Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 17

[p. 7]

[Nummer 61]

Over de literatuuropvattingen van auteurs: een aanzet tot poëtica-onderzoek
Redactionele inleiding

Nietsvermoedend zit je een recensie te lezen naar aanleiding van Alexandre Dumas' De drie musketiers (de Volkskrant, 25-4-2003), er niet op verdacht dat de recensent interessante opmerkingen zal maken over jeugdliteraire kwesties. Hoewel, hoewel. Heb ik als jongen van dertien, veertien niet genoten van dit boek? (Of zou het een bewerking geweest zijn?) En was het niet het lievelingsboek van de jonge, avontuurlijke Eddy du Perron, die zich ook later nog graag en vaak vergeleek met de vierde musketier d'Artagnan? De recensent, ene Martin de Haan, geeft het boek eerst de kwalificatie ‘moeder aller jongensboeken’ mee en na gewezen te hebben op de twee belangrijkste elementen van het boek, te weten spanning (‘van cliffhanger tot cliffhanger’) en het historische tableau (‘mooi beeld van het vroeg-17de-eeuwse Europa’) komt hij tot deze conclusie: ‘Toch maar jeugdliteratuur dan. Daar is nog alle ruimte voor spanning en couleur locale. En het is tegenwoordig tenslotte een volwassen genre.’

Het gaat me uiteraard om die laatste zin, en niet om het (voor)oordeel met betrekking tot wat in jeugdliteratuur allemaal kan en niet kan. Blijkbaar is niet alleen in onze redactionele kringen het besef van volwassenheid van het genre doorgedrongen, maar ook daarbuiten. Maar de uitspraak in juist deze recensie bracht me ook nog op een andere gedachte. Inderdaad, jeugdliteratuur is een volwassen genre geworden wellicht, maar geldt die volwassenheid ook voor het jeugdliteraire onderzoek? Natuurlijk, in diverse nummers van Literatuur zonder leeftijd - en ook daarbuiten - wordt literatuurgeschiedenis bedreven, belangwekkende interpretatieve beschouwingen over contemporain jeugdliterair proza en jeugdliteraire poëzie vinden we daar ook met een zekere regelmaat terug, maar één vorm van onderzoek toch echt mondjesmaat, namelijk het zogenoemde poëtica-onderzoek.

Dergelijk onderzoek - een onderzoek naar de literatuuropvattingen van auteurs (in welke traditie plaatsen zij zichzelf; op welke auteurs inspireren zij zich; kiezen zij voor de ‘vorm’ of voor de ‘vent’) - ontbreekt vrijwel geheel in het huidige jeugdliteraire onderzoek. Gerard de Vriend laat dat goed zien in zijn openingsartikel, een rondgang door een aantal jeugdliteraire studies. Werpt men een blik op de frequentie van dit soort onderzoek in de literaire wereld der volwassenen, dan is het daar - bij wijze van spreken - aan de orde van de dag (Nijhoff, Vestdijk, Leopold, Mulisch). Misschien is het goed te wijzen op één van

[p. 8]

de belangrijkste poëticale studies van dit moment, die van W.J. van den Akker, Een dichter schreit niet, waarin hij tot het onderscheid komt van de zogeheten ‘werkexterne poëtica’ van een auteur (gedestilleerd op basis van uitspraken over literatuur, gedaan búiten het creatieve werk (essays, interviews, correspondentie)) en de ‘werkinterne poëtica’ (gereconstrueerd op grond van uitspraken bínnen het creatieve werk). Dergelijke studies kennen we (nog) niet binnen het jeugdliteraire domein.

De redactie van Literatuur zonder leeftijd probeert met dit nummer een begin te maken met, een aanzet te geven tot dit poëticale onderzoek. En wel door aandacht te schenken aan beide vormen. De auteurs Peter van Gestel en Martine Letterie worden juist op dit punt (inspiratiebronnen, het autobiografisch gehalte en de waarde daarvan) ondervraagd. In genoemde gevallen vrij direct - auteurs spreken zich uit -, in andere gevallen is het veel meer een kwestie van interpretatie, de beschouwer meent bepaalde literatuur- en kunstopvattingen uit het werk te mogen afleiden: uit de jeugdliteraire essays van Schippers, Middag en Wilmink; wat zijn de de inspiratiebronnen van een allochtoon auteur?; wat zijn de opvattingen van vertalers van Alice in Wonderland?; waar heeft J.K. Rowling het allemaal vandaan?; valt er op grond van de stijl van een auteur een literatuuropvatting te reconstrueren?; is er nog een leven naast het schrijven?

Na enkele meer literair-historisch georiënteerde artikelen (over P.J. Andriessen en J.M. Selleger-Elout en de tentoonstelling Wonderland) en een recensie over de alom geprezen biografie Anna van Annejet van der Zijl, wordt dit nummer op passende wijze afgesloten met de Woutertje Pieterse-lezing van Charlotte Mutsaers, inmiddels een mooie traditie dat Literatuur zonder leeftijd die publiceert. Bij uitstek passend bij dit nummer, omdat zij immers spreekt - als auteur - over welke jeugdboeken haar ‘gevormd’ hebben en ook haar slotwoorden (en we hadden het niet met haar afgesproken) sluiten naadloos aan bij de programmatische lading van de naam van dit tijdschrift: ‘Want als de kinderboeken van mijn lijstje inderdaad beantwoorden aan mijn verwachtingen van literatuur hoe houd ik dan vol dat een boek nooit literatuur kan zijn als het voor een doelgroep werd geschreven? Daar hoef ik niet lang over te piekeren: blijkbaar werden deze boeken niet voor een doelgroep geschreven. De schrijvers ervan hebben domweg zo goed en zo persoonlijk mogelijk uitgedrukt wat ze te zeggen hadden. Dat dat kinderen aanspreekt van 8 tot 88 jaar lijkt me mooi meegenomen.’

Harry Bekkering