Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 31

[p. 1]

Literatuur zonder leeftijd 103

[p. 7]

... dat zijn de anderen
Diversiteit in de jeugdliteratuur

Diversiteit in de jeugdliteratuur, dat onderwerp refereert aan de ideologiekritiek die in de jaren zeventig opkwam en de jeugdliteratuur door haar vraag naar emancipatie van minderheden en onderdrukten, de ‘anderen’, blijvend veranderde. Precies tien jaar geleden stelde Katrien Vloeberghs in een inleiding op een themanummer van dit tijdschrift over jeugdliteratuur tussen de culturen dat ‘recente jeugdliteratuur een unaniem pleidooi [houdt] voor tolerantie en respect voor verschillende aspecten van een multiculturele, gediversifieerde samenleving en voor de representatie van het (cultureel) andere’. Onder het ‘andere’ kunnen we verschillende klassen, culturen en etniciteiten verstaan, maar ook leeftijden, seksen en seksuele oriëntaties. Het kan gaan om de wijzen waarop dit andere gerepresenteerd wordt, maar ook over het accepteren, waarderen en zelfs vieren ervan. Moeten we het hier anno 2017 nog steeds over hebben? Ja, vonden wij, in een land waar culturele diversiteit en immigratie blijvend op de politieke agenda staan, waar nog steeds gediscussieerd wordt over de vraag of we nieuwkomers welkom mogen heten of niet en hoe dan wel, en waar het leren omgaan met verschillen als verplichting moest worden ingevoerd op scholen, moet het ‘diversity quotient’ van de Nederlandstalige jeugdliteratuur steeds opnieuw onder de loep genomen worden. Want we kunnen geen genoegen nemen met één verhaal. ‘That is how to create a single story,’ zei de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie immers in haar befaamde TED-talk, ‘show a people as one thing, as only one thing, over and over again, and that is what they become. (...) Power is the ability not just to tell the story of another person, but to make it the definitive story of that person.’

Dat het niet bij één verhaal gebleven is, laat Sandra van Voorst zien in haar verkenning van wat er de afgelopen tien jaar is bijgekomen aan jeugdboekenauteurs met een niet-westerse achtergrond en aan Nederlandse en

[p. 8]

Vlaamse auteurs die schrijven over personages uit andere culturen. Jessy Korshuize licht de verschuiving van de tweejaarlijkse Jenny Smelik IBBY-prijs toe, van een prijs voor een auteur uit een etnische minderheidsgroep naar een prijs voor een kinderboek dat begrip voor minderheidsgroepen bevordert, dus waarin diversiteit in bredere zin wordt gepromoot. Dit wordt gevolgd door een interview met vier winnaars van de prijs die vertellen waarom zij besloten een boek te schrijven over een kind uit een andere cultuur en hoe zij zich in hun personages inleefden.

Deze eerste drie bijdragen laten de huidige stand van zaken zien. Ze worden gevolgd door een viertal casestudy's, waarin de representatie van culturele minderheden en het diversiteitsthema worden uitgewerkt. Sjoerd-Jeroen Moenandar constateert dat er nog altijd sprake is van een zeker Westers superioriteitsdenken wanneer er in jeugdboeken interculturele liefde in het spel is. Sara Van den Bossche deed als eerste onderzoek naar de representatie van Roma en Sinti in Nederlandstalige jeugdboeken. Ine Muys analyseert de multiculturele ideologie in de boeken over Rosie en Moussa van Michael De Cock en Judith Vanistendael. Ook de omgang met ‘het andere’ in internationale kinderklassiekers komt aan bod in de bijdrage van Anne Neutelaers.

Tot zover de nadruk op de inhoud van boeken. Na het uitkomen van het mooie rapport Wat doet het boek van Jette van den Eijnden voor Stichting Lezen wilden we dit keer niet alleen auteurs en boeken centraal stellen, maar ook aandacht besteden aan wat verhalen van en over ‘anderen’ vermogen te doen met lezers. Sophie Knape en Allard Feddes onderzochten hoe het voorlezen van verhalen over vluchtelingenkinderen het contact met deze nieuwkomers kan verbeteren. Marit Törnqvist wilde juist iets voor de vluchtelingenkinderen zelf doen en initieerde het project Een boek voor jou, waarbij vluchtelingenkinderen bij aankomst in Nederland een prachtig boek met verhalen uit de Nederlandse jeugdliteratuur in hun eigen taal krijgen aangeboden als welkomstcadeau. Aan Eline Rottier vertelde zij hoe en waarom dit fantastische project tot stand kwam. ‘We kúnnen niet denken dat het gaat veranderen zonder dat we daar actief iets van voelen,’ zegt ze over haar inspanningen voor vluchtelingen. ‘Laten we besluiten om er allemaal iets van te voelen.’ Törnqvist deed dat met een boek. Want voor vluchtelingen zijn niet zij, maar wij de anderen, laat zij in het interview zien.

[p. 9]

Traditioneel is Literatuur zonder leeftijd ook een platform voor de publicatie van de Annie M.G. Schmidtlezing, dit jaar gehouden door Rindert Kromhout, en de Woutertje Pieterse Lezing, dit keer uitgesproken door Nasim Miradi. Er zijn verder drie mooie boekbesprekingen door Tiny la Roi, Annette de Bruijn en Carlien Vermeiren, over respectievelijk Weg van Jowi Schmitz, Eilanddagen van Gideon Samson en Wreed schoon van Marita de Sterck. Tot slot worden vier aanwinsten in de wetenschappelijke studie naar jeugdliteratuur besproken: het proefschrift over het werken met kinderpoëzie in de klas van Annette de Bruijn, de biografie van Cissy van Marxveldt door Monica Soeting, de verhandeling over bewerkingen van Griekse mythen in de hedendaagse Nederlandse jeugdliteratuur door Sylvie Geerts en het proefschrift over jeugdverhalen rondom jodenbekering van Ewoud Sanders.

Rest de vraag hoe het jeugdliteraire diversiteitsquotiënt er de komende tien jaar uit zal komen te zien. Maakt het kans als thema voor de Kinderboekenweek, zoals Sjoerd Kuyper in dit nummer voorstelt? Krijgt het zwarte prinsesje Arabella broertjes en zusjes? Staan er nieuwe kinderboekenschrijvers op met een niet-Westerse achtergrond? En zullen zij dan misschien ons eens beschrijven vanuit hun perspectief? Wij hopen u daar in de toekomst meer over te kunnen vertellen. Want in eenieder schuilt een ander. En verhalen zijn er nooit genoeg.

Sanne Parlevliet