Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 76]

Dingeman van Wijnen
Dierbaar boek
Little Dorrit van Charles Dickens

Op een of andere manier hebben al mijn favoriete kunstuitingen iets met Maria uit te staan. Niet dat ik daar verder enige betekenis aan hecht - maar het viel me onlangs ineens op.

Het mooiste schilderij dat ik ken is Saenredams schilderij van de Maria-kerk in Utrecht. Het hangt in Museum Boymans in Rotterdam; maar wie vanaf Utrecht Centraal over de linkerzijde van de Mariaplaats richting Dom wandelt, loopt tegen een grote reproduktie op. Het gebouw van Kunsten en Wetenschappen aan de overkant staat waar vroeger de Maria-kerk stond. Een prachtige Romaanse kerk, en zo mooi stil geschilderd door Saenredam.

De mooiste muziek is Jacob Obrechts mis Maria zart. De langste mis uit de Renaissance; 70 minuten superieur stoeien met een prachtige melodie, in ijle lange lijnen met niettemin een ritmische kracht die je in je lijf gaat zitten. Hoe verder je in de mis komt, hoe verder ook in de (lange) cantus firmus, de Maria-hymne Maria zart. Tot aan die prachtige, prachtige slotregel van het lied, door de tenoren in het Hosanna voor het eerst uitgezongen, als een soort open vraag en een onomstotelijk antwoord tegelijk.

Verrassend zijn deze voorkeuren wel een beetje. Want de muziek uit de Renaissance, hoe onvergelijkelijk mooi ook (Ockeghems Requiem en Josquins l'Homme Armémis staan niet voor niets op nummer twee en drie in mijn favorietenlijst), de meest grootse muziek dateert toch van 250 jaar later. Bachs motet Jesu, meine Freude, is iets mooiers ooit geschreven? Cantate nummer 73, het duet uit cantate nummer 3: hoe kan iets anders dan dat het mooiste zijn?

En wat de schilderkunst aangaat, de Gouden Eeuw, die is niet slecht, maar het mooist? Verbleekt die niet bij, ik noem maar wat, Memling - tijdgenoot van Obrecht. Of bij Bellini, dat prachtige portret van een oude man dat ik in Londen altijd even ga bekijken (misschien ook wel zo mooi omdat de man zoveel wegheeft van opa Van Wijnen). En nog is dat alles het mooiste niet. Dat zullen altijd de Byzantijnse mozaïeken zijn, in Aquileia, in Ravenna, in Torcello, in Monreale.

Eén ding is inmiddels duidelijk: de negentiende eeuw blijft bij dit alles ver buiten

[p. 77]

zicht. De eeuw van de romantiek, van het sentiment, wat zou een mens van de twintigste eeuw daar nu nog mee aanmoeten.

Of je moet al even aan Schubert denken. De grootste van allemaal - hoe in soms maar een paar maten alle vreugde en smart van je bestaan door je ziel heen gaat. Bij Schubert gebeurt het keer op keer.

Dus misschien toch niet zo verbazend dat mijn dierbare boek uit de negentiende eeuw stamt.

Nee, niet HaverSchmidt. Dat had gekund. Wie De dominee en zijn worgengel van Rob Nieuwenhuis nog niet kent, zou dat eens moeten lezen.

Maar het dierbaarst, dat is Dickens.

Waarom?

Om z'n humor.

Om z'n taal, achteloos virtuoos. Dat misschien wel het meest.

Om de ontroering die achter zijn sentiment vaak te vinden is.

Om de sfeer.

Hoe leg je uit dat je van iemand houdt? Maarten 't Hart komt een eind in de richting: in Het eeuwige moment heeft hij een fraai opstel aan Dickens gewijd. Wie dat leest zonder vervolgens aan Dickens te willen beginnen, die is er kennelijk niet geschikt voor.

En het dierbaarst van alles? Dat zou moeten zijn het geestigste boek ooit geschreven: Martin Chuzzlewit. Of toch Nicholas Nickleby, vanwege de jeugdige uitbundigheid (of vanwege de herinnering aan urenlang in de rij staan om een kaartje voor de fabelachtige Royal Shakespeare Company-toneelversie te bemachtigen). Of Bleak House, met dat onsterfelijke begin: een hele bladzijde zonder een enkel werkwoord.

Of, die moet het dan toch maar zijn: Little Dorrit. Met die alles doortrekkende gevangenissfeer, tot aan de ijselijke en ontroerende scène waarin Little Dorrits vader zich tijdens een rijk diner plotseling weer in de armengevangenis waant. Met beelden zoals van dc radeloze bankier Merdle op weg naar zijn zelfgekozen dood na een laatste bezoek aan zijn schoondochter:

Toen hij de kamer verlaten had, was Fanny er meer dan ooit van overtuigd dat [...] geen vrouw ter wereld zo verveeld werd door idiote, domme lieden als zij [...]. Tranen van verontwaardiging en woede sprongen haar in de ogen en door de tranen heen leek het alsof Merdle, toen hij de straat op kwam, sprong en walste en rondtolde als was hij door de duivel bezeten.

[p. 78]

Wat een rijkdom aan Dickensiaanse figuren, komisch maar nooit alleen maar absurd. Zoals flora Finching, compleet kierewiet in haar eigen droomwereld (zo zijn mensen vaak bij Dickens); de verpersoonlijking van Dickens' oud en dik geworden eerste liefde Maria Beadnell.

De afwijzing door Maria Beadnell beïnvloedde Dickens' verdere leven. Zoals de plotselinge dood van zijn jonge, engelachtige schoonzusje zijn leven misschien nog wel meer bepaalde. Ze doemt telkens in zijn werk op, deze Mary Hogarth.

Mary. Maria.

Je kunt er natuurlijk verder niks mee. Maar het valt je ineens op, zoiets.

Dingeman van Wijnen (1956) is uitgever in Franeker. Hij schreef een aantal jaren over Engelse literatuur in het Nederlands Dagblad, is muziekrecensent van het Friesch Dagblad, en schreef voor beide kranten een tijd lang een column.