Liter. Jaargang 8

[p. 94]

Slingers voor de jongste dag

Twee jaar geleden stond er in Liter (nummer 26) een gedicht van René van Loenen dat ik nooit vergeten ben. De titel was ‘Korstmos’ en het gedicht ging ook over korstmos. Korstmos was ‘voor God een pionier’, op plaatsen waar verder geen leven zich handhaafde. Op een zandverstuiving, maar ook in ‘de kale hoeken van de stad’:

Waar leven weinig kansen heeft gehad,
daar tekent God vast nieuwe continenten:
zie de concepten op het tegelpad
en op de schutting uitgewerkte prenten.

Wat ik onthouden heb, is vooral het beeld van het onaanzienlijke korstmos, als teken van God die zelfs op de onaantrekkelijkste plaatsen nieuw leven blijft ‘plannen’, compleet met concepten en nader uitgewerkte versies. Het beeld was raak: niet alleen visueel, maar ook omdat korstmos inderdaad pioniert.

‘Korstmos’ is niet opgenomen in de bundel Mooi voetenwerk van Van Loenen. Ik kan me voorstellen dat het niet zozeer de inhoud van het gedicht is geweest die daar de reden voor was, maar de verwoording. ‘Waar leven weinig kansen heeft gehad’ is een wat brave regel, bij continenten - prenten is er rijmdwang merkbaar.

Van Loenen is, denk ik, geen grote dichter, maar wel een die af en toe een goed gedicht schrijft. Binnen de groep dichters die in de reeks van Teunis Bunt bij Mozaïek publiceren, heeft hij ook duidelijk een eigen stem: aards, realistisch, van het kleine gebaar eerder dan van het grote.

Van werkelijkheidszin getuigt meteen het motto van Herman de Coninck: ‘Niet Alice in wonderland, / maar Alice net terug: is dit weer / een nieuw wonderland? Nee, dit is gewoon, / na lange afwezigheid, de werkelijkheid.’ Het verbaast ook niet een gedicht getiteld ‘Laarmans’ tegen te komen. En ‘Altius’ begint zo: ‘Wij vierden Hemelvaart laag / bij de koude grond.’ Met Hemelvaart werd er gevoetbald, op een toernooi ‘bij Altius aan de Beresteinseweg.’ En dan volgt de titelregel: ‘Mooi voetenwerk, meneer.’ Goed, het is voetenwerk, maar dan wel mooi voetenwerk.

In ‘Reuzenrad’, geschreven naar aanleiding van een jeugdherinnering, staat het zo: ‘Hemel / trekt, maar laat ons vallen op het hoogtepunt.’ De ontnuchtering wordt met humor opgevangen in de slotregels:

[p. 95]

 

[...] Wij worden a.u.b.

 

verzocht met uitstappen te wachten

 

tot beneden.

Een zwak punt van deze bundel is dat er nogal wat gedichten in staan die alleen een plaatje leveren, mooi verwoord, maar niet veel meer. ‘Winterlandschap’ is daar een voorbeeld van, of ‘Roerdomp’, dat een mooie beginregel heeft, maar verder niet zoveel zegt.

In andere gedichten vormt het plaatje wel het uitgangspunt, maar gebeurt er iets mee. Neem ‘Schimmelpenninck’:

Achter de kerk trekken boeren in ruste
aan dikke sigaren. Je hoort ze niet meer
mompelen, niet vloeken binnensmonds.
Tussen jeneverbessen hangen in rook gehulde
draden als slingers voor de jongste dag.
Het wachten is nog op de laatste dingen.

Het begint met een kerkhof, met jeneverbesstruiken, spinnenwebben en nevel, stel ik mij voor. Maar die nevel komt van de begraven boeren (in ruste), rokend en wachtend, en die draden, dat zijn slingers voor de jongste dag. Alles is gereed, met andere woorden, het feest kan zo beginnen. We leven niet zomaar in een tijd, we leven in afwachting van de Wederkomst. Dit wordt mooi gesuggereerd door de eerste vijf regels, met een zekere distantie weliswaar; maar met die vijf regels was het gedicht uit. De laatste regel legt het nog eens uit, maar lijkt mij geheel overbodig.

Geslaagd zijn de natuurgedichten, in de trant van ‘Korstmos’, maar vrijer, niet rijmend. ‘Empusa’ over een vliegendodende schimmel, ‘Vindplaats’ over kleefkruid, ‘Bezemkruiskruid’ en ‘Bremraapzaad’. Het zijn mooie miniaturen, die getuigen van een aandachtige blik. Maar ze suggereren ook iets over het bestaan onder de zon. Zie de elliptische zinnen waarmee ‘Vindplaats’ begint en eindigt:

Zoals het kleefkruid in den blinde
zich verplaatst. Het is de man
die de stok gooit. Het is de hond
die z'n vacht reinigt op de open plek in het bos.

Zo ondoorgrondelijk.

Tenslotte noem ik het gedicht ‘Berini’, opgedragen aan Van Loenens overleden vader. Het is een van de echt goede gedichten in Mooi voetenwerk. Door over de Berini van zijn vader te schrijven, wordt meteen de vader zelf opgeroepen. Maar het gedicht is ook een meditatie over vergankelijkheid: ijzersterk was de Berini, maar ook hij werd afgedankt. ‘Schroot keert tot schroot’. Ik citeer de slotregels:

[p. 96]

 

Soms hoor ik 's nachts ver in de polder

 

een Berini rijden, maar het geluid

 

sterft steevast na een paar seconden

 

weg.

Dit kan alleen in poëzie: zoveel emotie in een zo zakelijke taal. Op de inleidende zin volgt noch een heel verhaal, noch een inkijkje in het gevoelsleven van de ikfiguur. Er is slechts deze anekdote, die al is afgelopen voor ze goed en wel is begonnen.

Gert van de Wege
René van Loenen, Mooi voetenwerk. Mozaïek, Zoetermeer 2004. 48 blz., €11,90.

Gert van de Wege (1978) werkt in het middelbaar onderwijs en is literair medewerker van het Nederlands Dagblad.