Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 17

[p. 103]

Vakliteratuur en meer
Wilma van der Pennen, Helma van Lierop en Gerard de Vriend

L.M. Boerlage-prijs 2002

Op 15 januari is in Tilburg de L.M. Boerlage-prijs 2002 uitgereikt aan Carolien van Welij. Zij kreeg de prijs voor haar scriptie over de zogoemde Stamperiusbibliotheek.

Eens in de twee jaar kent het Letterkundig Museum de L.M. Boerlage-prijs toe voor de beste universitaire scriptie over (kinder- en) jeugdliteratuur. De prijs ontleent sinds 1998 haar naam aan die van een van de grondleggers van het jeugdbibliotheekwerk in Nederland, Louise M. Boerlage (1884-1968). Sinds 1994 bekroonde het Letterkundig Museum inmiddels vijf scripties.

De titel van het vijfde bekroonde werkstuk is Voedsel voor hoofd en hart. Jacob Stamperius en zijn ‘Nieuwe Bibliotheek voor de Jeugd’. De Zeeuwse onderwijzer Jacob Stamperius was een van de vele onderwijzers die aan het eind van de negentiende eeuw boeken schreven om, onder meer, hun schoolbibliotheken te vullen. Stamperius had uitgesproken ideeën over voor scholieren geschikte kinderboeken: die moesten ‘voedsel voor hoofd en hart’ geven. Zijn reeks ‘Nieuwe Bibliotheek voor de Jeugd’ werd zo populair, dat ‘Stamperiusbibliotheek’ een merknaam werd. Carolien van Welij onderzocht die successtory door onder meer de contacten tussen Stamperius en zijn uitgevers in de archieven te bestuderen (zie ook: LzL 58). Van Welij vond veel informatie over andere kinderboeken-reeksen. Die gegevens voegde zij als bijlagen toe aan haar onderzoeksverslag.

In Tiburg maakte de jury tevens twee eervolle vermeldingen bekend: Jannemieke Oostra bestudeerde de ontwikkeling van de opleidingen voor illustratoren in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw. Dave Büttner onderzocht de verrijzenis van het essay voor de jeugd, door toedoen van auteurs als Guus Middag, K. Schippers, en Willem Wilmink.

Naast de verdiende waardering voor de laureaten besteedt het juryrapport nog aandacht aan de gevarieërdheid van het onderzoek naar kinder- en jeugdboeken in bredere zin: relatief veel onderzoek naar bewerkingen, maar ook onderzoek naar illustratoren en uitgeverijen. Juist vanuit die betrekkelijk nieuwe onderzoeksgebieden zou de studie van het kinder- en jeugdboek extra stimulansen kunnen krijgen.

[p. 104]

Annejet van der Zijl, Anna. Het leven van Annie M.G. Schmidt. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 2002. ISBN 90 388 8752 3.
Rita Verschuur, Astrid Lindgren, een herinnering. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2002. ISBN 90 351 2476 6.

Na het verschijnen van Doe nooit wat je moeder zegt (Joke Linders, 1999) over de geschiedenis van Schmidts schrijversschap, en Wacht maar tot ik dood ben (Hans Vogel, 2000) dat over haar werk voor radio, tv en theater gaat, is er nu de biografie van Annie M.G. Schmidt, van de hand van journaliste Annejet van der Zijl. Zij was de eerste die toegang had tot het familiearchief, vooral bestaand uit brieven van Schmidt aan haar moeder en aan haar echtgenoot.



Daarnaast bestudeerde Van Zijl de memoires van de schrijfster, had de beschikking over getuigenissen via interviews, las ongeveer 250 boeken en artikelen over de schrijfster en putte uit verschillende archieven. Ed Franck wijdt in Leesidee Jeugdliteratuur (2002, nr. 9, blz. 370 e.v.) een bespreking aan het resultaat van deze uitgebreide studie. Hij noemt de biografie ‘op het vermoeiende af gedetailleerd’, maar spreekt wel zijn waardering uit over het feit dat de auteur zich niet verliest in kritiekloze adoratie: ‘Ze behoudt de nodige distantie t.o.v. haar studieobject.’

Van de herinneringen van schrijfster/vertaalster Rita Verschuur aan Astrid Lindgren stond in Literatuur zonder leeftijd eerder al een voorproefje (LzL 2002, nr. 57, blz. 142 e.v.). Verschuur vertaalde bijna het gehele werk van de Zweedse schrijfster in het Nederlands. Zij heeft veelvuldig contact met haar gehad, waarvan ze in Astrid Lindgren, een herinnering verslag doet. Het zijn sterk persoonlijk gekleurde herinneringen aan een vriendschap tussen de twee vrouwen, die een periode van meer dan veertig jaar beslaan.

Onlangs werd bekend gemaakt dat er een Astrid Lindgren Museum komt. De woning van de schrijfster in Stockholm wordt een museum. Het gemeentebestuur heeft volgens de krant Svenska Dagbladet positief gereageerd op een voorstel daartoe van Karin Nyman, Lindgrens dochter. De schrijfster overleed op 94-jarige leeftijd in haar huis aan de Dalagatan 46 in Stockholm. Ze had daar meer dan zestig jaar gewoond.

[p. 105]

Kurvers, J. & P. Mooren (red.), Moeilijk lezen makkelijk maken. De veelzijdige zwakke lezer. Den Haag, Biblion, 2002. ISBN 90 5483 330 0.

De bundel Moeilijk lezen makkelijk maken is het meest recente deel van een reeks Tilburgse symposiumbundels. De bijdragen in het boek vormen de schriftelijke neerslag van lezingen die te beluisteren waren tijdens het symposium Moeilijk lezen makkelijk maken dat op 23 januari 2002 aan de Universiteit van Tilburg werd gehouden. In een informatieve inleiding gaan Kurvers en Mooren in op de zorg en aandacht voor zwakke lezers in het recente verleden. Ze staan onder meer stil bij de ontwikkelingen rondom het thema sinds het symposium Makkelijk lezen in 1988. Eén ding blijkt in elk geval niet veranderd: het aantal zwakke lezers is nog altijd even groot. Het thema is onveranderd actueel.

De bijdragen in de bundel zijn geordend naar de drie sectoren in het onderwijs (basisonderwijs, voortgezet onderwijs en volwasseneneducatie) en naar drie meer specifieke aandachtsgebieden (dove of zwakbegaafde lezers, de rol van beeld en media en toegepast lezen). Binnen de subthema's is aandacht voor verschillende perspectieven: die van de auteur/illustrator van kinderboeken, die van de man/vrouw in het werkveld en die van de wetenschapper. Bij het thema basisonderwijs bijvoorbeeld laat Sylvia Vanden Heede zien hoe je als auteur en illustrator de verschillende typen lezers die er zijn recht kunt doen. Jannemieke van der Gein van de Universiteit Leiden laat zien wat woorden en zinnen moeilijk, makkelijk en mooi maakt.

In de bundel zijn verder onder meer bijdragen te vinden van Jeanne Kurvers (over een analfabete kijk op taal en schrift), van Ingrid en Dieter Schubert (over het beeld als sleutel tot het boek), van Ditte Merle (over non-fictie als infotainment), Mieke Julien (over het lezen van gebarentaal) en Piet Mooren (over de actualiteit van Jan Ligthart voor zwakke en jonge lezers).

Wonderland: de wereld van het kinderboek. Redactie Marieke van Delft e.a. Zwolle, Waanders, 2002. ISBN 90 400 8690 7.
Het kinderboek. Redactie Marieke van Delft e.a. Zwolle, Waanders, 2002. ISBN 90 400 8688 5.

Na het succes van de tentoonstelling vanwege het 200-jarige bestaan van de Koninklijke Bibliotheek in 1998 besloot de KB regelmatig dergelijke exposities te organiseren. De eerste keer viel de eer te beurt aan de grote kinderboekencollectie die de KB in de loop der jaren heeft opgebouwd, aangevuld met de collectie van voormalig Informatiecentrum Boek en Jeugd, dat in 1997 onderdeel

[p. 106]

werd van het Letterkundig Museum. Dit mondde uit in de tentoonstelling Wonderland - Van Pietje Bell tot Harry Potter in de Kunsthal in Rotterdam (3 oktober 2002 - 5 januari 2003). Bij deze tentoonstelling verscheen Wonderland: de wereld van het kinderboek, waarin een overzicht wordt gegeven vanaf het prille begin (kinderprenten uit de 17de eeuw) tot de kinderliteratuur nu (met de nadruk op de 20e eeuw). In ruim honderd items van steeds twee pagina's passeren gerenommeerde schrijvers en illustratoren, genres, series en boekenhelden de revue. Voor de in de kinderliteratuur ingewijde lezer is het de tekst wellicht weinig verrassend. Fraai is wel de uitvoering met heel veel overdrukken van illustraties in kleur.

Tegelijk met dit kloeke boek verscheen bij dezelfde uitgever Het kinderboek. Daarin staan de kinderboeken zelf centraal: ruim 350 boeken worden in beeld en tekst gepresenteerd. Naast de afbeelding van omslag of binnenillustratie wordt in een korte tekst iets over het boek verteld: interessante of grappige wetenswaardigheden bij bekende en populaire titels. De bedoeling ervan was een breed publiek een ‘feest der herkenning’ te bieden. Je vindt er heel wat helden in terug, van Kruimeltje tot Matilda, van Een zomerzotheid tot - onvermijdelijk - de Harry Potter-boeken.

In een speciale aflevering van het tijdschrift De Boekenwereld (2002, nr. 19) wordt in het inleidende artikel de ontstaansgeschiedenis van de tentoonstelling

[p. 107]

uit de doeken gedaan. In een volgend nummer van Literatuur zonder leeftijd zal Bea Ros beide boeken aan een kritische oordeel onderwerpen.

Elly Cassee, Kunst op het web. Houten, Van Holkema & Warendorf, 2002. ISBN 90 269 2533 6.

Iedereen die wel eens op internet heeft gesurft, weet dat je hopeloos verloren kunt raken, ondanks de aanwezigheid van goed geordende startpagina's rond een bepaald onderwerp. Zoeken met behulp van zoekmachines levert, als de zoekopdracht niet strikt is ingeperkt - en dan noch! - vaak een ontmoedigende hoeveelheid treffers op. Omdat daartussen een grote hoeveelheid ‘vervuiling’ zit, en andere sites niet gevonden worden (en dat kan simpelweg met de bouw van de site te maken hebben), haakt menigeen voortijdig af.

Dat internet veel te bieden heeft, bijvoorbeeld op het gebied van beeldende kunst, blijkt uit de gids Kunst op het web. In haar inleiding vertelt kunsthistorica Elly Cassee dat ze aanvankelijk van plan was het zoeken naar kunst op het web voor kinderen te vergemakkelijken. Gaandeweg heeft het project zich uitgebreid, met als resultaat van haar jarenlange speurtocht naar informatieve, toegankelijke sites waarop veel te zien en te doen is (rondleidingen door (virtuele) musea, reis door een periode) een onmisbare gids voor kunstliefhebbers, vanaf een jaar of twaalf en veel ouder. In vijftig hoofdstukken worden de meest belangwekkende sites besproken en ze doet dat kritisch en doelmatig.

Neem nou - om even dicht bij huis te blijven - haar hoofdstuk over de museumserver. In het kort geeft ze aan wat de gebruiker kan verwachten (links naar de websites van een kleine driehonderd Nederlandse musea, een virtuele tentoonstelling, een museumkrant etc.), wat volgens de museumserver de kwaliteit is van de sites waarnaar wordt doorgelinkt, om een aantal ervan vervolgens aan een kritisch oordeel te onderwerpen.

Behalve deze worden er verder geen Nederlandse website besproken, tenzij ze doorlinkbaar zijn op een van de grote buitenlandse sites. Die variëren van professionele sites van gezaghebbende universiteiten tot liefhebberssites. Het zwaartepunt ligt bij de traditionele westerse kunst(geschiedenis) met uitstapjes naar archeologie, architectuur en fotografie. Met behulp van een register op uitvoerend kunstenaar en een register op plaats kan snel achterhaald worden waar wat te zien is.

Cassee werkt vooral met dieplinks, wat inhoudt dat je bij wijze van spreken niet in de hal van het museum verder moet zoeken naar de juiste zaal, maar direct daar naartoe geleid wordt. En zo bevat deze ‘kunstreisgids’ meer dan 1500 links naar met zorg en kennis van zaken geselecteerde kunstsites.

[p. 108]

Jubilea

Er zijn in 2003 nogal wat verjaardagen te vieren: uitgeverij Luister, gespecialiseerd in kunstzinnige prentenboeken die veelal uit het Frans vertaald zijn, bestaat 10 jaar. Lemniscaat gaat al wat langer mee: deze uitgever viert dit jaar het 40-jarig jubileum. Ook bij Querido is het feest: Jip en Janneke, de twee ondeugende kleuters uit de verhalen van Annie M.G. Schmidt, vieren hun 50^ste verjaardag. En Dikkie Dik, de rode kater uit Sesamstraat, wordt 25 jaar. En dan is er nog de werkgroep Jeugdboekenschrijvers, een onderdeel van de Vereniging van Letterkundigen (VVL) die in 50 jaar is uitgegroeid tot een groep van bijna 150 leden. Hun feestje was in februari. Max Velthuijs wordt in mei 80 jaar. Uitgeverij Leopold pakt voor deze gelegenheid uit met ‘Het jaar van Kikker’, waarin extra aandacht voor de boeken van de schrijver/illustrator en de opening van een kikker-website. Aangekondigd is ook de biografie van Max Velthuijs, samengesteld door Joke Linders. In september zal een tentoonstelling in het Letterkundig Museum worden ingericht rond de jubilaris. Ook Thea Beckman wordt dit jaar 80. Op 28 juni is er feest in het Spoorwegmuseum in Utrecht.

Sinds 1991 verschijnt de BoekieBoekiekrant, een tijdschrift voor kinderen over kunst en literatuur. Op 30 januari - de landelijke gedichtendag - verscheen nummer 50, tegelijk met de Poem-Express gedichtenbundel, een initiatief dat inmiddels al 10 jaar bestaat. Voor beide publicaties is Stichting Autoped verantwoordelijk en die bestaat dit jaar precies 15 jaar.

En dan wij: voor u ligt nummer 60 van Literatuur zonder leeftijd, dat in september 1986 voor het eerst verscheen onder de titel Documentatieblad kinderen jeugdliteratuur. En daar zijn we natuurlijk best een beetje trots op.