Abdulwahid over poëzie en de koran, en gedichten van Yunus Emre, een dertiende-eeuwse Turk, die in mijn beleving eigenaardig orthodoxe verzen met een hint van mystiek heeft geproduceerd:

Was ik het die mijzelf schiep, u schiep mij toch?
Hoe zond u mij zo onvolmaakt, o Rijke?
[...]
Opdat ik gekerkerd niet van honger stierf,
at ik van alles, zuiver en onzuiver
[...]
Een haardunne brug legde u voor mij neer.
Passeer, duidde u, red je maar uit mijn val

Al met al een boeiend blad, voor weinig geld. Het volgende losse nummer van Krakatau heb ik vanmiddag ogenblikkelijk gekocht, bij Donner. Aanbevolen voor wie Liter uit heeft.

Het nummer van Liegend konijn, over ‘Hiernamaals’ is veel dikker: 192 bladzijden voor zeventien en een halve euro (jaargang 3, nummer 2, oktober 2005, Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, en Leuven). De opzet is ook eenvoudiger: geen artikelen, maar gedichten. Ongepubliceerde gedichten, dat wel. Als ik het goed begrijp, is dat ook de opzet van dit periodiek, dat, voor zover ik heb kunnen nagaan, ongeveer solo gerund wordt door Jozef Deleu: ongepubliceerde, ‘uit het nest geroofde’ (bedoeld is, waarschijnlijk: zeer verse), gedichten publiceren. Met dit keer als thema het hiernamaals. Om problemen van prioritering te voorkomen, op alfabet gezet volgens de auteursnamen. Onder de d, bijvoorbeeld, Jozef Deleu zelf, met een cyclus van vijf gedichten, ‘hiernamaals’. Een citaat uit vers 4:

[..]
alles verdwijnt
de schoonste
schijn achter
de wolken

[p. 94]

 

alleen

 

verwachting

 

blijft zou er

 

hiernamaals zijn.

Sommigen maken zich er met een grapje vanaf, anderen, Barnard, bijvoorbeeld, nemen de tijd, tien bladzijden lang, in zijn geval. Mark boog begint zijn cyclus ‘mogelijke inrichtingen van het hiernamaals’ met afdeling [i], met een lege bladzijde, een curieuze overeenkomst met het eerder besproken Krakatau genererend. En verder wisselt de toon en de insteek nogal, wat logisch is, in zo een bloemlezing. Waarschijnlijk is het redelijk, de lezer van dit blad (het blad dat u beet hebt, bedoel ik nu) een idee van de inhoud te geven door van een paar uitersten voorbeelden te citeren:

Scherts

Hiernamaals, wat een woord.
Je bent een ding dat mij
bijna nog meer bekoort
dan zwart ijs of hanenei
[...]

Gerrit Komrij

Boordevol [I]

Ze streepten mij door in hun logboek
verbranden mijn brieven. Waar

besta ik. Bestond, in ontbonden
hersens van dochter. Grond

waar ik ging omwonden met paars
door het kouter versneden. Nu

vliegen haar kleren op huis aan
voor bijzetting in de meisjeskamer.

Ik besta op haar bedrand, verzamel
wat komt in een barstend vat.

[p. 95]

 

Het lekt uit de naden: zonlicht

 

op koren, tegen mijn ribben in je hand,

 

 

 

kinderstem die mij roept, achteloos.

 

Ga je verzitten ben je verloren.

Anna Enquist

Boeiende bloemlezing, waarbij de strekking van de verzen toch wel steeds iets van hetzelfde heeft, onafhankelijk of dat grappend of meer dramatisch benaderd wordt, met uitschieters de diverse kanten op: men stelt zich van het hiernamaals niet al te veel van voor, maar al pratend en peinzend schemert hier en daar de door de wens als vader der gedachte ingegeven hoop door de regels heen, dat het allemaal nog mee zou kunnen vallen. Marjoleine de Vos, door het alfabet achterin beland (vlak voor Vroman, met een systeempsalm), heeft een brief. En haar wilde ik hier dan maar het laatste woord geven, ook al is dat laatste woord in het Liegend konijn voor Ad Zuiderent, met vijf verzen aan zijn Ma (‘als je het niet zeggen kunt, zing het dan, ma’)

Brief

't Is hier zo stil, een avond in april
en zomertijd. Dus schijnt de zon
de serre in waar ik de drank begin
met buiten merel koolmees kraai
en eeuwig gras zo groen als.
Alsof ik hier niet ben, zo doet de wind
in het lichtgroen en weet de kamer
niets van mij. Ben ik voorbij.
Wat is een mens ook voor een ding,
herinnering die met de tijd.
Nu ja. Mooi hier. En stil.
Dat wou ik kwijt.

Marjoleine de Vos

Menno van der Beek