Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 18

[p. 146]

Vakliteratuur en meer
Wilma van der Pennen en Gerard de Vriend

Anne Frank: 75 jaar

Op 12 juni 2004 was het 75 jaar geleden dat Anne Frank in het Duitse Frankfurt am Main werd geboren. Ter gelegenheid van haar geboortedag organiseerde de Anne Frank Stichting onder meer een tentoonstelling van dagboekpagina's, gemaakt door leerlingen van Anne Frankscholen uit de hele wereld. Jongeren konden een zoektocht door het Anne Frankhuis maken, ruimtes bezoeken die anders gesloten zijn of kijken naar de Rin-Tin-Tinfilm die Anne op 14 juni 1942 tijdens haar verjaardagsfeestje vertoonde.

Het Amsterdamse fotografiemuseum Foam en het Anne Frank Zentrum in Berlijn organiseerden tentoonstellingen met foto's uit de albums van het gezin Frank. Het is voor het eerst dat de foto's zelfstandig werden getoond. Het overgrote deel van de foto's is genomen door Otto Frank. Er is ook een boekje verschenen met deze foto's. Daarnaast verscheen een aanvulling op de dagboeken, die citaten bevat uit de wereldliteratuur. Deze facsimile-uitgave is het Mooie-zinnenboek genoemd. Tussen 1943 en mei 1944 noteerde Anne in een smal kasboek passages die haar troffen. In de dagboeken noemt ze regelmatig boektitels, maar in dit boekje zijn de passages genoteerd die haar mede hebben gevormd. Schrijfster Jessica Durlacher, die het voorwoord schreef, merkt daarin op dat Anne niet alleen door te schrijven, maar ook door te lezen zichzelf heeft bewaard.

Anne Frank en familie, Foto's van Anne Frank. Anne Frank Stichting, € 13,50.

Anne Frank, Mooie-zinnenboek. Bert Bakker, € 10,-. (WvdP)

Verslag van het IBBY-congres in Leeuwarden

Duijx, Toin (Red.), Und Sprache is der schönste Betrüger, den es gibt. / En taal is de mooiste bedrieger die er bestaat. Proceedings van het IBBY-congres (15, 16 en 17 mei) in Leeuwarden. Amsterdam, IBBY-Nederland, 2003.

Onder redactie van Toin Duijx zijn de ‘proceedings’ van het IBBY-congres, gehouden in Leeuwarden op 15, 16 en 17 mei 2003, gepubliceerd. Het boekje is tweetalig, Duits en Nederlands, en draagt de hoofdtitel Und Sprache ist der schönste Betrüger, den es gibt. En taal is de mooiste bedrieger die er bestaat.

[p. 147]

Aan het begin van de bijeenkomsten citeert Aidan Chambers een mailtje van een schooljongen. Die moest op school Dance on my grave lezen en had via internet begrepen dat Chambers nog leefde, maar wel al pensioengerechtigd was. ‘Nu hoeven we zeker niet nog meer boeken van u te lezen?’, was zijn vraag - een bijna ontmoedigend begin van een symposium, waar vooral schrijvers aanwezig waren die over het omgaan met de taal spraken. ‘Het gaat om woorden’, is de opvatting van Chambers, die eerst nog zegt dat er geen regels zijn voor ‘het’ schrijven, dat er critici nodig zijn (vooral om uitleg te geven bij werken waarmee het publiek geen raad weet) en stelt dat veel kinderboeken te snel verschijnen. Clifford Wells ging als Engelsman tekenles geven in Duitsland, wat (amusante) taalproblemen met zich bracht. Imme Dros maakt duidelijk dat herinnerde versregels en kinderdromen te maken hebben met het ontstaan en de uiteindelijke vorm van Annetje Lie in het holst van de nacht. Aardig is nog dat het zien van de illustraties van Margriet Heymans voor Imme Dros het kijken-in- een-eigen-droom ervaring was. Margriet Heymans komt zelf ook aan het woord, over de opdracht om Annetje Lie te illustreren. Harry Geelen voert de term ‘vertelperspectief van de tekenaar’ in en licht die toe met mooie karakteristieken van het werk van Dick Bruna, Fiep Westendorp en Margriet Heymans. Sylvia Vanden Heede blikt terug op de eerste woordjes die ze onthield als woordjes: niet ‘de’ of ‘in’, maar ‘An’ en ‘Han’. Ten slotte is er informatie over de internationale jeugdbibliotheek van München (Andreas Bode), over leesbevordering in Nicaragua (Carola Grade) en over het samenwerkingsproject tussen IBBY-Nederland en IBBY-Letland (Silvia Tretjakova). (GdV)

Tentoonstelling over Willem Wilmink in het Letterkundig Museum
18 september 2004 t/m 10 april 2005

Het Letterkundig Museum/Kinderboekenmuseum in Den Haag organiseert dit najaar een tentoonstelling over Willem Wilmink. Deze auteur is niet alleen van groot belang geweest voor de Nederlandse (jeugd)literatuur; ook de televisie, het cabaret en het Nederlandse lied hebben van zijn talenten geprofiteerd. Iedereen kent wel iets van zijn werk: ‘Hilversum III’, gezongen door Herman van Veen, ‘Deze vuist op deze vuist’ van kinderheld Ome Willem, ‘De oude school’ en ‘Frekie’ zijn voorbeelden die in ons collectieve geheugen gegrift staan. Maar ook in De Stratemakeropzeeshow, J.J. de Bom, voorheen de Kindervriend, Het Klokhuis en Sesamstraat waren zijn teksten te horen.

Willem Wilmink werd in 1936 in de Enschedese Javastraat geboren. Hij debuteerde in 1966 met de poëziebundel Brief van een Verkademeisje; het begin van

[p. 148]

een veelzijdig oeuvre, dat bestaat uit tientallen dichtbundels, kinderboeken, vertalingen, bewerkingen, essays en bloemlezingen. Zijn werk wordt geroemd om het eenvoudige, toegankelijke taalgebruik en is bekroond met Zilveren en Gouden Griffels (1983, 1986 en 1994), de Nienke van Hichtum-prijs (1985) en de Theo Thijssen-prijs (1988).

Op de overzichtstentoonstelling is niet alleen veel te zien - van Wilminks eerste publicatie in de schoolkrant, dagboekjes, schriften met liedjes en gedichten, foto's, illustraties en brieven tot Wilminks typemachine en accordeon - er is ook van alles te doen. Zo kan er een bezoek gebracht worden aan het café, een van Wilminks favoriete verblijfplaatsen, waar zelfs een voetbaltafel staat. Ook zijn er fragmenten uit de diverse televisieseries te zien. En wie wil, kan meezingen met Wilminks hits in het Karaoke Theater.

Bij de tentoonstelling verscheen, in samenwerking met Uitgeverij Bert Bakker, een Schrijversprentenboek. Hierin worden verschillende aspecten van het werk van Wilmink nader belicht door Harry Bekkering, Remco Ekkers, Piet Mooren, W.P. Gerritsen en Frank Verhallen. Ook zijn er persoonlijke bijdragen opgenomen met herinneringen aan Wilmink van onder anderen Hedy d'Ancona, Herman Finkers, Herman van Veen, Arthur Japin, Peter van Gestel en zoon Michiel Wilmink.

In de reeks Schrijvers in Beeld van het Letterkundig Museum verscheen de documentaire Willem Wilmink: Dichter in de Javastraat. Regisseur Dirk Jan Roeleven brengt, aan de hand van het werk van Wilmink en gesprekken met mensen uit Wilminks nabije omgeving, het leven van dit literaire fenomeen in beeld. De documentaire is gemaakt in samenwerking met de NPS en is op 17 september, de dag van de opening van de tentoonstelling, uitgezonden op Nederland 3 in ‘Het Uur van de Wolf’.

In september verscheen bij uitgeverij Bert Bakker een herdruk van Waar komt dat kind vandaan?, in een band met Wilminks autobiografische verhalenbundel Het verkeerde pannetje over zijn jeugd en die van zijn kinderen. In oktober kwam bij dezelfde uitgever een complete editie van Wilminks liedjes en gedichten in twee delen uit onder de titel Willem Wilmink - Verzamelde liedjes en gedichten.

(Gebaseerd op persbericht Letterkundig Museum, dd. 1/9/2004, WvdP)

De mondige jeugdliteratuur

De mondige jeugdliteratuur. Over raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur

Onder redactie van Piet Mooren, Jeanne Kurvers en Helma van Lierop-Debrauwer. Leidschendam, Biblion Uitgeverij, 2004. 292 pag. ISBN 90 5483 528 1.

[p. 149]

Onder redactie van Piet Mooren, Jeanne Kurvers en Helma van Lierop-Debrauwer zijn de teksten gebundeld van de lezingen op het symposium De mondige jeugdliteratuur, dat in januari 2003 plaatsvond in Tilburg. Tijdens dat symposium ging het over ‘raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur’. Onze trouwe lezers maakten al kennis met dit onderwerp via het thema-deel ‘Kinderliteratuurvolkscultuur’ van Literatuur zonder leeftijd 59 (najaar 2002). Piet Mooren schreef de inleiding voor De mondige jeugdliteratuur, een bewerking van zijn inleiding in dit tijdschrift. In de plenaire openingslezing bracht P.J. Buynsters het ‘eeuwenoude storiegoed’ tot leven, zoals dat bijvoorbeeld kon worden aangetroffen op de kermis. In De mondige jeugdliteratuur komen vervolgens onder meer Jan Klaassen, monsters uit prentenboeken, de Harry Pottermenagerie en Tijl Uilenspiegel voorbij, in bijdragen van Els Pelgrom, Piet Mooren, Theo Meder en Wim Hofman & Karel Maartense. Peter van Gestel schrijft over Amsterdam (in Winterijs) en Peter Burger over de inspiratiebronnen van Roald Dahl. Verder is er aandacht voor de rituele context van het vertellen (Gerard Rooyakkers), voor raadsels en de uitleg ervan (Jeanne Kurvers) en voor het (populaire) lied (Louis Peter Grijpe, Maaike Meijer). Traditiegetrouw spraken er in Tilburg enkele jeugdboekenschrijvers. Naast Els Pelgrom en Wim Hofman hebben ook Floortje Zwigtman (op zoek naar rituelen van liefde en haat, zoals in Wolfsroedel) en Jacques Vriens (de meester als sprookjesverteller) teksten bijgedragen. De titel van Bregje Boonstra's lezing vat mooi samen waar het de hele dag over ging ‘Het hoofd in literaire luchten en de voeten in volkse grond’. Ten slotte bevat het nog het juryrapport van de E. du Perronprijs, in 2003 toegekend aan Fouad Laroui. (GdV)

Gedachten lezen (Reading Minds)

Anne Provoost, En dan nu het slechte nieuws (So here's the bad news). Amsterdam, Antwerpen, Stichting Lezen Nederland en Stichting Lezen Vlaanderen, 2004. 45 pag. Keerdruk. ISBN 90 77178 24 4

Stichting Lezen Nederland en Stichting Lezen Vlaanderen kwamen deze zomer met en nieuwe gezamenlijke boekenreeks, Gedachten Lezen (Reading Minds). Met de reeks willen de beide Stichtingen Lezen ruimte bieden voor bespiegelingen over de rol en betekenis die (jeugdboeken)schrijvers hebben. Per jaar verschijnen twee delen.

Eerste in de reeks is het essay van Anne Provoost, dat de neerslag is van de Annie M.G. Schmidt-lezing van 4 juni 2003. Dit essay, dat gepubliceerd is op de website van Provoost en in Literatuur zonder leeftijd (nr. 62, najaar 2003, blz. 138-153), is nu in tweetalige boekvorm (Nederlands en Engels) verschenen.

[p. 150]

Het boek is bedoeld als (internationaal) geschenk aan relaties van Stichting Lezen Nederland en Stichting Lezen Vlaanderen en is niet verkrijgbaar in de boekhandel. (WvdP)

Theatervoorstellingen en films

Het kinder- en jeugdboek vormt meer dan eens de inspiratiebron voor een bewerking voor het theater of een film. Het aankomende theaterseizoen biedt een keur aan voorstellingen en in de (thuis)bioscoop kunnen we genieten van films als Sproet II (naar de boeken van Paul Maar), Polleke (Guus Kuijer, volgend jaar ook als televisieserie te zien) en Pietje Bell II (Chr. van Abkoude). Ook Een zomerzotheid van Cissy van Marxveldt zal worden verfilmd en Vals van Carry Slee. Al ver is men met de films naar aanleiding van Pluk van de petteflet (Annie M.G. Schmidt) en Kruistocht in spijkerbroek (Thea Beckman). In het buitenland is men bezig aan bijvoorbeeld de film naar Ellendige avonturen van Lemony Snicket en aan een nieuwe Muppetsfilm, gebaseerd op De tovenaar van Oz van L.F. Baum.

Wie naar het theater wil, heeft de keuze uit een groot aantal voorstellingen die zijn gebaseerd op kinder- en jeugdboeken. Een (vermoedelijk niet uitputtend) overzicht:

-	Nijntje is er weer (3+; Dick Bruna).
-	Kleine Ezel (4+; Rindert Kromhout en Annemarie van Haeringen) en Kikker (4+; Max Velthuijs).
-	Pippi Langkous (4+), musical naar de boeken van Astrid Lindgren, met tekst van Ivo de Wijs.
-	De prinses met de lange haren (4+; Annemarie van Haeringen).
-	Findus en Pettson (4+; Sven Nordqvist). Informatie: Poppentheater Siert van den Berg.
-	Broer Wanja is een voorstelling gebaseerd op het boek Sterke Wanja van Otfried Preussler.
-	Dolfje Weerworfje (6+; Paul van Loon).
-	Hans en Grietje (6+), muziektheater.
-	Nanna S.O.S. Nanna! (7+). Naar het boek Glittras Uppdrag van de Zweedse schrijver Peter Pohl.
-	Nero Corleone (6+; Elke Heidenreich).
-	De nieuwe kleren van de keizer (6+; Hans Christian Andersen).
-	De Nieuwe kleren van de keizer (6+; Hans Christian Andersen).
-	Popocatepetl (6+). Frank Cools en Rembert De Smet brengen een ode aan Annie M.G. Schmidt.

[p. 151]

-	Reis naar de verte (6+). Naar het boek De reis naar Pavlovsk en Oostvoorne van Toon Tellegen.
-	Wolf! (7+). Naar het boek Schaap met laarsjes van Maritgen Matter.
-	De zevensprong (7+; Tonke Dragt), musicalbewerking.
-	De GVR (8+; Roald Dahl).
-	Hond in de nacht (9+). Naar het onder meer met een Zilveren Zoen bekroonde boek Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht van Mark Haddon.
-	De Kameleon ontvoerd (8+; Hotze de Roos).
-	De wissewaswinkel (8+; Fréderic Clément).

Over de theatergroepen, de speeldata en -locaties vindt u informatie op www.leesplein.nl / Laten Lezen / Nieuws 12/7/2004. Via de website Bureau Theaterconsulenten (http://www.tin.nl/theaterconsulenten/jeugdlijst45min12.asp) vindt u een overzicht van theaterproducties voor kinderen onder 12 jaar en jeugdvoorstellingen voor 12+. (WvdP)

Jubilea

-	Het Letterkundig Museum zal ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan de collectie Nationale Schrijversportretten fors uitbreiden. Directeur Anton Korteweg deed een oproep aan zo'n duizend schrijvers om een portret (tijdelijk) ter beschikking van het museum te stellen. Onder hen bevinden zich ook kinderboekenauteurs. Zo leverde Wim Hofman een zelf geschilderd portret in en stond dichter Fetze Pijlman een schilderij af waarop hij door een Afghaanse kunstenaar met groen gezicht is afgebeeld. De portretten zijn vanaf december 2004 te zien in het Letterkundig Museum in Den Haag.
-	Stichting Plint stelde dit jaar de 25ste posterserie samen. Plint werd 25 jaar geleden opgericht door een groep leraren Nederlands en handenarbeid met het doel poëzie en beeldende kunst op een toegankelijke manier onder de aandacht te brengen. Ter gelegenheid van dit jubileum is er in het Centrum Beeldende Kunst De Krabbedans in de Witte Dame in Eindhoven een tentoonstelling georganiseerd. Daarnaast zijn er verschillende jubileumuitgaven: een overzicht van het beste van 25 jaar: PLINT jubileumboek, en een serie van 2 × 25 kaarten. Het mapje poëziekaarten ‘ik voel me ozo heppie’ bevat 25 combinaties die eerder verschenen in de kinderserie.
-	DADA, het kunsttijdschrift van Plint, bestaat 10 jaar. In dit tijdschrift, dat vijf keer per jaar verschijnt, staat steeds een kunstenaar of een kunststroming centraal. Ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan zijn de vijf nummers van 2005 gewijd aan het project ‘Kunst op je Kamer’, een project dat DADA al

[p. 152]

	eerder aanbood. De bedoeling is dat kinderen zelf kunst verzamelen. DADA biedt daartoe prenten aan tegen een zeer redelijke prijs. Deze prenten worden speciaal en in een gelimiteerde oplage gemaakt.
-	De Kindertelefoon bestond dit jaar 25 jaar. Ter gelegenheid daarvan verscheen van Tanneke Wigersma, Acht dagen met Engel waarin de auteur een 12-jarig meisje beschrijft dat door haar vader wordt misbruikt. (WvdP)

In Memoriam

-	Karel Bideloo (8 juni 2004). Belgische striptekenaar die bekend werd met zijn strips over De rode ridder. Biddeloo, alias Bik, nam deze stripserie in 1969 over van Willy Vandersteen. Hij tekende 163 van de ruim 200 albums uit deze serie. Biddeloo was vanaf 1966 in dienst van de Studio Vandersteen.
-	Anthony Buckeridge (28 juni 2004). Werd bekend van zijn boeken over Jennings en zijn kompaan Darbishire, die in de jaren zestig in het Nederlands zijn vertaald. Buckeridge, docent aan een internaat, schreef zijn verhalen oorspronkelijk voor de radio, waarna hij ze tot boeken bewerkte. Ook verscheen er een film over de twee jonge helden. De radioserie werd tot 1964 uitgezonden door de BBC. Van de boeken - er verschenen er in totaal 25 - is slechts een klein deel in het Nederlands vertaald. De boeken zijn uitgegeven door Het Spectrum in de serie Prisma-juniores.
-	Paula Danziger (8 juli 2004). Deze Amerikaanse jeugdboekenschrijfster is in het Nederlandse taalgebied niet zo heel erg bekend geworden maar was in haar geboorteland vooral bij jonge lezers een gewaardeerd schrijfster. In 1985 verscheen een eerste vertaling van Hoezo te jong? (Leopold); daarna volgden bij Lannoo Bruine ogen, neus vol sproeten (1995), Een fluitje van een cent (1996) en P.S. Langere brief volgt (1999). Dit laatste schreef ze samen met Ann Martin.
-	Harriet Laurey (25 juli 2004). Laurey is vooral bekend geworden als schrijfster en vertaalster van sprookjesachtige kinderboeken voor jonge kinderen. Ruim tachtig titels heeft zij op haar naam staan, waarvan Sinterklaas en de struikrovers (1958) en Verhalen van de spinnende kater (1969) werden bekroond met de CPNB-prijs voor het Beste Kinderboek. Haar eerste kinderboek was Tovertje Konijn en Haasje Repje en verscheen in 1956 (Holland). Vaak maakte zij begeleidende verzen bij bestaande illustraties.
-	Toos Saal-Zuurveen (29 juli 2004). Debuteerde toen ze 15 jaar was als auteur van meisjesboeken; studeerde sociologie aan de universiteit van Groningen. Zij ontwikkelde zich tot sociaal-historicus met een bijzondere belangstelling voor jeugdliteratuur. Zuurveen beschouwde het kinderboek als het voertuig waarmee normen en waarden worden overgedragen. In 1985 was zij initiatief-

[p. 153]

	neemster tot de oprichting van de Stichting Kinderboek Cultuurbezit, waarvan ze tot oktober 1996 directeur was. De stichting is een kinderboekmuseum en uitleenbibliotheek/studiecentrum en beheert ruim 70.000 oudere jeugdboeken vanaf 1770. In 1996 verscheen haar themastudie Van Zedenleer tot Bruintje Beer. Daarin beschrijft ze de geschiedenis van het kind en het kindbeeld door de tijden heen. Als bron voor deze geschiedschrijving gebruikte ze het kinderboek. Toos Zuurveen ontving voor haar werk in 1990 de ANV Visser-Neerlandiaprijs voor Persoonlijke Verdienste.
-	Lilian Moore (20 juli 2004). Kinderboekenschrijfster en dichteres Lilian Moore is in ons taalgebied niet erg bekend, maar in haar geboorteland bracht ze ruim 70 titels uit. Ze is daarnaast ook actief geweest als redacteur van kinder- en jeugdboeken en was oprichtster van the Council on Interracial Books for Children, een organisatie die zich beijverde voor de integratie van Afro-Amerikaanse jongeren.
-	François Craenhals (2 augustus 2004). Deze Brusselse striptekenaar ging naar de Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Zijn eerste strip verscheen in 1948 in Le Soir Illustré. Voor het weekblad Heroic Albums maakte hij in 1950 de strip Karan. In 1952 werd hij een van de vaste medewerkers aan het jeugdblad Tintin (Kuifje). Succes kwam echt met de strip over de circusjongen Pom, het ezeltje Teddy en de andere figuren van het circus Tockburger, die tot 1965 verscheen. Andere bekende creaties van zijn hand zijn De Koene Ridder en De 4 helden.
-	Bill Martin (11 augustus 2004). De Amerikaanse kinderboekenschrijver Bill Martin Jr. publiceerde voor het eerst in 1945, hierna volgden meer dan 300 kinderboeken. Meeste bekendheid verwierf hij samen met goede vriend en illustrator Eric Carle. In Nederland verschenen Beertje Bruin, wat zie jij daar?, IJsbeer, ijsbeer, wat hoor jij daar? en Panda, panda, wat zie jij daar? (allemaal uitgegeven door Gottmer).

(Gebaseerd op informatie op www.leesplein.nl, WvdP)