Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 12

[p. 161]

De zee en de dichters
Ed Leeflang

Dit voorjaar vond in Rotterdam het Poetry International Kinderfestival plaats, een tweedaags festival voor kinderen tussen de acht en twaalf jaar, over het thema Dichter aan zee. Ed Leeflang leidde de optredens van onder andere Imme Dros, Anne Vegter en Rutger Kopland in met een overpeinzing over het thema. Hij schreef bovendien het voorwoord voor het festivalboekje. Speciaal voor Literatuur zonder leeftijd schoof Leeflang die twee in elkaar.

De laatste tijd heb ik een heleboel gedichten over de zee gelezen. En daardoor begon ik pas goed te begrijpen hoe bar, boos en verschrikkelijk gevaarlijk het op zee kan zijn.

Dat lees je in de avonturen van Odysseus, dat lange oude Griekse gedicht dat zo prachtig is vertaald door Imme Dros.

Dat lees je in de reis van Sint Brandaan, ook al een oud en lang gedicht, dat oorspronkelijk uit Ierland komt.

En je leest het in heel veel oude vergeten Nederlandse gedichten en liederen over varen en vechten op zee. Om je een indruk te geven:

Daar vaart een schip op zee. Aan bakboord een rots, aan stuurboord een rots. Daar moet het schip tussendoor. Maar die rotsen bewegen vliegensvlug naar elkaar toe en zullen het schip kraken als een noot. Wrakhout, dat is alles wat er zal overblijven. Want bijna geen schip komt tussen die rotsen door. Zelfs geen vogel lukt dat. Wat te doen? Levensgevaarlijk is het op zee.

Daar vaart een schip op zee. Het weer is goed. Nee, er is geen vuiltje aan de lucht. Dan komt er een eiland in zicht. Vanaf dat eiland klinken vrouwenstemmen. Wie zingen daar? Het zijn de Sirenen. Zeelui die luisteren naar hun gezang, raken betoverd. Ze worden naar dat eiland gelokt. Maar daar gaat het schip ten onder en de bemanning komt reddeloos om. Angstaanjagend is het op zee.

Daar vaart een schip op zee. Een noordwester storm steekt op.

[p. 162]

Torenhoog verheffen zich de golven. Mast, zeilen en tuig slaan overboord. En ook de mensen. Eén man heeft geluk. Hij ziet kans een stuk van de mast en de kiel aan elkaar te binden. Hij klimt er bovenop en drijft negen dagen rond. Dan spoelt hij aan land. Vreselijk is het op zee.

Daar vaart een schip op zee. Dagenlang is er geen land in zicht. Eindelijk zien de schepelingen de kust van een eiland. Op de oever staat een woud. Snel roeien de mannen erheen. Ze hakken hout en leggen een vuur aan om eten te koken. Dan duikt het hele eiland pardoes onder water. Het was helemaal geen eiland, het was een geweldig grote vis. Nu spartelen de mannen in de golven. Gelukkig, ze weten weer aan boord te komen. Doodeng is het op zee.

Daar varen twee schepen op zee. Ze gaan naar het noorden om walvissen te vangen. Wat er gebeurt, lees je in dit lied:

We zijn van Amsterdam gegaan
De walvis tegemoet,
Het goede schip Elisabeth,
Het schip De Rode Hoed.
We varen voor de wind daarheen,
Roken ons pijp tevree,
Als wij zo gaan naar de
ijzige ijzige ijzige ijzige zee.

Bij Groenland dan, wat wil het geval
- Een ieder die het ziet -
De walvis zwemt er zonder tal,
Maar vangen doen we hem niet.
Het ijs kwam ons daar drijven aan,

De schepen alletwee
Die liepen vast in de
ijzige ijzige ijzige ijzige zee.

De kommandeur sprak zeer bekwaam:
Wij moeten blijven leven.

[p. 163]

 

Ik kan niet meer dan eenmaal daags

 

U warrem eten geven.

 

Wij schoten vossen en een beer

 

En zo van lieverlee

 

Redden wij 't lijf op de

 

ijzige ijzige ijzige ijzige zee.

 

 

 

Wij zijn met onze schepen klaar

 

Weer uit het ijs gekomen

 

En vingen veertien vissen daar,

 

Wie had dat durven dromen.

 

De harpoeniers zijn Gerrit Geels

 

De andere Mork de Bree;

 

Zij zijn de baas van de

 

ijzige ijzige ijzige ijzige zee.

 

 

 

We zeilden weer tot op het IJ

 

Met blijdschap overgroot.

 

We zijn ontkomen aan de beer,

 

aan koude en de dood.

 

Mijn Liesbeth sting al op de wal

 

En denk es hoe ik vree.

 

Eindelijk warm na die

 

ijzige ijzige ijzige ijzige zee.

Dat klinkt allemaal niet zo vrolijk. Nee, het leven op zee is voor veel mensen geen pretje geweest. Al is er ook veel geschreven over mooie, blauwe, glinsterende, kabbelende, klotsende en ruisende zeeën.

Dat las ik allemaal, maar ik wilde nog meer weten van de zee. En hoe meer je snuffelt, hoe beter je begrijpt dat je er eigenlijk niks van weet.

Meer dan tweederde van de wereld is zee. Dat wist ik.

Er zijn drie oceanen. Dat wist ik ook.

Maar dat er wel 46 zeeën zijn, wist ik niet. Van de Bismarckzee, de Laptevzee, de Beaufortzee en de Tjoektsjenzee had ik bijvoorbeeld nog nooit gehoord.

En al die zeeën en ook die drie oceanen worden al duizenden jaren, zolang als er mensen zijn, bevaren. Om te vissen, om handel te drijven, om te ontdekken, om te veroveren. En al die zeevaarders

[p. 164]

beleven avonturen. Ze vertellen erover en dan schrijven de dichters dat op.

Soms zijn die dichters zelf zeelui, maar niet zo vaak. Dichters beschrijven de zee meestal vanaf de wal. Dat is veiliger natuurlijk. En toch hoor je in hun liederen en gedichten alles van zeerovers, zeemonsters, zeeslangen, zeemeerminnen, zeeslagen, zee-oorlogen, zeehelden, zeeschuim, zeepaardjes, zeebanket, zeestranden, de zeespiegel, zeewinden, zeehavens, zeerobben, zeekoorts, zeebenen en zeeziekte.

Die woorden kennen we wel. Prachtige woorden zijn het. Echte zeewoorden. Maar er zijn er nog veel en veel meer. Honderden. En de meeste daarvan kom je nooit tegen in gedichten. Ik las tenminste nog nooit over de zee-augurk, de zee-appel, de zeebezem, de zeedadel, de zeecitroen, de zee-erwt, zeekoekjes, de zeehandschoen, de zeekaketoe, zeekatoen, de zeekieviet, de zeekoekoek, de zeekrekel, zeepeterselie, de zeepannekoek, zeepaddestoelen, zeemuizen, zeespreeuwen, zeepissebedden, de zeetrompet, zeetafels, zeestoelen, zeevarkens, zee-uien. En toch bestaan die allemaal!

Er zijn nog veel meer zeewoorden. En die staan allemaal in het grote woordenboek van onze Nederlandse taal. Als je daarin gaat zitten lezen, denk je helemaal: nee, ik weet maar heel, heel weinig van de zee.