Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 27

(2013)– [tijdschrift] Literatuur zonder leeftijd– rechtenstatus

Roodkapje en Sneeuwwitje als strijdbare meiden
De meest recente sprookjesfilms voor (jong)volwassenen
Theo Meder

Het zal niemand de afgelopen tijd ontgaan zijn: op televisie en in de bioscoop staat het sprookje momenteel weer volop in de belangstelling. Om een indruk te geven van de toename van de populariteit heb ik de sprookjesfilmproductie in een grafiekGa naar voetnoot1 uitgezet vanaf 1937, het jaar waarin Walt Disney voor het eerst met een avondvullende sprookjesfilm kwam, namelijk Snow White and the Seven Dwarfs.

De hernieuwde belangstelling voor sprookjes

In de jaren na 1937 wordt er af en toe één sprookjesfilm geproduceerd en Disney heeft dan nog een redelijk monopolie.Ga naar voetnoot2 In de jaren zestig, zeventig en tachtig wordt er betrekkelijk weinig geproduceerd: het zijn de decennia waarin traditionele sprookjes als hopeloos passé worden beschouwd, en

waarin slechts een handjevol artistieke en alternatieve sprookjesfilms wordt gemaakt. Eind jaren tachtig, begin jaren negentig is er een kleine opleving. En dan, na de eeuwwisseling gebeurt er iets vreemds: de sprookjesfilms beginnen te pieken, en vanaf 2010 lijkt er geen houden meer aan. De ene sprookjesfilm na de andere komt uit.

Op televisie lopen in de VS sinds 2011 twee grote ‘sprookjesseries’ die met enige vertraging ook in Nederland en Vlaanderen worden uitgezonden: Grimm en Once Upon a Time. Geen van beide series vertelt reeds bestaande sprookjes letterlijk na, maar ze doen wel een beroep op de aanwezig veronderstelde sprookjeskennis bij de kijkers. In Grimm is de band met bestaande Grimm-sprookjes relatief dun.Ga naar voetnoot3 Een citaat aan het begin van een aflevering plaatst de gebeurtenissen in sprookjesperspectief, door bijvoorbeeld te verwijzen naar Roodkapje (de pilootaflevering gaat over de ontvoering van een klein meisje) of Rapunzel (episode 7, ‘Let Your Hair Down’, gaat over een meisje dat zich in een boomhut schuil houdt). Eigenlijk is Grimm een politieserie met horrortrekjes die zich afspeelt in Portland, USA. Hoofdrolspeler is detective Nick Burkhardt van wie niemand weet dat hij een ‘Grimm’ is: een nazaat van de gebroeders Grimm die, zo heet het in de serie, in staat waren om allerlei bovennatuurlijke wezens te zien en jacht op hen te maken. Ook Nick is in staat om al die wezens in hun ware gedaante te zien, die overigens eerder uit sagen dan uit sprookjes lijken te zijn weggelopen. Met één zo'n wezen sluit Nick vriendschap: Monroe is een zogenaamde ‘Blutbad’ - een weerwolfachtige die zijn drif-

ten echter weet te beheersen. Veel namen voor wezens klinken Duits maar zijn verder fictief: Hexenbiest, Fuchsbau, Jägerbär, Spinnetod, Ziegevolk etcetera.

De band tussen de serie Once Upon a Time uit 2011 en bestaande sprookjes is aanmerkelijk nauwer.Ga naar voetnoot4 Uitgangspunt van de hele serie is dat alle sprookjes zich daadwerkelijk afspelen in sprookjesland. Echter, de boze koningin en stiefmoeder van Sneeuwwitje heeft een vloek uitgesproken waardoor alle sprookjesfiguren nu als gewone mensen samenleven in het stadje Storybrooke. Sneeuwwitje leeft er als schooljuf Mary Blanchard, Prince Charming heet er David Nolan, Roodkapje is de sexy serveerster Ruby, en Repelsteeltje is de geslepen antiekhandelaar Mr. Gold. Slechts enkelen weten van de betovering af: de boze koningin die nu de burgemeester is en Regina heet, haar stiefzoon Henry die over een magisch sprookjesboek beschikt, en zijn echte moeder Emma Swan. Deze laatste is de vergeten dochter van Sneeuwwitje, en Emma is de enige die de banvloek kan verbreken, zodat er een verbitterde strijd ontstaat tussen Regina en Emma. Voor deze serie geldt: wie als kijker de Grimm-sprookjes niet kent, mist een hele hoop opzettelijke en vernuftige verwijzingen in Once Upon a Time.

Dan heb ik het nu alleen nog maar gehad over twee tv-series. In 2010 verschenen er in de bioscoop onder andere Alice in Wonderland (een verhaal dat strikt genomen begonnen is als een boek en niet als een mondeling overgeleverd volksverhaal, een eis die in de etnologie extra aan sprookjes wordt gesteld), Shrek Forever After, en Tangled (hier ook wel bekend als Rapunzel).Ga naar voetnoot5 In 2011 verschenen onder meer Hoodwinked Too!, Sleeping Beauty (een weinig sprookjesachtige versie ditmaal)Ga naar voetnoot6, Puss in Boots en Red Riding Hood.Ga naar voetnoot7 En in 2012 kwamen er alleen al aan Sneeuwwitjefilms vier versies uit: Grimm's Snow White, Mirror Mirror, Snow White

and the Huntsman en Blancanieves.Ga naar voetnoot8 De grote vraag daarbij is natuurlijk: wat maakt het sprookje ineens weer zo populair als film- en televisiemateriaal?

De groeiende populariteit van fantasy

Met de komst van de boeken van J.K. Rowling heeft een omslag plaatsgevonden in de jeugdliteratuur in het bijzonder en de cultuur in het algemeen.Ga naar voetnoot9 Ergens eind jaren negentig lijkt een paradigmawisseling te zijn opgetreden: van ‘hippie’ Pippi Langkous (kind van de jaren zestig) naar figuren als Dolfje Weerwolfje en kostschooltovenaar Harry Potter. Er was daarbij behoefte ontstaan aan New Age-achtige lectuur met toverij en hekserij, en de boeken van Harry Potter speelden daar precies op het juiste moment op in. Feit is dat fantasy nu al jaren goed verkoopt. Tussen 2001 en 2011 waren de Harry Potter-filmsGa naar voetnoot10 ware kaskrakers, evenals de epische avonturen in de Lord of de Rings-reeksGa naar voetnoot11 tussen 2001 en 2003. En vanaf dat moment hield het niet meer op. Natuurlijk had je vóór die periode ook al fantasievolle en sprookjesachtige films en tv-series. In 2000

was er bijvoorbeeld op tv al de serie The Tenth KingdomGa naar voetnoot12, waarin sagen en sprookjes vrolijk met elkaar vermengd werden, en waarin het sprookje van Sneeuwwitje een rode draad was. Maar de echte hype brak pas nadien los.

In het kielzog van al dit televisie- en filmgeweld startte verder onder meer een reeks Narnia-filmsGa naar voetnoot13 (vanaf 2005) en zijn we nu weer toe aan een driedelige Hobbit-reeksGa naar voetnoot14 (voor de jaren 2012-2014). We kunnen vaststellen dat we vanaf de eeuwwisseling - en in de literatuur zelfs al wat vroeger - worden overspoeld met deze golf aan fantasy, en omdat onze honger niet lijkt te stillen worden ook sprookjes meegenomen als de basis voor mogelijke filmscenario's. De populaire fantasyfilms bevatten immers magie, monsters, toverij en epische avonturen als basisingrediënten, en dat is bij uitstek ook de stof waar sprookjes van gemaakt zijn. Sprookjes maken inhoudelijk als vanzelf onderdeel uit van het genre van de fantasy.

Maar de sprookjes kunnen niet precies zo verteld worden als vroeger. De traditionele sprookjes danken een deel van hun populariteit aan het feit dat we ze kunnen bewerken en mogen hervertellen, met een nieuwe twist en een nieuwe moraal, deels voor een ander publiek, zoals hierna zal blijken.

Van de middeleeuwen tot in de negentiende eeuw gold dat het sprookje niet exclusief een genre voor kinderen was. Integendeel: de sprookjesachtige verhalen waren magische, spannende avonturenverhalen voor volwassenen, en als ze er bij zaten, mochten kinderen meeluisteren.Ga naar voetnoot15 Maar in de loop van de negentiende eeuw beginnen sprookjes langzaam maar zeker een kindergenre te worden, ook al waren er toen al kritische stemmen. Nellie van Kol (1851-1930) bijvoorbeeld vindt de materialistische, vrouwonvriendelijke en gewelddadige kanten van sprookjes niet geschikt voor kinderen.Ga naar voetnoot16 Gaandeweg de twintigste eeuw zakt het genre definitief af naar de kinderkamer. De Grimms noemden hun sprookjes al Kinder- und Hausmärchen, sprookjes voor kind en gezin. Maar om sprookjes aangenaam te houden voor de tere kinderziel, moesten de extreme kanten van het menselijk bestaan een beetje verdoezeld worden. De verhalen mochten niet al te expliciet seksueel zijn, en wreedheid en geweld moesten wijken. Om een paar voorbeelden te noemen: in steeds meer versies van het sprookje van Sneeuwwitje wordt uiteindelijk verzwegen dat de stiefmoeder aan het eind voor straf roodgloeiende schoenen aangetrokken krijgt, waarop ze zich dood danst. Bij de Grimms gebeurt dit nog, maar in latere bewerkingen veelal niet.Ga naar voetnoot17 Als Roodkapje naast de wolf in bed komt te liggen, wordt in veel versies niet al te veel nadruk gelegd op het uittrekken van haar kleertjes en op het feit dat ze in haar blootje bij de

wolf in bed kruipt.Ga naar voetnoot18 De Grimms hadden de seksuele spanning er al uitgehaald, die er twee eeuwen eerder bij Perrault nog in zat. En Perrault had al verzwegen dat de prins Doornroosje bezwangerde maar niet wakker kuste. In de versies uit de middeleeuwen en de renaissance baarde Doornroosje eerst twee kinderen voordat ze ontwaakte.Ga naar voetnoot19 Om sprookjes geschikt voor kinderen te maken moesten de verhaaltjes soms aanmerkelijk braver gemaakt worden.

In 1937 brengt Walt Disney zijn eerste

illustratie

lange animatiefilm Snow White and the Seven Dwarfs in roulatie.20 Sneeuwwitje is hier een toonbeeld van burgerlijkheid, als ze als prinses al snel verandert in een deugdzame huisvrouw die nijver poetsend en vegend het huishouden doet, en vervolgens een dominante moederfiguur wordt die de volwassen dwergen als kleine kinderen hun handen laat wassen en op tijd naar bed stuurt.21 Daarnaast kan de heldin nogal letterlijk passiviteit verweten worden (maar dat geldt ook voor de Grimm-versie van het sprookje): ze wacht tot in haar kist op haar prins om haar te komen redden.22

Met tussenpozen bracht Disney na 1937 nieuwe sprookjesfilms uit. Eerst Cinderella (Assepoester) in 1950 en Sleeping Beauty (Doornroosje) in 1959.Ga naar voetnoot23 Dan volgt er een lange pauze van begin jaren zestig tot eind jaren tachtig, waarin serieuze kindersprookjesfilms in het moderne westen even minder opportuun worden gevonden. En dan begint het weer op tv met Jim Henson's The Storyteller (1988) en met Disneyfilms als The Little

Mermaid (De kleine Zeemeermin) in 1989, Beauty and the Beast (Belle en het Beest) in 1991, Aladdin in 1992, The Princess and the Frog in 2009, en tenslotte Tangled (Rapunzel) in 2010.Ga naar voetnoot24 De Nederlandse filmkeuring geeft de oudste Disneyfilms het stempel ‘alle leeftijden’ mee, de meest recente zijn geschikt voor ‘6 jaar en ouder’ - wat de Amerikanen aanduiden met ‘parental guidance’. Het is daarmee duidelijk welk publiek Disney bij uitstek op het oog heeft.

Disney had speelfilms en creëerde daarnaast amusementsparken en een tv-kanaal. De Efteling startte als amusementspark vanaf 2006 een eigen tv-serie en lanceerde in 2012 Sprookjesboom de Film voor een expliciet kinderpubliek.Ga naar voetnoot25 In de serie en ook in de film worden geen bestaande sprookjes nagespeeld, maar wordt door de Sprookjesboom telkens een nieuw avontuur verteld dat enkele Efteling-sprookjesfiguren beleefd hebben. In de film zijn een paar sprookjesfiguren door toedoen van de gemene heks in Winterland beland en moeten ze vijf magische kristallen verzamelen om weer terug te komen. Roodkapje, Assepoester, Klein Duimpje, reus en wolf spelen hun specifieke rol - de wolf heeft bijvoorbeeld altijd honger en eet het liefst een geitje of Roodkapje op.Ga naar voetnoot26

Na de cesuur de parodie

Disney produceerde wel tekenfilms tussen de jaren zestig en tachtig, maar de studio vermeed het sprookje in deze periode.27 Dit is precies de periode waarin het traditionele sprookje ideologisch het meest onder vuur lag. Met name in de jaren zeventig was er stevige kritiek op de traditionele, materialistische en rolbevestigende aspecten van sprookjes, vooral vanuit feministische en marxistische hoek.28 Als de storm van kritiek is geluwd, hervat Disney de productie van

illustratie

sprookjesfilms, maar de verhalen lopen niet meer helemaal synchroon met onze moderne opvattingen over ‘lang en gelukkig’. Niet de sprookjesfilms worden een grote hit, maar de relativerende postmoderne adaptaties en sprookjesparodieën, die ook bij een volwassen kijkerspubliek in goede aarde val-

len.Ga naar voetnoot29 Hierbij valt bovenal te denken aan de hele Shrek-reeks (uitgekomen tussen 2001 en 2010), maar ook aan Hoodwinked (2005), Hoodwinked Too: Hood vs. Evil (2011), en Puss in Boots (2011).Ga naar voetnoot30

Bij parodieën is het handig als je het traditionele sprookje ook kent, want anders ontgaat je veel van het intertekstuele spel, waarmee de parodie op een grappige manier varieert op het traditionele verhaal. Maar niet altijd behoort dit collectieve erfgoed tot ieders parate culturele bagage. Vanessa Joosen stelt vast dat het evengoed kan gebeuren dat een jonge kijker de figuur van Repelsteeltje pas voor het eerst tegenkomt in Shrek IV.Ga naar voetnoot31 Cristina Bacchilega heeft dan weer laten zien dat intertekstualiteit een steeds complexer spel aan het worden is, waarbij niet alleen ‘origineel’ en ‘adaptatie’ een rol spelen, maar talloze sprookjesfilms en tekst en met elkaar resoneren. Zij heeft het over het ‘fairy tale web’.Ga naar voetnoot32

In een parodie als Hoodwinked (wat letterlijk ‘beetgenomen’ of ‘misleid’ betekent) wordt het sprookje van Roodkapje behandeld als een misdaadzaak die door de politie moet worden ontrafeld: alle betrokkenen - Roodkapje, oma, de wolf en de houthakker - worden verhoord en vertellen hun eigen versie van het verhaal. In Hoodwinked Too binden de helden de strijd aan met Hans en Grietje, twee criminele kinderen met een zwaar Duits accent. In deze twee parodieën zitten, als breder web van verwijzingen, duidelijke knipogen naar volwassen films als James Bond, Terminator, The Matrix, Charlie's Angels, en Silence of the Lambs. De films kunnen dus een breed publiek van kinderen en volwassenen aanspreken.

Voor de Shrek-reeks en de spin-off Puss in Boots geldt helemaal dat ze naar een amalgaam aan sprookjes verwijzenGa naar voetnoot33 en vooral de dominante suikerzoete Disney-versies op de hak nemen,Ga naar voetnoot34 en daarbij doen ze een aanzienlijk beroep op de parate sprookjeskennis van het publiek (al vallen de films ook te genieten zonder al die kennis). Dat Puss in Boots afkomstig is uit het sprookje van de Gelaarsde Kat is duidelijk, maar hij beleeft in de

film vervolgens andere sprookjesachtige avonturen. ShrekGa naar voetnoot35 lijkt misschien een wat minder herkenbare sprookjesfiguur, maar wij kennen hem in de Lage Landen als de Mensenetende Reus. Het gangbare Engelse en Franstalige woord is ‘ogre’, waarvoor de Nederlandse filmvertaler van Shrek niets beters kon bedenken dan ‘oger’.Ga naar voetnoot36 De crux van de Shrek-reeks, geïnspireerd op metamorfose-sprookjes als de Kikkerkoning en Beauty and the Beast, is dat de lelijke Shrek na een kus van de mooie prinses Fiona niet verandert in een knappe prins, maar omgekeerd dat de prinses verandert in een groene reuzin.Ga naar voetnoot37

De meest recente serieuze sprookjesfilms

Naast deze humoristische titels worden er de laatste tijd echter ook weer serieuze sprookjesseries en -films gemaakt voor een publiek van volwassenen en jongvolwassenen - in ieder geval niet duidelijk gericht op kinderen. Het zijn dan ook geen tekenfilms, maar films met acteurs.Ga naar voetnoot38 Zulke sprookjesfilms met acteurs waren er natuurlijk al langer: de Franse film Peau d'Âne (ezelsvel) uit 1970, de Britse film The Company of Wolves uit 1984, de IJslandse film The Juniper Tree uit 1990, de Amerikaanse films Snow White: A Tale of Terror uit 1997 en Ever After: A Cinderella Story uit 1998, de Amerikaanse tv-film Snow White: The Fairest of Them All uit 2001, de Italiaanse horrorfilm Red Riding Hood (Cappuccetto Rosso) uit 2003, en de Amerikaanse film The Brothers Grimm uit 2005 van Terry Gilliam - sommige van die films bereikten een cult status.Ga naar voetnoot39 Ook de Nederlandse film

maker Alex van Warmerdam liet zich in 2003 niet onbetuigd met Grimm, een film voor zestien jaar en ouder die begint als een sprookje, maar eindigt als een broodjeaapverhaal.Ga naar voetnoot40 Jacob en Marie (gespeeld door Jacob Derwig en Halina Reijn) worden als een moderne Hans en Grietje door hun werkloze vader alleen achtergelaten in een bos. Als ze na lang lopen een huisje aantreffen, worden ze binnen gelaten en gevangen gehouden, terwijl Jacob gedwongen wordt om seks te hebben met de lelijke dikke boerin (wat nog lastig is omdat zijn elfde vinger te mager blijft). Na verloop van tijd weten Jacob en Marie aan hun gevangenis te ontsnappen door de boerin met een zware tafel door een muur te beuken. Ze vluchten naar Spanje, waar Marie verliefd wordt op de rijke chirurg Diego. Jacob wordt echter het slachtoffer van orgaanroof: Diego steelt een nier van Jacob om zijn eigen zuster te kunnen genezen. Achter de verboden deur in Diego's huis ging een operatiekamer schuil - een verwijzing naar het Blauwbaardsprookje.

Het is niet moeilijk om sprookjes weer geschikt te maken voor volwassenen: je stopt er gewoon weer wat geweld, gruwel, erotiek en seks in et voilà.Ga naar voetnoot41 Als een algemene trend ziet men de gemiddelde leeftijd voor sprookjesfilms dan ook gaandeweg omhoog gaan, met een duidelijk opgaande lijn in de laatste jaren omdat er meer (jong) volwassen publiek

wordt aangesproken, zoals ook redelijk goed uit de grafiek valt af te lezen.Ga naar voetnoot42

Dat brengt ons bij enkele duidelijke voorbeelden van serieuze series en sprookjesfilms die zich richten op een meer volwassen publiek. De tv-series Grimm en Once Upon a Time zijn al genoemd, en zoals gezegd werd de fascinatie voor de sprookjesfilms voorafgegaan door zeer succesvolle fantasyfilms als Harry Potter en Lord of the Rings. Eén filmreeks sloeg mijns inziens bij uitstek de brug tussen fantasy en sprookjesfilms, namelijk Twilight. In 2008 werd de film Twilight, naar het boek van Stephenie Meyer, zo'n succes dat er een hele Twilight-Saga op volgde: New Moon (2009), Eclipse (2010) en Breaking Dawn in twee delen (2011-2012).Ga naar voetnoot43 Het betreft een sagenreeks waarin naast avontuur en bovennatuur ook een flinke dosis liefde en ingehouden stomende erotiek is toegevoegd. In de reeks wordt gaandeweg een zinderende driehoeksverhouding neergezet tussen de heldin Bella Swan, haar vampiervriendje Edward en zijn weerwolfrivaal Jacob. De Twilight-reeks is buitengewoon populair geworden bij jongvolwassenen.

Eén van de belangrijkste recente sprookjesfilms is mijns inziens Red Riding Hood uit 2011.Ga naar voetnoot44 Deze film wordt geschikt geacht voor twaalf jaar en ouder. Op de DVD wordt de film aangeprezen als ‘The hottest thing since Twilight’. Dat is niet zo vreemd, want de eerste Twilight film en Red Riding Hood zijn door dezelfde vrouwelijke regisseur gemaakt: Catherine Hardwicke. Deze versie van Roodkapje doet zo sterk denken aan Twilight omdat er wederom een driehoeksverhouding in zit, en wederom tussen één meisje en twee aanbidders: Valerie (= Roodkapje), Peter en Henry. Zelfs sommige filmposters van Red Riding Hood en Twilight beelden overduidelijk het thema van de driehoeksverhouding af. De verhouding is ook nog eens gepassioneerd: op de DVD wordt een recensie aangehaald die de film ‘sexy & stylish’ noemt.

Maar lijkt het verhaal nog wel op Roodkapje, met een driehoeksverhouding? De film speelt zich af in een prachtige gestileerde omgeving: het middeleeuwse bergdorpje Daggerhorn, waar allerlei puntige ornamenten voortdurend de dreiging van de omgeving symboliseren. De heldin Valerie (Amanda Seyfried), in een rode cape gehuld, is nog altijd het meisje dat door de wolf bedreigd wordt en zijn agressie moet zien te weerstaan. Valerie is echter geen weerloos klein meisje, maar een zelfbewuste puber. Ze is door haar ouders uitgehuwelijkt aan Henry, de zoon van de smid, maar ze weigert dit te accepteren. Ze is verliefd op Peter, de houthakker. Als ze op het punt staat om met Peter weg te lopen, wordt Valeries oudere zus Lucy dood aangetroffen, om het leven gebracht door de wolf die het dorp terroriseert. De mannen in het dorp maken vervolgens jacht op de dader en doden een grijze wolf. Als weerwolfjager Father Solomon (Gary Oldman) naar het dorp wordt ontboden, waarschuwt hij de dorpsbewoners dat ze de echte wolf niet gedood hebben. De ware dader is geen dierlijke buitenstaander, maar een weerwolf die in de dorpsgemeenschap zelf woont. Eén van hen is de wolf (en gaandeweg de film valt de verdenking natuurlijk op verschillende personages). Tot nu toe had de weerwolf bij elke nieuwe maan genoegen genomen met een dierlijk offer, maar weldra zal de Bloedmaan te zien zijn, en dan zal de wolf weer een menselijk offer eisen.Ga naar voetnoot45 Na een bloedige nachtelijke aanval van de weerwolf, waarbij hij Valerie spaart, tegen haar spreekt en zij hem ver-

staat, wordt besloten een val voor hem op te zetten en Valerie (Roodkapje dus) als geketend lokaas in te zetten met een ijzeren wolvenmasker op. De wolf arriveert inderdaad, bijt de hand van Father Solomon af, maar krenkt Valerie niet. Later, in het huisje van haar grootmoeder in het bos, komt Valerie achter de gruwelijke waarheid. Haar eigen vader is de weerwolf. Hij heeft de onwetende grootmoeder gedood en wil nu de weerwolfvloek aan zijn dochter doorgeven. Peter doet een poging om Valerie te redden, maar wordt daarbij zelf gebeten. Valerie slaagt erin om haar vader te doden met een zilveren nagel van Father Solomons hand (die had zij meegenomen in haar mandje).Ga naar voetnoot46 Valerie en Peter nemen het lichaam van de weerwolf mee, vullen het met stenen en gooien het overboord in een nabijgelegen meer. De roodgekapte Valerie blijft in het huisje van grootmoeder wonen. Peter trekt de wildernis in tot hij zijn weerwolfdriften leert te beheersen. Enkele jaren later keert Peter terug als de wolf. Dit keer gaat Roodkapje met hem mee als zijn partner.

Net als in Twilight eindigt de heldin dus met een bovennatuurlijk vriendje. De belangrijkste motieven uit het sprookje van Roodkapje zitten nog in de film. Zelfs de dialoog met grootmoeder over haar grote ogen, oren en tanden zit in een nachtmerrie verpakt. De motieven van de driehoeksverhouding en de weerwolf zijn echter nieuwe toevoegingen. De film bevat meerdere erotische en bloederige scènes. Een belangrijk verschil met het sprookje is echter dat Roodkapje niet wordt opgegeten. Haar slachtofferrol is beperkt en haar heldenrol uitvergroot: het is Roodkapje zelf die uiteindelijk de grote boze wolf doodt. Een weerbare heldin kortom.

Een tweede representatieve serieuze sprookjesfilm is Snow White and the Huntsman uit 2012.Ga naar voetnoot47 Ook hier zien we meteen een overeenkomst met Twilight: dezelfde hoofdrolspeelster, namelijk Kristen Stewart.

De regisseur is dit keer een man en een debutant: Rupert Sanders. Maar ook deze film heeft weer een driehoeksverhouding: Sneeuwwitje kan kiezen uit twee aanbidders, namelijk jager Eric en jeugdvriendje William. Ook deze film keurde de Nederlandse filmkeuring waardig voor een publiek van twaalf jaar en ouder, maar dat zal vooral zijn vanwege het geweld, en minder vanwege de erotiek, want die is niet prominent aanwezig. Op de achterkant van de DVD wordt de film vooral aangeprezen als ‘epic and visually stunning’.

Het verhaal van Snow White and the Huntsman is - naar de harnassen te oordelen - geplaatst in een laat-middeleeuwse setting, en het begint precies zoals het traditionele sprookje, met de geboorte van Sneeuwwitje, de dood van haar moeder, en de komst van de kwade stiefmoeder. Haar slechtheid wordt in de film verder uitvergroot: zij beschikt over een magisch leger, doodt koning Magnus in de huwelijksnacht, neemt kasteel en koninkrijk over en beschikt over een magische spiegel. Haar jeugd en schoonheid behoudt ze door deze eigenschappen op magische wijze aan jonge vrouwen te onttrekken.Ga naar voetnoot48 In de tussentijd sterft de natuur af in het koninkrijk. Sneeuwwitje komt jarenlang gevangen te zitten. Net als de koningin het hart van Sneeuwwitje wil gebruiken om de eeuwige jeugd te verkrijgen, weet de prinses eigenhandig te ontsnappen naar het Dark Forest. Jager Eric wordt ingeschakeld om Sneeuwwitje op te sporen, maar als de jager zijn beloning niet krijgt, kiest hij de zijde van Sneeuwwitje en begeleidt hij haar op haar reis naar het kasteel van de loyale hertog Hammond en jeugdvriendje William. Nieuwe motieven duiken vanaf dit moment op, zoals het gevecht met een trol en een verblijf in een vrouwendorp. Sneeuwwitje wordt nog altijd opgejaagd en komt samen met de jager bij de dwergen (aanvankelijk acht, later zeven) in het elfenwoud terecht. Een ontmoeting met een natuurgeest in de vorm van een wit hert met een boom als gewei bewijst aan alle aanwezigen dat Sneeuwwitje de uitverkorene is om het land te verlossen. Na enige strijd sluit William zich bij het gezelschap aan. Op een ochtend geeft hij Sneeuwwitje een appel; het blijkt toverij van de koningin te zijn en Sneeuwwitje stikt in de appel. Als het kasteel van de hertog wordt bereikt, wordt Sneeuwwitje in een witte jurk opgebaard op een bed in de kapel - ze komt niet in een glazen kist te liggen. Overmand door emoties kust de jager haar lippen, en enkele minuten later staat Sneeuwwitje weer op uit haar doodsslaap. Nu gaat blij-

ken dat Sneeuwwitje geen afwachtend meisje is, maar een actieve heldin die oproept tot de strijd. Even later trekt ze met een leger, te paard, in harnas en volle wapenrusting ten strijde tegen de boze koningin. De dwergen zorgen dat er een kasteelpoort geopend wordt, en zo ontbrandt een hevige strijd. Sneeuwwitje vindt de boze koningin en slaagt er na een hard gevecht in om haar te doden met een dolk. Het lijk van de koningin veroudert razendsnel. Korte tijd later wordt Sneeuwwitje gekroond tot koningin en spontaan ontbloeit de natuur weer. De historie vermeldt niet of Sneeuwwitje trouwt - het doet er in deze verhaalversie helemaal niet toe.Ga naar voetnoot49 Misschien blijft deze strijdvaardige tante wel vrijgezel. En als ze al belangstelling in een huwelijkspartner zou hebben, dan is voor de kijker niet duidelijk wie de voorkeur zou hebben: William of Eric.

Sneeuwwitje is als een moderne meid op haar toekomst voorbereid. Zo blijkt ze als prinses ook te kunnen zwemmen (wat in de middeleeuwen uitzonderlijk was), en draagt ze onder haar lange jurk een skinny broek en laarzen. Als haar jurk kort wordt afgesneden, loopt ze er tamelijk trendy en 21^e-eeuws bij. Maar het belangrijkste in deze sprookjesversie is dat de heldin zich strijdbaar toont, en niet gaat zitten wachten tot een man de problemen voor haar komt oplossen. Ze trekt gewoon zelf een harnas aan, neemt een zwaard en schild ter hand en trekt ten strijde als de wettige erfgename van haar koninkrijk. Sneeuwwitje wordt van passief slachtoffer tot strijdbare heldin, een Jeanne d'Arc die als een ridder het leger aanvoert.

In recente sprookjesfilms lijkt het gedaan met het lijdzame slachtofferschap van de vrouw.Ga naar voetnoot50 De films hebben een flinke dosis girlpower. De actie en de romantiek, vormgegeven in driehoeksverhoudingen, maken het sprookjesgenre weer boeiend voor een publiek van jongvolwassenen. De bekende Amerikaanse sprookjesonderzoeker Jack Zipes oordeelde overigens tijdens zijn optreden op het symposium The Fairy Tale Vanguard in

Gent (22 augustus 2012) tamelijk negatief over Snow White and the Huntsman, want hij zei: ‘Apparently a girl has to dress like a man and fight like a man to become attractive nowadays.’Ga naar voetnoot51 Volgens mij ging de film echter niet over aantrekkelijkheid - want anders zou er aan het slot wel traditioneel getrouwd zijn - maar over zelfbeschikking.

Ook het meer lichtvoetige Mirror

illustratie

Mirror uit 2012 is een verfilming van het sprookje van Sneeuwwitje, dit keer voor een publiek van zes jaar en ouder en het speelt min of meer in de pruikentijd.52 Sneeuwwitje voldoet weliswaar aan het sprookjescliché door het huisje van de dwergen schoon te maken en eten te koken, maar ook in dit geval is ze meer dan een huisvrouwtje. Halverwege de film leert Sneeuwwitje zwaardvechten van de dwergen, die zich in de bossen in leven houden als rovers. In plaats van een jurk begint ze nu een broekrok te dragen. De driehoeksverhouding is in Mirror Mirror overigens omgekeerd: er is één prins, die verliefd is op Sneeuwwitje, maar die ook begeerd wordt door de koningin (gespeeld door Julia Roberts). Als de prins met soldaten in het bos op Sneeuwwitje en de zeven rovers stuit, ontspint zich al zwaardvechtend de volgende dialoog tussen de prins en Sneeuwwitje:

Prins: ‘You're with the bandits?’
Sneeuwwitje: ‘You're with the queen!’
Prins: ‘You're a traitor!’
Sneeuwwitje: ‘And you're a jerk.’
Prins: ‘Alright, that's enough. Stop this at once. I can't fight you.’
Sneeuwwitje: ‘Why not?’
Prins: ‘Because you're a girl! I don't fight girls!’
Sneeuwwitje geeft een extra klap met haar degen.
Prins: ‘Perhaps I should reconsider...’

De levendmakende kus van de prins aan Sneeuwwitje in de glazen kist is verzonnen door Disney, ingegeven door het sprookje van Doornroosje - bij de Grimms schoot het giftige stuk appel nog uit de keel van Sneeuwwitje doordat de kist viel.Ga naar voetnoot53 In Mirror Mirror komt Sneeuwwitje niet in een glazen kist terecht, maar is de prins betoverd door de koningin. In dit geval weet Sneeuwwitje hem te onttoveren door hem een kus te geven, immers ‘The kiss of true love is what liberates someone from a spell’.Ga naar voetnoot54 Het omkeren van rollen is populair in moderne sprookjesfilms. In Mirror Mirror zegt Sneeuwwitje zelfs letterlijk: ‘You know all that time locked up in the castle I did a lot of reading. I read so many stories where the prince saves the princess in the end. I think it's time we change that ending.’ Uiteindelijk breekt Sneeuwwitje de magische macht van de koningin: ze laat haar vader, de koning, herleven, trouwt met de prins, herstelt een glorieus koninkrijk waardoor zelfs de natuur weer opbloeit en... ze trekt weer een jurk aan - ze schikt zich kennelijk weer naar het traditionele rollenpatroon; haar vrijheidsstrijd was slechts tijdelijk. Op het allerlaatste moment dreigt ze nog vergiftigd te worden door de appel, maar Sneeuwwitje doorziet de truc en dwingt de boze koningin om zelf een hap te nemen. In de aftiteling zingt Sneeuwwitje ‘I believe in love’ Bollywood-style.

Er is in 2012 een derde film aan Sneeuwwitje gewijd: Grimm's Snow White, maar deze productie was zo slecht dat deze film de bioscopen nooit gehaald heeft en meteen op DVD is uitgebracht. Dat laat onverlet dat ook hier de prinses zich weet te gedragen als een stoere meid: ze mengt zich in de gevechten tegen de troepen van de boze koningin, weet vaardig boog te schieten en slaat uiteindelijk keurig met een sabel het hoofd van haar stiefmoeder af. Haar gesneuvelde prins weet ze (met de hulp van wat elfen) weer tot leven te wekken met een kus. Ook hier is het traditionele rollenpatroon dus omgekeerd.

Die omkering vinden we tenslotte ook nog eens in de Spaanse film Blancanieves (wat Sneeuwwitje betekent), een film die in 2012 is uitgebracht, maar in veel landen in 2013 in roulatie gaat. Blancanieves is een kunstzinnige stomme zwartwit film die speelt in het Sevilla van 1920,

waarin Carmen alias Sneeuwwitje (bijgestaan door zes dwergen) uitgroeit tot de eerste vrouwelijke stierenvechter van Spanje. Er zijn talloze overeenkomsten met het sprookje, maar de regisseur heeft de rivaliteit in schoonheid, de toverspiegel en de hekserij eruit gehaald. Het verhaal eindigt ditmaal tragisch, want Sneeuwwitje eindigt vergiftigd in een glazen kist als kermisattractie. Voor een dubbeltje mag men haar kussen, maar ze ontwaakt nimmermeer.

Overigens heeft zelfs Disney met zijn marsepeinen sprookjesversies niet voor honderd procent weerstand aan de tijdgeest kunnen bieden.55 Sneeuwwitje en Doornroosje zijn nog duidelijk passieve heldinnen en slachtoffers. Voor een moslimmeisje is Jasmine uit Aladdin al redelijk geëmancipeerd. En ook al is het geen sprookjespersonage, ook Mulan weet zich van haar strijdbare zijde te tonen. Wel een sprookje is Tangled uit 2010 waarin Rapunzel zich als een redelijk moderne meid met pit en humor gedraagt, maar waarin de zoete

illustratie

Disney-romantiek aan het eind nog altijd domineert. In de romantische en komische Disney-productie Enchanted uit 2007 - deels uit animatie bestaand en deels door acteurs gespeeld - botsen met de nodige zelfspot het sprookjesachtige tekenfilmleven en het ontnuchterende dagelijkse leven in New York op elkaar. De naïeve sprookjesheldin Giselle groeit uit tot drakenbestrijder en redder van haar uitverkoren Robert, een echtscheidingsadvocaat. De draak (eigenlijk de boze koningin Narissa) zegt zelfs letterlijk: ‘Oh my, this is a twist on our story! Why, it's the brave little princess coming to the rescue.’ Dan kijkt de draak naar Robert en zegt: ‘I guess this makes you the damsel in distress, huh, handsome?’ Echter, de sprookjeskritiek en de omkering van het rollenpatroon zijn tamelijk oppervlakkig in deze ‘love story’: het hetero-huwelijk blijft uiteindelijk toch het te bereiken ideale geluk. Feministische critici noemen dit ‘faux feminism’ en trekken dan ook uiteindelijk als conclusie: ‘The film offers a worldview built on patriarchal,

capitalistic, heterosexist, and racist assumptions. [...] The narrative [...] promotes the idea that women's problems are solved when they fall in love with men.’Ga naar voetnoot56

In Brave van Disney Pixar uit 2012 is de roodharige Schotse prinses Merida een dappere meid, die niet met een prins wil trouwen, maar zelf als een jongen door de bossen wil paardrijden, boogschieten en zwaardvechten.Ga naar voetnoot57 Brave is een quasi-middeleeuws verhaal met een moderne boodschap over vrouwelijk zelfbeschikkingsrecht, maar dit verhaal is niet gebaseerd op een traditioneel vastgelegd sprookjesscenario. Ook de parodistische sprookjesfilms dragen uit dat een vrouw kan vechten en een leger kan aanvoeren. In Shrek Forever After uit 2010 is het prinses Fiona die een leger van opstandige ‘ogers’ aanvoert in de strijd tegen de illegale vorst Rumpelstiltskin. Shrek, die de huwelijkse sleur een beetje beu aan het worden was, mag aan het eind van het verhaal de conclusie trekken dat hij maar wát blij mag zijn met zo'n kordate echtgenote - waarmee het cliché van het huwelijk als ideaal overigens wel bevestigd wordt.Ga naar voetnoot58

Anachronistische idealen van strijdbaarheid

De strijdbaarheid van vrouwen in films die in een ver verleden spelen, is vooral een projectie van hedendaagse idealen, en heeft in het verleden

niet tot nauwelijks bestaan. Sprookjes zijn dynamisch: zowel in de schriftelijke als de mondelinge overlevering veranderen ze steeds van inhoud. In sprookjes wordt telkens weerspiegeld hoe we denken en waarvan we dromen, hoe we de werkelijkheid percipiëren, en welke idealen we koesteren. Ieder tijdsgewricht krijgt het sprookje dat het verdient. Nu zijn dat weer de sprookjes met een volwassen bite, met de nodige erotiek en agressie, maar beduidend meer geëmancipeerd. Dat binnen het traditionele sprookje emancipatie eigenlijk een anachronisme is, nemen we maar al te graag op de koop toe: we zien tegenwoordig graag een meid die op haar toekomst is voorbereid, haar mannetje kan staan en niet terugschrikt voor een beetje actie. En dan kan ze best verliefd worden, maar zij is degene (al dan niet in een driehoeksverhouding) die de uiteindelijke keuze maakt.

Met de voorbeelden van nieuwe sprookjesfilms die ik genoemd heb, is het nog niet afgelopen. Nu het sprookje als goudmijn is ontdekt, blijft de filmindustrie nieuwe volwassen sprookjesfilms maken: inmiddels verscheen in de bioscoop Hansel and Gretel: Witch Hunters (2013) voor zestien jaar en ouder, en op het programma staan onder meer Jack the Giant Slayer (in 2013 voor twaalf jaar en ouder) en Cinderella (in 2014, nog onbekend bij de filmkeuring).Ga naar voetnoot59 Snow White and the Huntsman krijgt bovendien nog een vervolg.Ga naar voetnoot60 Dit betekent overigens niet dat het sprookje als braaf kindergenre is verdwenen: de sprookjes voor dit publiek bestaan ook nog altijd in de vorm van boeken en programma's als Simsala Grimm en de Sprookjesboom.

In sprookjes stoppen we de idealen waar we van dromen. In de verhalen die we vertellen, stoppen we de normen die we waarderen. Zodra die idealen en normen veranderen, veranderen ook onze verhalen. Zodra we besluiten dat vrouwen onafhankelijk moeten zijn en over hun eigen lot moeten kunnen beslissen, dan veranderen we de vanouds passieve heldinnen in onze sprookjes gewoon in strijdbare meiden.

Literatuur

Bacchilega, C. & J. Rieder, ‘Mixing it up. Generic Complexity and Gender Ideology in Early Twenty-first Century Fairy Tale Films.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 23-41.

Dekker, T., J. van der Kooi & Th. Meder, Van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan. Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Nijmegen, SUN, 1997.

Greenhill, P. & A. Brydon, ‘Mourning Mothers and Seeing Siblings. Feminism and Place in The Juniper Tree.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 116-136.

Greenhill, P. & S.E. Matrix, ‘Introduction. Envisioning Ambiguity. Fairy Tale Films.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 1-22.

Hover, M., De Efteling als ‘verteller’ van sprookjes. [Maasland], Moniek Hover, 2013. (Proefschrift Universiteit Tilburg, 2013)

Joosen, V., Wit als Sneeuw, Zwart als Inkt. De sprookjes van Grimm in de Nederlandstalige Literatuur. Leuven, LannooCampus, 2012.

Lin, Ming-Hsun, ‘Fitting the Glass Slipper. A Comparative Study of the Princess's Role in the Harry Potter Novels and Films.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 79-98.

Meder, Th., ‘Een zoen voor Sneeuwwitje. Over de veranderlijkheid van sprookjes.’ In: T. Dekker & Th. Meder (red.), Van mondeling verhaal tot themapark: de waardering en receptie van sprookjes. Nijmegen, SUN, 1998, p. 274-295.

Meder, Th., ‘Harry Potter en de sagenrevival. Of: hoe het traditionele volksverhaalgenre naadloos aansluit bij de moderne zoektocht naar verloren waarden, individuele zingeving en spiritualiteit.’ In: P. Mooren, J. Kurvers & H. van Lierop-Debrauwer (red.): De mondige jeugdliteratuur. Over raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur. Leidschendam, Biblion, 2004, p. 69-90.

Pershing, L. & L. Gablehouse, ‘Disney's Enchanted. Patriarchal Backlash and Nostalgia in a Fairy Tale Film.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 137-156.

Snowden, K., ‘Fairy Tale Film in the Classroom: Feminist Cultural Pedagogy, Angela Carter, and Neil Jordan's The Company of Wolves.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 157-177.

Sterck, M. de, Bloei. Zestig volksverhalen uit de hele wereld die van meisjes vrouwen maken. Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2010.

Sterck, M. de, Beest in bed. Negen echte volkssprookjes. Antwerpen, De Bezige Bij, 2012.

Williams, C., ‘The Shoe Still Fits. Ever After and the Pursuit of a Feminist Cinderella.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. 99-115.

Zipes, J., ‘Foreword. Grounding the Spell. The Fairy Tale Film and Transformation.’ In: P. Greenhill & S.E. Matrix (red.), Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan, Utah State University Press, 2010, p. ix-xiii.

Zipes, J., The Enchanted Screen: the Unknown History of Fairy-tale Films. New York, Routledge, 2011.

Beknopte chronologische lijst van sprookjesachtige films en tv series

Het betreft hier een beknopte lijst met 128 sprookjesfilms of sprookjesachtige films die in de westerse bioscopen (en op de westerse tv) bekendheid hebben gekregen.Ga naar voetnoot61 Het gaat in veel gevallen om sprookjes die bij Perrault, Andersen, de Grimms of in de Duizend-en-één Nacht te vinden zijn, of het gaat om personages of motieven die in dergelijke sprookjes een evidente rol spelen. Deze sprookjes, personages of motieven zijn ook op enig moment in de mondelinge overlevering terug te vinden. Daarnaast zijn er meerdere films opgenomen, die vallen in de categorie sprookjesachtig of fantasy, die niet duidelijk op een mondelinge overlevering stoelen, maar veeleer op een boek of een script teruggaan: deze laatste categorie is gemarkeerd met een *. De grens tussen beide genres is echter betrekkelijk vaag.

Gebruikte afkortingen:

F = Film / D = dvd / T = tv / K = kort / M = mus

A = Animatie / N = nee / J = ja / P = puppets

L = LeeftijdGa naar voetnoot62

Jaar	Titel	F	Regisseur	A	Productie	Land	L
2014	Cinderella	F	Mark Romanek	N	Disney	USA	?
2014	The Hobbit: There and Back Again*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12
2013	Oz: The Great and Powerful*	F	Sam Raimi	N	Disney	USA	12
2013	The Hobbit: The Desolation of Smaug*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12
2013	Hansel & Gretel in 3D	F	?	?	?	?	?
2013	Hansel & Gretel: Warriors of Witchcraft	F	David DeCoteau	N	Rapid Heart	USA	?
2013	Hansel & Gretel	F	Anthony C. Ferrante	N	Global Asylum	USA	16
2013	Jack the Giant Slayer	F	Bryan Singer	N	Bad Hat Harry	USA	12
2013	Hansel and Gretel get baked	F	Duane Journey	N	Kerry Kimmel & Pollack	USA	?
2013	Hansel and Gretel Witch Hunters	F	Tommy Wirkola	N	Paramount	Duitsland	16
2012	Blancanieves	F	Pablo Berger	N	Arcadia	Spanje	?
2012	The Hobbit: An Unexpected Journey*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12

Jaar	Titel	F	Regisseur	A	Productie	Land	L
2012	Snow White and the Huntsman	F	Rupert Sanders	N	Universal	USA	12
2012	Mirror Mirror	F	Tarsem Singh	N	Goldman	USA	6
2012	Grimm's Snow White	D	Rachel Goldenberg	N	Global Asylum	USA	16
2012	Brave*	F	Mark Andrews	J	Disney Pixar	USA	6
2012	The Twilight Saga: Breaking Dawn 2*	F	Bill Condon	N	Summit	USA	12
2012	Sprookjesboom de Film	F	Hans Walther	J	Efteling	Nederland	AL
2011-	Grimm	T	Stephen Carpenter	N	NBC	USA	16
2011-	Once Upon a Time	T	Adam Horowitz	N	ABC	USA	12
2011-	Game of Thrones*	T	David Benioff	N	HBO	USA	16
2011	Red Riding Hood	F	Catherine Hardwicke	N	Warner Bross	USA	12
2011	Puss in Boots	F	Chris Miller	J	Dreamworks	USA	6
2011	Harry Potter and the Deathly Hallows 2*	F	David Yates	N	Warner Bross	USA	12
2011	Sleeping Beauty	F	Julia Leigh	N	Magic Films	Australië	16
2011	The Twilight Saga: Breaking Dawn 1*	F	Bill Condon	N	Summit	USA	12
2011	Hoodwinked Too! Hood vs. Evil	F	Mike Disa	J	Weinstein	USA	6
2011	Gingerdead man 3	F	William Butler	N	Transition	USA	?
2011	Beastly	F	Daniel Barnz	N	CBS	USA	12
2010	Tangled (Rapunzel)	F	Nathan Greno	J	Disney	USA	6
2010	Harry Potter and the Deathly Hallows 1*	F	David Yates	N	Warner Bross	USA	12
2010	The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader*	F	Michael Apted	N	Disney	USA	9
2010	Black Swan	F	Darren Aronofsky	N	Fox	USA	16
2010	Trollhunter*	F	André Øvredal	N	SF Norge	Noorwegen	16
2010	Shrek Forever After	F	Mike Mitchell	J	Dreamworks	USA	6
2010	The Twilight Saga: Eclipse*	F	David Slade	N	Maverick	USA	12
2010	Alice in Wonderland*	F	Tim Burton	N	Disney	USA	9
2009	The Princess and the Frog	F	Ron Clements	J	Disney	USA	6
2009	Harry Potter and the Half-Blood Prince*	F	David Yates	N	Warner Bross	USA	12
2009	Happily N'Ever After 2: Snow White - Another Bite @ the Apple	F	Steven E. Gordon	J	BAF Berlin Animation	USA	6
2009	Red Riding Trilogy	F	Julian Jarrold e.a.	N	Channel Four	UK	16
2009	Barbe Bleue (Bluebeard)	F	Catherine Breillat	N	Arte France	Frankrijk	?
2009	The Twilight Saga: New Moon*	F	Chris Weitz	N	Maverick	USA	12
2008	Gingerdead Man 2	F	Silvia St. Croix	N	Transition	USA	?
2008	The Chronicles of Narnia: Prince Caspian*	F	Andrew Adamson	N	Disney	USA	6
2008	Twilight*	F	Catherine Hardwicke	N	Maverick	USA	12
2007	Enchanted	F	Kevin Lima	mix	Disney	USA	6
2007	Sydney White	F	Joe Nussbaum	N	Morgan Creek	USA	AL

Jaar	Titel	F	Regisseur	A	Productie	Land	L
2007	The Golden Compass*	F	Chris Weitz	N	New Line	USA	12
2007	Harry Potter and the Order of the Phoenix*	F	David Yates	N	Warner Bross	USA	12
2007	Stardust*	F	Matthew Vaughn	N	Paramount	UK	12
2007	Henjel gwa Geuretel (Hansel & Gretel)	F	Pil-Sung Yim	N	Barunson	Zuid-Korea	?
2007	Shrek the Third	F	Chris Miller	J	Dreamworks	USA	6
2006	Happily N'Ever After	F	Paul Bolger	J	Lionsgate	USA	?
2006	Pan's Labyrinth*	F	Guillermo del Toro	N	Picasso	Spa nje	16
2006	Hansel & Gretel	F	Kal-El Bogdanove	N	Everstar	USA	?
2006	K3 en het Usprinsesje	F	Indra Siera	N	Studio 100	België	AL
2006-	Sprookjesboom	T	Hans Walther	J	Efteling	Nederland	AL
2005	Hard Candy	F	David Slade	N	Vulcan	USA	12
2005	Hoodwinked!	F	Cory Edwards	J	Weinstein	USA	6
2005	Harry Potter and the Goblet of Fire*	F	Mike Newell	N	Warner Bross	USA	12
2005	The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe*	F	Andrew Adamson	N	Disney	USA	6
2005	The Brothers Grimm	F	Terry Gilliam	N	MGM	USA	12
2005	Der Fischer und seine Frau (The Fisherman and his Wife)	F	Doris Dörrie	N	Constantin	Duitsland	?
2005	MirrorMask*	F	Dave McKean	mix	Jim Henson	UK	?
2005	The Gingerdead Man	F	Charles Band	N	Full Moon	USA	?
2004	Harry Potter and the Prisoner of Azkaban*	F	Alfonse Cuarón	N	Warner Bross	USA	9
2004	Red Riding Hood	F	Randal Kleiser	N	Tag Entertainment	USA	?
2004	A Cinderella Story	F	Mark Rosman	N	Warner Bross	USA	AL
2004	7 Zwerge (Seven Dwarfs)	F	Sven Unterwaldt	N	Universal	Duitsland	?
2004	Shrek 2	F	Andrew Adamson	J	Dreamworks	USA	AL
2004	Ella Enchanted	F	Tommy O'Haver	N	Miramax	USA	6
2003	Lord of the Rings: The Return of the King*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12
2003	Cappuccetto Rosso (Red Riding Hood)	F	Giacomo Cimini	N	KOA films	Italië	?
2003	Milchwald (This Very Moment)	F	Christoph Hochhäusler	N	Cine Image	Duitsland	?
2003	Peter Pan*	F	P.J. Hogan	N	Universal	Australië	6
2003	Grimm	F	Alex v. Warmerdam	N	Graniet film	Nederland	16
2002	Lord of the Rings: The Two Towers*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12
2002	Harry Potter and the Chamber of Secrets*	F	Chris Columbus	N	Warner Bross	USA	6
2002	Doornroosje de musical	D	Gert Verhulst	N	Studio 100	België	AL
2002	Hansel & Gretel	F	Gary Tunnicliffe	N	Majestic	USA	6
2001	Harry Potter and the Sorcerer's Stone*	F	Chris Columbus	N	Warner Bross	USA	6
2001	Snow White: The Fairest of them All	T	Caroline Thompson	N	Hallmark	USA	AL

Jaar	Titel	F	Regisseur	A	Productie	Land	L
2001	Lord the Rings: The Fellowship of the Ring*	F	Peter Jackson	N	New Line	USA	12
2001	Shrek	F	Andrew Adamson	J	Dreamworks	USA	6
2000	Otesánek (Little Otik)	F	Jan Svankmajer	N	Athanor	Tsjechië	?
2000	The 10^th Kingdom	T	David Carson	N	Hallmark	USA	12
1999	Freeway II: Confessions of a Trickbaby	F	Matthew Bright	N	Kushner-Locke	USA	12
1999	Sleepy Hollow	F	Tim Burton	N	Paramount	USA	16
1998	Ever After: A Cinderella Story	F	Andy Tennant	N	Twentieth Century Fox	USA	6
1997	Snow White: A Tale of Terror	F	Michael Cohn	N	Polygram	USA	12
1996	Le dernier chaperon rouge	K	Jan Kounen	N	Canal+	Frankrijk	?
1996	Freeway	F	Matthew Bright	N	Kushner-Locke	USA	16
1994	The Swan Princess	F	Richard Rich	J	Rich Animation	USA	6
1992	Aladdin	F	Ron Clements	J	Disney	USA	6
1991	Hook*	F	Steven Spielberg	N	Amblin	USA	6
1991	Beauty and the Beast (Belle en het Beest)	F	Gary Trousdale	J	Disney	USA	AL
1990	Into the Woods	M	James Lapine	N	American Playhouse	USA	?
1990	The Juniper Tree	F	Nietzchka Keene	N	Liberty	IJsland	?
1989	The Little Mermaid (De Kleine Zeemeermin)	F	Ron Clements	J	Disney	USA	AL
1988	Willow*	F	Ron Howard	N	MGM	USA	12
1988	The Storyteller	T	Jim Henson	N	Henson Ass.	USA	?
1988	The Adventures of Baron Munchausen	F	Terry Gilliam	N	Columbia	UK	6
1987-1990	Beauty and the Beast	T	Ron Koslow	N	Witt/Thomas	USA	?
1987	The Princess Bride*	F	Rob Reiner	N	Buttercup	USA	12
1986	Labyrinth*	F	Jim Henson	N	Lucasfilm	USA	12
1985	Return to Oz*	F	Walter Murch	N	BMI	UK	6
1984	The NeverEnding Story*	F	Wolfgang Petersen	N	Bavaria	Duitsland	6
1984	The Company of Wolves	F	Neil Jordan	N	ITC	UK	16
1982	The Dark Crystal*	F	Jim Henson	P	ITC	USA	6
1978	The Wiz*	F	Sidney Limet	N	Universal	USA	6
1977	Suspiria*	F	Dario Argento	N	Seda Spettacoli	Italië	?
1976	The Slipper and the Rose: The Story of Cinderella	F	Bryan Forbes	N	Paradine	UK	?
1974	Arabian Nights	F	Pier Paolo Pasolini	N	PEA	Italië	?
1973	Baba Yaga (Zolotye Roga / The Golden Horns)	F	Aleksandr Rou	N	Gorky Film	Rusland	?
1973	Three Wishes for Cinderella	F	Vaclav Vorlicak	N	DEFA	Tsjechoslowakije	?
1972	Bluebeard	F	Edward Dmytryk	N	Gloria	Frankrijk	?
1970	Valerie and her Week of Wonders*	F	Jaromil Jires	N	Barrandov	Tsjechoslowakije	?
1970	Peau d'Âne (Donkey Skin)	F	Jacques Demy	N	Parc Film	Frankrijk	AL
1959	Sleeping Beauty (Doornroosje)	F	Clyde Geronimi	J	Disney	USA	AL

Jaar	Titel	F	Regisseur	A	Productie	Land	L
1953	Peter Pan*	F	Clyde Geronimi	J	Disney	USA	AL
1951	Alice in Wonderland*	F	Clyde Geronimi	J	Disney	USA	AL
1950	Cinderella (Assepoester)	F	Clyde Geronimi	J	Disney	USA	AL
1948	The Red Shoes	F	Michael Powell	N	Archers	UK	AL
1947	Secret Beyond the Door...	F	Fritz Lang	N	Diana	USA	?
1946	La Belle et la Bête (Beauty and the Beast)	F	Jean Cocteau	N	DisCina	Frankrijk	?
1939	The Wizard of Oz*	F	Victor Fleming	N	MGM	USA	6
1937	Snow White and the Seven Dwarfs	F	David Hand	J	Disney	USA	AL

voetnoot1: Gebaseerd op de ‘Beknopte chronologische lijst van sprookjesachtige films en tv series’ in de bijlage. De lijst is weliswaar niet uitputtend, maar het beeld van de grafiek zal bij eventuele aanvullingen niet veranderen. De stijgende productie wordt ook bevestigd door Zipes (2010, p. xii).

voetnoot2: Over de dominantie van Disney zie ook Zipes (2010, p. xi-xii; 2011, p. 22-26) en Greenhill & Matrix (2010, p. 5-8).

voetnoot3: De officiële website van de serie is hier te vinden: http://www.nbc.com/grimm. Er bestaan verschillende Wikipedia-pagina's over de serie:

http://en.wikipedia.org/
wiki/Grimm_ (TV_series)

http://en.wikipedia.org/wiki/
List_of_Grimm_episodes

http://en.wikipedia.org/wiki/
List_of_Grimm_characters

http://en.wikipedia.org/wiki/
Creatures_of_Grimm.

Bij IMDb hier te vinden: http://www.imdb.com/
title/tt1830617/.

voetnoot4: Website: http://onceuponatimeabc.net/
Zie de wikipedia-pagina's: http://en.wikipedia.org/
wiki/Once_Upon_a_Time_(TV_series)
http://en.wikipedia.org/
wiki/List_of_Once_Upon
_a_Time_episodes

voetnoot5: Bij IMDb hier te vinden: http://www.imdb.com/title/tt1843230/.
Zie respectievelijk http://www.imdb.com/
title/tt1014759/,
http://www.imdb.com/
title/tt0892791/ en http://www.imdb.com/
title/tt0398286/.

voetnoot6: De heldin laat zich drogeren waarna impotente mannen naast haar mogen slapen in een luxe bordeel. De film moet vooral een aanklacht zijn tegen de perversie van mannen.

voetnoot7: Zie achtereenvolgens http://www.imdb.com/
title/tt0844993/, http://www.imdb.com/
title/tt1588398/, http://www.imdb.com/
title/tt0448694/ en http://www. imdb.com/
title/tt1486185/.

voetnoot8: Zie http://www.imdb.com/
title/tt2081255/, http://www.imdb.com/
title/tt1667353/, http://www.imdb.com/
title/tt1735898/ en http://www.imdb.com/
title/tt1854513/.

voetnoot9: Meder (2004).

voetnoot10: Zie voor een overzicht de bijlage, alsmede de volgende IMDb-pages: http://www.imdb.com/
title/tt0241527/, http://www.imdb.com/
title/tt0295297/, http://www.imdb.com/
title/tt0304141/, http://www.imdb.com/
title/tt0330373/, http://www.imdb.com/
title/tt0373889/, http://www.imdb.com/
title/tt0417741/, http://www.imdb.com/
title/tt0926084/ en http://www.imdb.com/
title/tt1201607/.

voetnoot11: Zie http://www.imdb.com/
title/tt0120737/, http://www.imdb.com/
title/tt0167261/ en http://www.imdb.com/
title/tt0167260/.

voetnoot12: Zie http://www.imdb.com/
title/tt0207275/.

voetnoot13: Zie http://www.imdb.com/
title/tt0363771/, http://www.imdb.com/
title/tt0499448/ en http://www.imdb.com/
title/tt0980970/.

voetnoot14: Zie http://www.imdb.com/
title/tt0903624/, http://www.imdb.com/
title/tt1170358/ en http://www.imdb.com/
title/tt2310332/.

voetnoot15: Greenhill & Matrix (2010, p. 4-5).

voetnoot16: Joosen (2012, p. 73-78).

voetnoot17: Dekker, Van der Kooi & Meder (1997, p. 336-339); Zipes (2011, p. 115-116) en Joosen (2012, p. 152-155).

voetnoot18: Dekker, Van der Kooi & Meder (1997, p. 309); De Sterck (2010, p. 174-178; 2012, p. 73-81, 151-156).

voetnoot19: Dekker, Van der Kooi & Meder (1997, p. 104): in de roman van Perceforest (14^e eeuw) en in de Pentamerone van Giambattista Basile (17^e eeuw) blijft de heldin slapen. Pas bij Perrault (eind 17^e eeuw) ontwaakt ze eerst door een kus (en krijgt ze daarna twee kinderen met de prins). Ook Zipes (2011, p. 87-88).

voetnoot20: http://www.imdb.com/
title/tt0029583/

voetnoot21: Dekker, Van der Kooi & Meder (1997, p. 338); Meder (1998, p. 277-278); Zipes (2011, p. 121-122) en Joosen (2012, p. 156-157).

voetnoot22: Joosen (2012, p. 141). Feministe Andrea Dworkin sneerde naar aanleiding van het passieve gedrag van Sneeuwwitje en andere sprookjesheldinnen: ‘For a woman to be good, she must be dead, or as close to it as possible’ (p. 264).

voetnoot23: http://www.imdb.com/
title/tt0042332/ en http://www.imdb.com/
title/tt0053285/

voetnoot24: http://www.imdb.com/
title/tt0097757/, http://www.imdb.com/
title/tt0101414/, http://www.imdb.com/
title/tt0103639/, http://www.imdb.com/
title/tt0780521/ en http://www.imdb.com/
title/tt0398286/
Overigens is De Kleine Zeemeermin ontstaan achter de schrijftafel van Hans Christian Andersen, en dus volgens de etnologie strikt genomen geen (uit de mondelinge overlevering voortgekomen) ‘volkssprookje’, maar een ‘kunstsprookje’.

voetnoot25: http://www.imdb.com/
title/tt2229387/

voetnoot26: Over Efteling en Sprookjesboom zie Hover (2013), met name p. 231-236, 257-312.

voetnoot27: Merlijn de Tovenaar (1963), Jungle Book (1967), en Robin Hood (1973) zijn bijvoorbeeld op boeken gebaseerd.

voetnoot28: Joosen (2012, p. 75, 105-110); Greenhill & Matrix (2010, p. 20) en Bacchilega & Rieder (2010, p. 24.)

voetnoot29: Greenhill & Matrix (2010, p. 13-15).

voetnoot30: http://www.imdb.com/
title/tt0126029/, http://www.imdb.com/
title/tt0298148/, http://www.imdb.com/
title/tt0413267/, http://www.imdb.com/
title/tt0892791/, http://www.imdb.com/
title/tt0443536/, http://www.imdb.com/
title/tt0844993/, http://www.imdb.com/
title/tt0448694/. Over Shrek als parodistische reactie op de Disney-sprookjes zie ook Zipes (2010, p. xiii).

voetnoot31: Joosen (2012, p. 195, 231). Ook Greenhill & Matrix (2010, p. 2) over intertekstualiteit.

voetnoot32: Bacchilega & Rieder (2010, p. 25).

voetnoot33: Dit geldt overigens ook voor de musical Into The Woods.

voetnoot34: Bacchilega & Rieder (2010, p. 33).

voetnoot35: Dat de naam Shrek op schrik (Duits: schreck) lijkt, is geen toeval; schrijver William Steig van het boek Shrek! ontleende de naam aan het jiddisch.

voetnoot36: De vertaling moest voor de ondertiteling kennelijk kort zijn, en voor de nasynchronisatie lipsynchroon. De keus voor het woord ‘oger’ heeft blijkbaar zo'n indruk gemaakt dat de mensenetende reus nu een Nederlands wikipedia lemma heeft als ‘oger’: http://nl.wikipedia.org/wiki/Oger_(folklore). Een vindplaats van het Nederlandse woord ‘oger’ vóór Shrek wordt echter niet gegeven. Een korte/lipsynchrone vertaling als ‘monster’ was misschien beter geweest.

voetnoot37: Zie ook Greenhill & Matrix (2010, p. 13-14) en Zipes (2011, p. 243-244).

voetnoot38: Hierover ook Greenhill & Matrix (2010, p. 8-11).

voetnoot39: http://www.imdb.com/
title/tt0066207/, http://www.imdb.com/
title/tt0087075/, http://www.imdb.com/
title/tt0138545/, http://www.imdb.com/
title/tt0119227/, http://www.imdb.com/
title/tt0120631/, http://www.imdb.com/
title/tt0255605/, http://www.imdb.com/
title/tt0388365/, http://www.imdb.com/
title/tt0355295/.
Over Peau d'Âne zie Zipes (2011, p. 218-220), over The Company of Wolves: Snowden (2010) en Zipes (2011, p. 147-150), over The Juniper Tree: Greenhill & Brydon (2010) en Zipes (2011, p. 221-223), en over Ever After: Williams (2010) en Zipes (2011, p. 186-188).

voetnoot40: http://www.imdb.com/
title/tt0365289/ en Zipes (2011, p. 200-202).

voetnoot41: Joosen (2012, p. 115) heeft het ook over ‘sprookjesmusicals en films voor volwassenen, die de erotische en gruwelijke dimensie benadrukken.’

voetnoot42: Deze grafiek geeft nog een beetje een vertekend beeld. Bij de wat oudere films missen we soms een normering voor de filmkeuring. Alle leeftijden (AL) heb ik hier op 1 jaar of ouder gezet, want bij 0 is er niets te zien. Soms is er in een jaar maar één sprookjesfilm en als dat een horrorfilm is, dan piekt de leeftijd enorm. In de laatste jaren is er een stijgende lijn te zien, maar door de populariteit van sprookjesfilms in het algemeen verschijnt er ook het één en ander voor alle leeftijden (zoals de Sprookjesboom), en dit vlakt de gemiddelde leeftijd dan weer wat af.

voetnoot43: http://www.imdb.com
title/tt1099212/, http://www.imdb.com/
title/tt1259571/, http://www.imdb.com/
title/tt1325004/, http://www.imdb.com/
title/tt1324999/, http://www.imdb.com/
title/tt1673434/

voetnoot44: http://www. imdb. com/
title/tt1486185/

voetnoot45: Diverse elementen, zoals de weerwolf, de gedode zus, en de ‘Blood Red Moon’ zijn ontleend aan The Company of Wolves (1984).

voetnoot46: Volgens het verhaal kan een weerwolf geen gewijde aarde betreden, niet tegen daglicht en niet tegen zilver.

voetnoot47: http://www. imdb. com/
title/tt1735898/

voetnoot48: Een soortgelijk motief vinden we ook in Tangled.

voetnoot49: In de commentaartrack bij de DVD verklaart regisseur Rupert Sanders dan ook dat de film een ‘medieval war story’ is en geen ‘love story’.

voetnoot50: In 2005 kwam dit al naar voren in Hard Candy, waarin een pedoseksuele man planmatig gestraft wordt door een strijdbaar 14-jarig meisje. De sprookjesparallel is in deze film echter vrij dun en volgens de regisseur zelfs onbedoeld, maar met name door het rode vest met de capuchon dringt zich de gelijkenis met Roodkapje op. Vandaar dat Zipes (2011, p. 154) spreekt van ‘the ultimate revenge of Little Red Riding Hood’. Iets dergelijks kan gezegd worden over Freeway uit 1996 waarin Vanessa (Red Riding Hood) afrekent met de moordlustige Bob Wolverton die haar uiteindelijk verkleed als haar trailerparkoma in bed opwacht.

voetnoot51: Geen letterlijk citaat maar een parafrase van zijn woorden (TM).

voetnoot52: http://www.imdb.com/
title/tt1667353/. In feite zijn kleding en decor geïnspireerd op een periode die de 16^e, 17^e en 18^e eeuw bestrijkt.

voetnoot53: Meder (1998, p. 274-276). Hierover ook Ming-Hsun Lin (2010, p. 83) die tevens opmerkt dat Sneeuwwitje bij de Grimms door een vreemde man wordt gekust. Disney arrangeert daarom in het begin van de film al een romantische ontmoeting tussen Sneeuwwitje en de prins.

voetnoot54: Het motief is duidelijk ontleend aan de Disney-films Snow White and the Seven Dwarfs, Sleeping Beauty en Enchanted.

voetnoot55: Pershing & Gablehouse (2010) nemen dit wel met een korreltje zout: de concessies van Disney aan de feministische kritiek beoordelen zij als uiterst oppervlakkig. In hun beschouwing konden zij Brave (2012) echter nog niet betrekken.

voetnoot56: Zie Pershing & Gablehouse (2010) voor de citaten p. 153, 138 en 147. Vgl. Bacchilega & Rieder (2010, p. 29) en Williams (2010, p. 114-115).

voetnoot57: http://www.imdb.com/
title/tt1217209/

voetnoot58: Vgl. Bacchilega & Rieder (2010, p. 31). Overigens trekken in Shrek 3 de prinsessen Fiona, Snow White, Cinderella, Sleeping Beauty en Rapunzel ten strijde tegen de troepen van Prince Charming.

voetnoot59: http://www.imdb.com/
title/tt1351685/, http://www.imdb.com/
title/tt1661199/ en http://www.imdb.com/
title/tt1428538/.

voetnoot60: http://www.imdb.com/
title/tt2381991/.

voetnoot61: Niet elke sprookjes(-tv-)film uit het voormalige Tsjechoslowakije is derhalve in de lijst opgenomen. Voor een beduidend completere lijst (behalve voor de meest recente films) zie Zipes (2011, p. 405-420).

voetnoot62: De rating is gebaseerd op de Nederlandse Kijkwijzer: www.kijkwijzer.nl.

Vorige Volgende

Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 27