Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 30

[p. 1]

Literatuur zonder leeftijd 99

[p. 7]

De kraamkamer van de hedendaagse jeugdliteratuur

Vraag een willekeurige jeugdboekendeskundige naar de jaren zeventig van de vorige eeuw en het antwoord zal steevast zijn dat een ideologische benadering van jeugdliteratuur hoogtij vierde en dat de jeugdboeken zelf in de eerste plaats een spiegel vormden van de maatschappelijke veranderingen op het gebied van de man-vrouwverhouding, seksualiteit en de relatie tussen mensen met een verschillende etniciteit. In ons land vonden verschillende Werkgroepen dat het tijd werd voor realistische jeugdboeken die gericht waren op emancipatie in plaats van aanpassing en die kinderen kritisch zouden leren denken. Dat beeld van de jaren zeventig wordt in het nummer dat voor u ligt, niet onderuit gehaald, maar wel stevig genuanceerd. De interviews van Herman Verschuren met Tonny Meelis-Voorma en Truuske Sanders, leden van de Leidse Werkgroep Man-Vrouw-Maatschappij, en Nel Teeuwen, lid van de Werkgroep Jeugdlektuur Eindhoven, laten zien dat het inderdaad een roerige tijd was in de jaren zeventig. De Werkgroepen verzetten zich met vrouw en macht tegen de eenzijdige inhoud van de kinderboeken van hun tijd: het moest afgelopen zijn met de betutteling van vrouwen, het eurocentrisme en het idealiseren van het twee-oudergezin uit de gegoede middenklasse. Hun oproep vond gehoor en werkte door in de jeugdliteraire kritiek en de prijzen die in die tijd werden toegekend.

Drie van de succesvolste auteurs van de jaren zeventig zijn ongetwijfeld Jan Terlouw, Thea Beckman en Henk Barnard. Van Jan Terlouw verscheen eind februari 2016 een biografie. Zijn biograaf, Joep Boerboom, heeft daarin niet alleen oog voor de politieke carrière van Terlouw, maar ook voor zijn jeugdboeken die hij in de titel van zijn bijdrage in dit nummer kernachtig typeert als ‘maatschappelijke problematiek in verhaalvorm’. Thea Beckman zette de historische roman weer op de kaart. Talloze jonge lezers hebben genoten van haar boeken, misschien wel het meest van Kruistocht in spijkerbroek, de roman die centraal staat in het artikel van Eefje Buenen. Misschien nog wel belangrijker in de jaren zeventig dan Terlouw en Beckman was Henk

[p. 8]

Barnard. Hij werd gelauwerd met de Staatsprijs en met Gouden Griffels, maar is intussen, aldus Karen Woets, in de vergetelheid geraakt.

Maar het was niet alleen engagement dat de klok sloeg, zoals ook Joke Linders laat zien in haar inleiding. Terwijl het wapengekletter van de Werkgroepen de aandacht in de media voor zich opeiste, ontwikkelde zich op de achtergrond auteurs die in de decennia die volgden op de jaren zeventig zonder uitzondering gezichtsbepalend zijn geworden voor de Nederlandse jeugdliteratuur, vooral toen fantasie en literaire vorm weer ruim baan kregen.

Guus Kuijer moet daarbij als eerste genoemd worden. Hij debuteerde in 1975 met Met de poppen gooien. Dit debuut en de andere boeken over Madelief die volgden leken naadloos aan te sluiten bij de zojuist beschreven tendens van engagement, maar het was een populariteit ‘tegen wil en dank’ zoals Harry Bekkering beschrijft. Met zijn essaybundel Het geminachte kind nam hij in 1980 scherp afstand van het maatschappijkritische kinderboek en pleitte hij voor jeugdliteratuur die ruimte bood aan de verbeelding. Met zijn eigen boeken heeft hij sindsdien het goede voorbeeld gegeven.

Vier jaar voor Kuijer debuteerde Imme Dros en vier jaar na hem Peter van Gestel. De dierenverhalen van Imme Dros sloegen niet direct aan, zoals Maaike Vaes beschrijft, maar Met de zomer van dat jaar brak ze in 1980 definitief door. Dros is een heel andere auteur dan Peter van Gestel die in dit nummer getypeerd wordt door Lieke van Duin, maar in hun adolescentenromans delen ze een liefde voor jongeren die hun levenspad allesbehalve vanzelfsprekend bewandelen.

Fantasie van de bovenste plank is te vinden in het werk van Paul Biegel die net als Tonke Dragt, aan wie we eerder een themanummer wijdde, in de jaren zestig debuteerde. Dat hij met het artikel van Suzan Venings toch een plaats heeft gekregen in dit nummer over de jaren zeventig, heeft te maken met het feit dat hij ongeacht de literaire mode van de jaren zeventig zichzelf is gebleven met fantasieverhalen die de tand des tijds moeiteloos hebben doorstaan. Hij verkeert daarbij in goed gezelschap van Wim Hofman. Zijn oeuvre wordt in beeld gebracht door Sanne Parlevliet.

In de kinderpoëzie van de jaren zeventig werd de toon aangegeven door het Schrijverscollectief. Anne de Vries portretteert het collectief dat vanuit

[p. 9]

solidariteit met het kind een aanzet gaf tot een nieuwe, tegendraadse en literaire kinderpoëzie.

Met al dat schrijftalent zou men bijna vergeten dat er ook prachtig geïllustreerd werd, onder anderen door Margriet Heymans. Ze was de eerste illustrator die de Gouden Penseel in ontvangst mocht nemen. In zijn bijdrage besteedt Henk van Viegen aandacht aan dit dubbeltalent dat in 2015 nog verraste met haar illustraties in Allemaal aan tafel, een nieuw deel in de reeks kunstprentenboeken van Het Gemeentemuseum Den Haag en uitgeverij Leopold.

De Nederlandse jeugdliteratuur is geen eiland en om die reden kijkt Britta Jung over de grens en gaat ze na wat de spraakmakende boeken zijn in Duitsland, Zweden en Groot-Brittannië. Hoe is het daar gesteld met de verhouding tussen maatschappelijk engagement in en aandacht voor de literaire aspecten van jeugdboeken?

In de opvattingen over jeugdliteratuur in een bepaalde periode spelen ‘poortwachters’ zoals recensenten en academici een belangrijke rol. Bea Ros gaat na of en tot op welke hoogte een maatschappijkritische inhoud in de jaren zeventig doorslaggevend is in de toekenning van jeugdliteraire prijzen, terwijl Sara Van den Bossche het onderzoek naar jeugdliteratuur in de jaren zeventig in kaart brengt. Zij constateert onder meer dat veel van de accenten die vandaag de dag in de studie van het jeugdboek worden gelegd, in aanzet toen al aanwezig waren. Kortom, de jaren zeventig is zowel voor het onderzoek naar jeugdliteratuur als voor de jeugdboeken zelf de kraamkamer geweest voor de jeugdliteratuur(studie) van nu.

We blikken dus volop terug in dit nummer, maar nieuwe uitgaven mogen vanzelfsprekend niet ontbreken. In onze vaste rubriek ‘Boekbesprekingen’ werpen Fedor de Beer, Kyra Fastenau en Ann Uleners hun blik op drie recente jeugdboeken.

Helma van Lierop-Debrauwer