Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 27

[p. 158]

Een verhaal moet altijd van binnenuit komen
Herinneringen aan Jan Simoen
Joke Linders

Jan Simoen overleed in zijn woonplaats Leuven - hij werd 59 jaar - 5 januari 2013. ‘Wij herinneren ons hem als een heel joviale, warme man die zijn liefde voor mooie dingen, voor boeken, kunst, muziek en nog veel meer, graag deelde’, schreef uitgeverij Querido.

Het bericht trof me als een steen in een vijver. Die lieve goede Jan dood! Een pracht van een schrijver, even vrolijk als geëngageerd, overleden. Ik wist niet eens dat hij ziek was, al moet ik een van de weinigen zijn geweest, weet ik inmiddels. Even zitten slapen vrees ik. Of teveel met mezelf bezig. Allemaal mogelijk.

Jan Simoen woonde in Leuven, waar hij Romaanse talen studeerde aan de Katholieke Universiteit en Frans gaf aan jongeren van 15 tot 18 jaar. Sinds ik Met mij gaat alles goed las, bewonderde ik hem en na onze ontmoeting in het voorjaar van 1998 nam die bewondering alleen maar toe. ‘Een verhaal moet altijd van binnenuit komen’ heette de neerslag van dat gesprek en die leidraad, niet toevallig ook de titel van het interview met hem in Literatuur zonder leeftijd, gebruik ik opnieuw voor zijn necrologie. Al is het meer dan spijtig dat die geschreven moet worden.

Kort nadat Simoen in oktober 2010 te horen had gekregen dat hij niet lang meer te leven had, meldde hij dat per mail. ‘Beste vrienden, ik heb nogal onaangenaam nieuws voor jullie. Er is bij mij een kwaadaardige tumor gevonden op mijn darmen en ik moet tamelijk snel behandeld worden.’ En verder: ‘Ik heb heel veel steun aan Rie, die ongelooflijk goed ge-

[p. 159]

reageerd heeft op deze boze boodschap, en aan de kinderen, en zelf ben ik helemaal niet van plan om me te laten doen door die smeerlap. Als jullie nu met z'n allen nog een beetje duimen, dan komt het wel goed, geloof ik.’

Maar wat is goed? Jan, de bruggenbouwer, musicus, zanger, fotograaf, schrijver en levensgenieter heeft het einde van zijn leven op deze aardkloot ten slotte onder ogen moeten zien, hij zal geen nieuwe mooie, ontroerende, geëngageerde en zuivere boeken meer aan zijn oeuvre kunnen toevoegen. En dat is eeuwig zonde en jammer.

In de dagen volgend op dat eerste rondschrijven werd Jan overspoeld met warme berichten vol vriendschap, bezorgdheid, medeleven, geïnteresseerde vragen en verzoeken om op de hoogte gehouden te worden. Binnen de kortste keren had hij honderden volgers. Kathleen Vereecken schreef daarover in De Standaard: ‘De nieuwsbrieven werden iets om naar uit te kijken. Met een bang hart soms, maar met evenveel verwachting. Geen geweeklaag - wel stevig gevloek en getier af en toe, maar een zelfrelativerend verslag van behandelingen en neveneffecten en - vooral - een lofzang op de schoonheid van “die grillige bitch”: het leven. Want niemand bezingt dat leven zo mooi en gepassioneerd als hij die het ziet wegglippen.’

Zijn vrouw en kinderen bleken minder uit het veld geslagen dan Jan had verwacht. ‘We hebben geweend samen, ja. Maar ook gelachen en gepraat. En het deed me goed. Omdat we elkaar hebben. Een huizenhoog cliché, ik weet het, maar het heeft ons dichter bij elkaar gebracht. Weet je, toen mijn eerste vrouw stierf, heb ik ook veel geschreven. Puur voor mezelf, om het vol te houden. En toen nam ik me voor: ik zal er niet onderdoor gaan. Jullie gaan me dat niet lappen. Ik ga verder leven, zo hard ik maar kan.’ En dat heeft 'ie gedaan ook, leven tegen de klippen op. Het ene mooie boek na het andere en in die laatste twee jaar nog eentje ter afronding. De nacht van 2 april, het boek over zijn jeugd in het dorp aan de Belgische kust, Middelkerke. Aan Vereecken vertelde hij: ‘Ach, een gelukkige jeugd is niet bepaald een goudmijn voor een schrijver, heb ik mogen merken. Ik had veel te goede ouders (lacht). Maar dat ene jaar, daarover wilde ik zo graag vertellen. Het jaar waarin ik tien was. Wie tien is, is almachtig. In zijn hoofd tenminste. Je kunt alles zijn wat je maar wilt: een Duitse officier, een Engelse bommenwerper of Old Shatterhand. Alleen zit de werkelijkheid soms tegen: je mag eigenlijk nog niets, terwijl je zoveel in je hebt. Tien jaar oud zijn en spelen in de duinen met een decor van bunkers: dat was het mooiste jaar van mijn leven.’

[p. 160]

Vijftien jaar geleden

Het duurde bijna een jaar voor onze afspraak voor een goed gesprek gerealiseerd kon worden, ergens halverwege zijn en mijn woonplaats, in Roosendaal. Dat we daar beiden een flink eind voor moesten sporen, vonden we niet erg. Konden we onderweg lekker lezen of proefwerken corrigeren. Want ook dat deelden we, passie voor onderwijs. We troffen elkaar in de restauratie van het station. We waren het gebouw nog niet uit of drie kinderen van 7, 8 en 9 jaar oud schoten op ons af. ‘Mogen we u wat vragen meneer?’ Ze hadden feilloos door dat Jan de belangrijkste van de twee was. ‘Houdt u van sport?’ ‘Heeft u wel eens een prijs gewonnen?’ en ‘Mogen we u op de foto zetten?’ Jan probeerde zijn tennisprestaties tot grote hoogte op te schroeven, maar dat maakte weinig indruk op de drie jeugdige interviewers. Dat hij als schrijver ook het een en ander presteerde, hield hij achter. Waarom eigenlijk, vroeg ik hem toen de kinderen vertrokken waren. ‘Dat weet ik ook niet. Te verlegen, denk ik.’ Hij was zichtbaar onder de indruk van de professionaliteit van de jeugdige interviewers. De vragen stonden op een papiertje en de jongste hield haar zelfgemaakte camera al die tijd stand by. ‘Dat zou ik nooit gedurfd hebben.’ En die uitspraak bracht ons bij zijn motivaties en ervaringen als auteur. Wat drijft hem?

‘Jaloezie, vrees ik. Toen ik negen was, was ik stikjaloers op Jules Verne. Wat kon die man prachtige verhalen maken. Dat wou ik óók wel.’ En zo ging het verder. Muzikant werd hij uit bewondering voor Paul McCartney en zanger in een bruin café omdat hij Bob Dylan wilde zijn. Vanuit diezelfde jaloezie, maar dan op mensen die mooie foto 's maken, werd hij ten slotte huisfotograaf van het Gents Theater en via dat gezelschap, waar ook zijn vrouw aan verbonden was, rolde hij uiteindelijk de schrijverij in. ‘Op een dag vroeg Guy Cassiers, de regisseur van dat gezelschap: “Kan jíj niet eens wat voor ons schrijven?” Ze hadden dialogen nodig. Dat leek me een aardige uitdaging en dus zette ik me aan het werk. Het resultaat daarvan was Om te kijken moet je krabben.’ Sindsdien is hij blijven schrijven, bewerken en vertalen. Eerst alleen voor toneel, daarna ook gewoon proza met wel aldoor sterke dialogen. Voor een dochtertje van vrienden schreef hij een verhaal in afleveringen dat hij aan drie uitgeverijen stuurde. Bakermat wilde het wel hebben en daar verscheen in 1993 dan ook zijn eerste kinderboek Duizend stenen ogen.

[p. 161]

Op aandringen van zijn vrouw was hij inmiddels halftijds gaan werken om een van zijn toneelstukken Het zicht op de heuvels uit te bouwen tot een roman voor jongeren. En zo ontstond Met mij gaat alles goed, een dramatische geschiedenis over twee oorlogen: Jonas' strijd tegen het HIV-virus en de oorlog in voormalig Joegoslavië. Was dat niet een beetje te veel van het goede? ‘Ja, maar dat heeft ook met het genre te maken. In het oorspronkelijke (toneel)stuk zaten al brieven en dagboekfragmenten en dialogen. Omdat ik nog weinig ervaring had als auteur, durfde ik Jonas' strijd op leven en dood niet van binnenuit te beschrijven. Daarvoor moet je als schrijver heel sterk in je schoenen staan en zover was ik nog niet. Wel wilde ik iets schrijven dat dicht bij de lezer stond en de lezer bij zijn vel zou pakken. En zo ontstond het idee voor een briefroman. Dan heb je elke keer een andere ik-persoon zonder dat dat geforceerd is. En als lezer weet je meer dan elk personage afzonderlijk. Dat geeft een mooi spanningsveld. En aidspatiënten doen dat ook vaak hè? Brieven schrijven waarin ze een beetje om de waarheid heen draaien. Ik kende dat van een vriend die vier jaar in Amerika heeft gewoond en nooit iets over zijn ziekte had willen zeggen. Naar hem heb ik Jonas gemodelleerd, maar dat betekent niet dat het zijn portret is.’

Met mij gaat alles goed groeide uit tot een trilogie. In het vervolg En met Anna? staat Anna centraal. Het derde deel, Veel liefs van Michaël, kreeg zowel een Boekenwelp als een Gouden Zoen. Aan het eerste deel heeft hij relatief lang gewerkt, van 1989 tot 1994, en toen het ten slotte klaar was, wist hij nauwelijks meer wat hij had geschreven. Hij stuurde het manuscript naar Nelleke Berns die toen net Vallen van Anne Provoost op de markt had gebracht. Ze reageerde binnen twee weken en stelde voor het mee te nemen naar Querido waar zij net naar toe zou gaan. Die uitgeverij had mooie plannen met jongerenromans. En zo werd Met mij gaat alles goed het eerste boek in een nieuwe reeks met Bart Moeyaert, Willem van Toorn, Cyriel Offermans en Anne Provoost. Het kreeg meteen veel aandacht en lovende kritieken. ‘Voor mij was dat de bevestiging dat je als schrijver sociaal bewogen kunt zijn en toch een mooi boek kunt schrijven... Want daarin ligt toch de grootste uitdaging: een mooi verhaal schrijven. Aandachtig schrijven zoals Bart Moeyaert of Willy van Doorselaar, hetzelfde wat Hugo Claus en Harry Mulisch voor volwassenen doen. Dat hele brede van personages opzetten en in hun ontwikkeling volgen. Dat lukt alleen als je schrijft vanuit de gevoelens en vragen die je werkelijk bezighouden.’ Als je focust op de problematiek of op de groep die je wilt bereiken, heb je weinig kans van slagen.

[p. 162]

‘Een verhaal of roman moet nu eenmaal van binnenuit komen. Natuurlijk kun je je daarbij laten inspireren door wat er om je heen gebeurt, maar als het alleen van buitenaf komt, is het onvoldoende.’

In 1998 vond Simoen het nog een probleem dat een dag maar 24 uur heeft. ‘Daar heb ik nooit genoeg aan, zelfs als ik de nacht over sla. Er is zoveel te zien, te lezen en te beleven. Als je dan ook nog wilt schrijven? Misschien moet ik het aanpakken zoals Jules Deelder en af en toe wat speed nemen. Dan kan je alles twee keer zo snel.’ Vijftien jaar en elf boeken later is zijn tijd definitief op. Van alle dingen die hij in zijn leven had gedaan, was schrijven hem het best bevallen. ‘Met die jaloezie van me is het ten slotte toch nog goed gekomen. Die had immers alles te maken met bewondering voor wat anderen kunnen. En zo'n slechte drijfveer is jaloezie niet.’

Na de voltooiing van zijn laatste boek De nacht van 2 April schreef hij op 13 december 2012 in zijn logboek: ‘Ik voel me uitgeprocedeerd, als een asielzoeker die heel erg gehecht is geraakt aan het land waar hij zich de laatste jaren zo goed thuis voelde, maar binnen een paar maanden op het vliegtuig wordt gezet... Mijn land heet niet België of Nederland of Zweden, het heet Leven, en boy o boy, wat heb ik me hier thuis gevoeld, de laatste 59 jaar. Het is zo'n mooi land, dat leven. Ik hou van de mensen die erin rondlopen, ik hou van zijn muziek, zijn landschappen, zijn gebouwen, zijn schilderijen, zijn foto's, zijn films, zijn wielrenners, zijn beeldhouwers, zijn beenhouwers, zijn straten, zijn pleinen, zijn treinen, zijn wijn, zijn huizen, zijn tuinen, zijn appels, zijn aardbeien, zijn Macbook Airs, zijn gezever, zijn getater, zijn gedichten, zijn stripverhalen, zijn gelach, zijn gekonkelfoes, zijn reclames, zijn continenten, zijn steden, zijn vriendschappen, zijn seizoenen, zijn kinderen die spelen in het park, zijn Moleskine opschrijfboekjes met de zwarte elastiekjes, zijn hoeden en sjaals van Paul Smith, zijn vergezichten over de Schelde, zijn wandelingen langs de Seine en zijn mistflarden boven de herfstige velden. Zijn Schotse landschappen en zijn witte klippen van Dover. Zijn zee, altijd weer. Zijn prachtige vrouwen die flaneren langs de Graslei, zijn concerten van Leonard Cohen en zijn zomerse ontbijten onder de appelboom. Zijn donkere dagen voor Kerstmis als je het licht 's ochtends al moet aandoen en de verwarming hoger draait en je geweldige vrouw binnenkomt van de bakker met verse broodjes en een superdikke krant, en je zet nog gauw “The Messiah” op voor ze de koffie uitschenkt. Nespresso volluto, met een dikke schuimende melkkraag en twee klontjes. De knalrode trui van Fabian Cancellara vanuit de helikopter

[p. 163]

gefilmd, met dat grote witte kruis van kampioen van Zwitserland op zijn brede rug. Het vijfde seizoen van Mad Men. De lange aperitiefsessies bij de vrienden, met heel veel cava en nog meer gelach. En ik spreek de taal van dat Leven zo goed. Natuurlijk is het niet eerlijk, dat leven, dat wisten we allang... Of ik het ga missen, weet ik niet. Voor mij stopt het leven echt bij de dood. Maar ik ben wel ontzettend blij dat ik het gehad heb.’

Het spijt me meer dan ik kan zeggen dat ik hem niet meer heb kunnen laten weten hoezeer ik hem bewonderde om zijn engagement, zijn opgewektheid, zijn eerlijke schrijverschap en zijn vermogen zich in te leven in de figuren die hij in zijn romans tot leven bracht. Bijna altijd langs de weg van de dialoog. Of hij nu negenjarige jongetjes tekende zoals hij zelf ooit was of het meisje dat aan anorexia lijdt. Voor de emoties en ervaringen van Ik ben Alice was Simoen schatplichtig aan de co-auteur in dit slashboek Alice Dupont, maar het was zijn pen en zijn onweerstaanbare eerlijkheid die het verhaal zijn aangrijpende vorm gaven.

Heeft Simoen zich kunnen verzoenen met die nakende dood? ‘Ja. Laten we wel wezen: de wereld heeft zo lang gedraaid voor ik er was, en zal nog heel lang draaien na mij. We weten allemaal dat onze passage hier maar beperkt is. Maar het doet soms zeer, hoor. Het doet zeer. Vooral omdat ik zo graag leef, Godverdomme.’

Duizend stenen ogen (Bakermat, 1993)

Met mij gaat alles goed (Querido, 1996; Boekenwelp)

En met Anna? (Querido, 1999)

Sigi ^1 (Altiora Averbode, 2003)

Sigi ^2 (Altiora Averbode, 2004)

Veel liefs van Michaël (Querido, 2005)

Slecht (Querido, 2007; Gouden Zoen, Boekenwelp)

Goed bezig, Sigi (Querido, 2008)

Sigi & Julia (Querido, 2009)

Ik ben Alice (Querido, 2010; samen met Alice Dupont)

De nacht van 2 april (Querido, 2012)