Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 28

[p. 7]

[Literatuur zonder leeftijd - nummer 93, voorjaar 2014]

Veelzijdigheid troef

Het nummer dat voor u ligt, heeft geen specifiek thema. Het biedt een combinatie van enerzijds artikelen waarin wordt ingegaan op nieuwe ontwikkelingen in en rondom jeugdboeken en anderzijds bijdragen waarin, met alle respect, ‘het oude’ wordt gekoesterd, omdat daarin aandacht wordt gegeven aan een auteur en een illustrator die het gezicht van de Nederlandse jeugdliteratuur in de afgelopen decennia mede hebben bepaald.

De laatste jaren komt het steeds vaker voor dat in jeugdboeken het romantisch ideaal van het onschuldige, pure kind wordt los gelaten. Eén van de eerste auteurs die wees op ‘de noodzaak om nu en dan, in een paar kinderboeken in die grote hoop die er te krijgen zijn, dat parapluutje van troost dicht te klappen en het kind bloot te stellen aan de volle waarheid (...)’, was Anne Provoost. In onder meer haar Annie M.G. Schmidtlezing (2003) wees zij op het belang van kinderboeken met oog voor de duistere kanten van mensen, volwassenen én kinderen. Kinderen kunnen doortrapt zijn en gewetenloos, en in staat tot daden die tot voor kort voor onmogelijk werden gehouden. In haar artikel ‘Moordende kinderen als hoofdpersonen’ neemt Rosalyn Borst een aantal kinderboeken onder de loep met kindpersonages die afrekenen met de spreekwoordelijke kinderlijke onschuld en gaat zij na welke verhaal- en verteltechnieken auteurs gebruiken om identificatie met deze ‘rotkinderen’ te bewerkstelligen en met welk doel.

Een andere ontwikkeling die de jeugdliteratuur vandaag de dag ontegenzeggelijk beïnvloedt, is de verfilming van kinderboeken. Voor veel kinderen is de filmbewerking van een boek de eerste kennismaking met een bekend kinderboek. Waar vroeger tekstadaptaties garant stonden voor het ‘afterlife’ van een klassieker, zijn het nu vooral de boekverfilmingen die het voortleven van beroemde verhalen uit de jeugdliteratuur garanderen. Deze trend wordt belicht in de bijdrage van Anke Brouwers die laat

[p. 8]

zien hoe recente verfilmingen van Abeltje, Pluk van de Petteflet en Minoes omgaan met het erfgoed van Annie M.G. Schmidt.

Dat veel jeugdboeken tegenwoordig een dubbel publiek van kinderen en volwassenen hebben en daarmee de grens tussen jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur vervagen, is eigenlijk geen nieuwe ontwikkeling meer te noemen. Al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw experimenteren schrijvers met vorm en inhoud van jeugdboeken en ze trekken daarmee nieuwe lezers. De Zweedse Per Nilsson is één van die auteurs. Met adolescentenromans als De geur van Melisse en 17 bereikt hij zowel volwassenen als jeugdige lezers. In 2013 verscheen Op een morgen stond ze daar dat bedoeld is voor jongere lezers. Hans Boel verkent in zijn bijdrage of het boek kenmerken heeft die er op wijzen dat Nilsson hier een andere, jongere lezer voor ogen heeft dan in zijn adolescentenromans.

Eén laatste trend die aandacht krijgt in dit voorjaarsnummer is het leesgedrag van kinderen dat, eerst door de televisie en later door de opkomst van de digitale media, de laatste decennia is veranderd. Jan van Coillie en Mariet Raedts gaan na hoe hun leesgedrag zich het best laat typeren: zijn kinderen nog altijd ‘boekenbeesten’, zijn ze inmiddels ‘digi-kids’ of ligt de waarheid zoals altijd in het midden? De bijdrage van Tiny la Roi over Spinder van Simon van der Geest sluit op deze bijdrage aan, in zoverre dat ook hierin de stem van lezende kinderen te horen is.

Naast het heden is er zoals gezegd aandacht voor het verleden, voor twee mensen die hun stempel hebben gedrukt op de jeugdliteratuur van na 1960. In het eerste blok teksten herdenken we Mance Post die vorig jaar op 88-jarige leeftijd overleed. Haar bijzondere illustraties bij de verhalen van onder anderen Toon Tellegen hebben vele jaren lang letterlijk het gezicht van de jeugdliteratuur bepaald. Bregje Boonstra, Toon Tellegen en Jacques Dohmen belichten de grote betekenis die zij heeft gehad in drie, soms heel persoonlijke portretten.

Het heuglijke feit van zijn 85^ste verjaardag in 2013 was een feestelijke aanleiding om een viertal bijdragen te wijden aan het leven en werk van Dolf Verroen. In het interview met Harm de Jonge komt eerst Dolf Verroen zelf aan het woord. Daarna deelt zijn uitgever Liesbeth ten Houten haar persoonlijke herinneringen met ons en geeft Jant van der Weg een overzicht van zijn werk. In de laatste bijdrage analyseert Liselotte Dessauvagie

[p. 9]

Slaaf Kindje Slaaf, het boek dat zoals Dolf Verroen in het interview zegt hem ‘het diepst aan het hart ligt’.

En dan zijn er natuurlijk nog andere bijdragen. Traditioneel vindt u in het voorjaarsnummer van Literatuur zonder leeftijd de Woutertje Pieterse Lezing, dit jaar gehouden door Bärbel Dorweiler, en het juryrapport over het winnende boek, dit keer De regels van drie van Marjolijn Hof. En last but not least biedt dit nummer een drietal boekbesprekingen: Guido Latré laat zijn licht schijnen op Ed Francks bewerking van Chaucers The Canterbury Tales. Nicky de Boer bespreekt een roman voor volwassenen en een jeugdroman over het leven van Kenau Simonsdochter Hasselaer (en haar dochter Kathelijne) en Anne de Vries geeft zijn kijk op Ik zoek een woord van Hans en Monique Hagen.

De variatie die dit nummer biedt, laat volgens de redactie prachtig zien hoe veelzijdig de jeugdliteratuur en de studie ervan vandaag de dag is.

Helma van Lierop-Debrauwer