Liter. Jaargang 8

[p. 2]

Ingrid Glorie
Mooi-Nomsa

Het gerucht had zich al gauw verspreid. In het roze-gepleisterde studentenhuis aan de Jan Celliers Straat was een buitenlands meisje komen wonen. Een blanke nooi die niet gewend was aan bedelaars. Niet bestand tegen de morele druk van hun uitgemergelde lichamen en hun opgeheven hand.

Met norse gezichten stonden ze voor de keukendeur, de ogen neergeslagen en de stem toonloos, bijna afwerend.

‘Kan Mies nie vir my 'n twee-randjie gee nie, Mies?’

‘Sal ek maar Mies se empties vir Mies winkel toe vat?’

Sommigen hadden een tuberculeuze hoest. Anderen een vuil verband rond hun middenrif dat de gapende wonden van een steekpartij moest verbergen. Toegegeven, het was veel gevraagd, maar had ik geen geld voor het taxi-busje naar Tygerberg Hospitaal, want ze hadden toch laatst nog verteld van hun broer, hun moeder...

En ik gaf. Ik gaf, met steeds minder besef van de waarde van al die kleine bedragen. Een Zuid-Afrikaanse Rand, had ik geleerd, was minder dan een halve gulden. Bijna niets. Een veelvoud van niets bleef niets. Ook vijf, tien keer over de kop. Ook twaalf maal per dag. En ik had het recht niet om te gaan rekenen.

Het duurde even voordat ik ontdekte dat ze met mijn handjevol kleingeld in een rechte lijn naar de bottle store liepen voor een goedkope fles rooiwyn. Door het braakliggende veld dat mijn huis van de drankwinkel scheidde, ontstond een platgetreden pad in het natte gras. Soms herkende ik een paar gezichten tussen de groep dronkies die altijd in het portiek van de Pink Elephant rondhingen. Ze keken schaamteloos terug. Niet betrapt, maar triomfantelijk. ‘Kyk net wat ons van jou welfare dink.’

De volgende ochtend klopten ze weer aan, met harde koppen en een grondeloze blik. Er was iets in hun houding dat me waarschuwde om niet over het gebeurde van de vorige dag te beginnen. Wat hen betrof waren ze hier nog nooit geweest. De hele voorstelling kon opnieuw beginnen. Wanneer ik weigerde om ze wat te geven, probeerden ze kleren van de waslijn in de achtertuin te stelen. Een enkele keer was ik ze voor. Stampend vloog ik het huis uit, buiten adem stonden we tegenover elkaar. ‘Los my trui!’ Minachtend daalden de ogen af naar het bontgekleurde wollen ding dat door twee paar handen tegelijk werd omklemd. Even later stond ik alleen

[p. 3]

in de tuin, nog nahijgend, met de trui tegen mijn borst gedrukt. De voldoening dat ik mijn gelijk had gehaald, bleef uit.

Het werd winter. Een van de natste winters die Stellenbosch in jaren had gezien. Geleidelijk begon ik enkele bergies wat beter te leren kennen, doordat hun woedende blikken me angst inboezemden of juist doordat ze zo vriendelijk waren. Zoals Flippie die me leren dansen wilde. En Pieter, met zijn aanbevelingsbrief van de baas van de nagskuiling, die elke week ongevraagd mijn vuilniszak aan de straatkant zette, omdat hij iets wilde terugdoen voor het geld dat ik hem gaf. Totdat hij niet meer zou komen, nooit meer, en ik hoorde dat hij aan syfilis was doodgegaan.

Ook Nomsa begon ik al gauw te herkennen. Eerst kwam ze met haar oudere zuster mee. Gertie had ik al vaker gezien, een wat grofgebouwde vrouw met vale, gescheurde kleren zoals alle anderen. Nomsa leek op haar. Ook zij was lang en breed, maar zonder de schommelende gang van de Xhosa-vrouwen en haar huid had het bruin van koffie-met-melk, zoals bij kleurlingen. Het waren echter vooral haar kleren, die haar onderscheidden van de eindeloze stroom bergies die dagelijks langs mijn huis defileerden. Als de zon scheen, stond ze stralend voor me, in een frisse gele jurk met rode bloemen. Toen het kouder werd, verscheen ze in een zwartleren motorjack, met de kraag opgeslagen en haar handen behaaglijk weggemoffeld in de diepe zakken. Nomsa's handen waren slank en gaaf, niet eeltig of gekloofd door ruw werk of het harde buitenleven.

Waarschijnlijk had Gertie zo lang mogelijk geprobeerd om Nomsa te beschermen en haar de ontberingen, de wreedheden en de lelijkheid van het zwerversbestaan te besparen. Maar nu ging het niet meer. Ik zag dat Gertie bezig was haar laatste restje waardigheid te verliezen. De drank nam de overhand. Gertie begon af te glijden en verschilde in niets meer van de andere vrouwen die ik had gezien. Ik herkende de afgestompte, maskerachtige trekken, de manier waarop ze met een hand probeerde haar jurk bij haar hals gesloten te houden. Daarmee accentueerde ze haar seksualiteit, eerder dan die te verhullen. Omdat ik vooral niet moest denken dat ze, ondanks haar beklagenswaardige omstandigheden, iets van haar begeerlijkheid verloren had. Er waren nog steeds mannen die in ruil voor haar gunsten bereid waren haar een nachtje onderdak te bieden in hun bordkartonnen woning of in een vergeten autowrak, ergens tussen de wijngaarden. Haar vrouwelijkheid was de laatste kracht die Gertie bezat.

Nomsa volgde Gertie met een dierlijke gelatenheid. Ze had genoten van haar onbezorgde jeugd, iedere minuut ervan met jaloerse gretigheid in zich opgezogen. Nu die voorbij was, gaf ze zich zonder tegenstribbelen over aan het leven dat al die jaren op haar had liggen wachten. Het was niet anders, het hoorde zo. Ze had niet geweten dat het bestond, maar toen het zich aandiende, aanvaardde ze haar lot. Dit was het bestaan waarvoor ze al die jaren voorbestemd was geweest.

[p. 4]

Ik schatte haar een jaar of zestien, niet veel jonger dan ikzelf. Voor Nomsa haalde ik de veiligheidsketting van de deur, ik liet haar aan de keukentafel plaatsnemen en verborg mijn verlegenheid achter het gekletter met kopjes en borden. Ik zette haar koffie en broodjes voor en voelde me vreemd gelukkig in haar vanzelfsprekende aanwezigheid. Maar onveranderlijk was ik het die haar terug de straat op stuurde als ik begon te vermoeden dat een van mijn huisgenoten binnenkort thuis zou komen van de universiteit.

Op een donkere namiddag stond ze volkomen verkleumd en natgeregend op de stoep. Zodra ik haar naar de keukentafel had gedirigeerd, legde ze haar hoofd in de kom van haar armen en huilde. Ze probeerde me iets te zeggen, me deelgenoot te maken van haar ontzaglijke verdriet. Maar anders dan Gertie, die in de jaren dat ze op straat geleefd had genoeg Afrikaans en Engels had geleerd om zich verstaanbaar te maken, kende Nomsa alleen maar Xhosa. En was het wel nodig om haar met woorden te begrijpen? Ik dacht toen dat ik ook zo wel wist wat ze me wilde vertellen. Ik nam haar in mijn armen, kuste haar natte haren en wiegde haar als een klein kind.

Toen ze weg was, vroeg ik aan Tim of Nomsa niet een nachtje op de bank in onze gemeenschappelijke huiskamer mocht slapen. Hij stond bij het gasfornuis en roerde in een van die ingewikkelde stoofpotten waar hij alleen het recept van leek te kennen. Hij antwoordde niet, snoof alleen aandachtig de geur op die uit de dampende pan opsteeg. Hij hoefde al niets meer te zeggen, ik kende zijn mening over mijn vriendschap met de bedelaars ook zó wel. Zonder zijn ogen van de hete brei los te maken stak hij een hand uit naar het hoekje van het aanrecht waar de lucifers lagen. Hij zocht even en keek toen verstoord naar mij.

‘Wat het van ons vuurhoutjies geword?’

Na die middag heb ik Nomsa nooit meer gezien. Ik miste haar en betrapte mezelf erop dat ik in het dorp naar haar uitkeek. Mijn ogen dwaalden als vanzelf langs de nissen en portieken waar de bergies sliepen. Ik zocht naar een glimp van haar leren jack tussen de manshoge cactussen en aalwyne in het stadspark, naar haar gezicht tussen de gesloten maskers rond de bottle store.

Na een paar weken liep ik Gertie tegen het lijf. Ik sleepte haar mee naar de Wimpy Bar en bestelde een coke en een hamburger voor haar, me niets aantrekkend van de verontwaardigde blikken van de frisgewassen studenten achter het buffet. Terwijl ze het eten achter elkaar naar binnen schrokte, keek ik naar haar grove gestalte, het vervilte haar. Ik vroeg me af waarom ik hier nooit met Nomsa was geweest.

Onder het genot van een ice cream sundae wilde Gertie me wel vertellen wat er was gebeurd. Het verhaal was zó bekend dat ik er eigenlijk niet naar had hoeven

[p. 5]

vragen. Toonloos schetste Gertie me hoe Nomsa door een bende tsotsi's te grazen was genomen. Ze hadden haar leren jack gestolen, de mooie gele jurk van haar lichaam gescheurd en haar verkracht. Toen ze klaar met haar waren, had Nomsa zich verstopt in een verlaten hut, ergens in Khayamandi. Het was de hut waar zij en Gertie vroeger met hun grootmoeder hadden gewoond, voordat alles anders werd. Inmiddels woonden er andere mensen in, maar op dat moment was er blijkbaar niemand thuis. Tussen de karige huisraad had ze twee flessen spiritus ontdekt. Om de pijn en de kou te verdrijven had Nomsa een van de flessen aan haar lippen gezet.

Gerties stem, ijzig beleefd en onbetrokken, dreef weg. Het glimmende formica van de Wimpy Bar maakte plaats voor de grauwe dekens en omgekeerde kratten die het complete meubilair van de hut uitmaakten. De golfijzeren dakplaten klapperden in de wind, tegen de buitenwand ratelde het plastic van de vuilniszakken die waren gebruikt om er de kieren tussen de houten planken mee af te dekken. Toen mijn ogen aan het duister gewend waren, ontdekte ik tussen het bijeengeraapte hout ook een metalen reclamebord, het soort dat makelaars in dit land overal langs de weg neerplantten om de weg naar een toonhuis te wijzen.

Nomsa lag opgerold in een hoek, onder een stapel gore lappen die haar maar half kon bedekken. Toen ik haar gevonden had, was ze al ver heen. Er hing een penetrante lucht om haar heen, haar adem kwam reutelend en haar ogen stonden verwilderd. Eerst schrok ze toen ze merkte dat er iemand bij haar in de hut was, maar zodra ze mij herkende, gleed er een glimlach over haar gezicht. Ik zag de sporen van haar tranen in het vuil.

Net als die ene avond sloeg ik mijn armen om haar heen. Deze keer had ik de moed om te doen wat ik toen - uit onzekerheid, uit misplaatst fatsoen? - niet had gedurfd. Ik strekte me naast haar uit en gaf mijn lichaamswarmte de kans om over te vloeien in haar verkleumde botten. Terwijl we daar lagen, vertelde ik haar over de warmte van mijn ouderlijk huis, over hoe het was om voor de etalage van een speelgoedwinkel te staan en alles te kunnen kopen, over de geur van mijn oma's groentesoep en de zachtheid van haar omhelzing. Haar spiritusvisioenen vulde ik met beelden uit mijn herinnering. Zij, Nomsa, hoefde alleen maar beter te worden, zei ik. Dan zou ik haar weghalen uit deze hut en ik zou haar meenemen. Ik voelde hoe de spanning uit haar lichaam week. Haar ademhaling kwam nu traag en regelmatig en langzaam zakte ze weg in een gelukzalige sluimer.

Toen de spiritus uit de eerste fles niet genoeg bleek om de kou te verdrijven en haar ellende te vergeten, had Nomsa de inhoud van de tweede fles in een wijde boog om zich heen gesprenkeld. Met een schok werd ik me weer bewust van Gerties stem, koud en meedogenloos. Voor het eerst keek ze me vol in het gezicht. Ik voelde me ongemakkelijk worden onder die doordringende blik, die niet meer van plan leek om me los te laten. Niet voordat ik ook de rest van het verhaal had ge-

[p. 6]

hoord. Misschien had Nomsa - in haar zwaar bedwelmde toestand - alleen maar geprobeerd om een vuurcirkel om zich heen te vormen en zo de kou buiten te sluiten. Waarschijnlijk was er daarbij ook wat spiritus op de stapel lappen terecht gekomen, waarmee ze zich had toegedekt. In ieder geval waren het die vodden, die het eerst hadden vlamgevat.

Achteraf, zegt Gertie, is er maar een vraag die haar blijft achtervolgen. ‘Ek wonder die heel tyd: wáár het sy die vuurhoutjies gekry?’

Nu pas verraadt een nerveuze trek in haar gezicht enige emotie. Ruw schuift ze haar stoel achteruit. De poten schrapen over de plavuizen. Door de abrupte beweging komt er een hoestaanval in haar op. Verdwaasd staar ik naar het straaltje bloed in haar mondhoek. Ze veegt het weg met de rug van haar hand, zonder het gebaar voor me te willen verbergen. Ze grijnst. ‘Dit sal nie lank wees vóór ek en Nomsa mekaar terugsien nie.’

En dan pas begrijp ik waarom ze Nomsa naar mijn huis heeft gebracht. Mooi-Nomsa, mijn Nomsa. Omdat ze wist dat ik van Nomsa zou houden. Omdat ik blank was en rijk genoeg naar Gerties maatstaven om voor Nomsa te kunnen zorgen. Als ik weer opkijk en Gertie wil vragen hoe het komt dat ik dat niet onmiddellijk heb gedaan, is ze verdwenen.

Voor me staat één van de werkstudenten. Omstandig begint hij onze bekers en de kartonnen doos van Gerties Whopper op een plastic dienblaadje te verzamelen. Hij haalt een natte doek over het tafelblad en vergeet niet om ook de stoel tegenover me mee te nemen in zijn reinigingsdrang. Zodra hij zijn hielen heeft gelicht, wordt zijn plaats ingenomen door een serveerster. Met een minzaam lachje legt ze het kassastrookje voor me neer.

Was elke rekening maar zo gemakkelijk te betalen.

Ingrid Glorie (1969) studeerde Nederlands en Algemene Literatuurwetenschap aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zij woonde enkele jaren in Zuid-Afrika. Momenteel is zij verbonden aan de Universiteit Utrecht, waar zij werkt aan een proefschrift over Afrikaanse literatuur. Daarnaast is zij actief als vertaalster en recensente. Onlangs verscheen een verhaal van haar in het Zuid-Afrikaanse tijdschrift Literator.