Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 9

[p. 486]

[p. 487]

Aangespoeld, warmgeknuffeld en opgebloeid
Lieke van Duin

Rond de kinderboekenweek van vorig jaar vroeg een tijdschrift mij welke vijf kinderboeken ik de mooiste van 1994 vond. Op mijn lijstje prijkte onder meer Mauwtje¹ van Rascal en Sophie. Waarom?

Mauwtje is een klein, bescheiden boekje met een grote zeggingskracht. Alles aan het boekje draagt bij aan die zeggingskracht, niet alleen thematiek, tekst, zorgvuldige bewerking van Imme Dros en illustraties, maar ook de boekverzorging: omslag, papierkeuze, layout, lettertype.

Het thema, oorlog en adoptie, is loodzwaar voor jonge kinderen. Toch is Mauwtje geen verhaal om nachtmerries van te krijgen. Integendeel: het straalt menselijke warmte uit, en wel zonder te zwelgen in sentiment of romantiek, doordat het verhaal veraf staat van elke vorm van naturalisme.

Het is echter ook geen metafoor, geen parabel, geen fabel, geen sprookje, en het is evenmin moralistisch.

Het vertelt met een ingehouden, gestileerd en poëtisch realisme hoe ouders door een oorlogssituatie gedwongen zijn hun kind af te staan en hoe dat kind liefdevol opgevangen en grootgebracht wordt. Ingehouden is het omdat de tekst oorlog en hongersnood slechts summier aanstipt.

Gestileerd omdat het verhaal wordt verteld in termen die voor jonge kinderen te overzien zijn. De oorlog wordt voorgesteld als een monster dat gromt en dondert. Elk detail dat de loop van het verhaal zou kunnen storen wordt weggelaten (bijvoorbeeld dat Mauwtje het wel eens benauwd zou kunnen hebben in dat kistje). De personages zijn geen mensen maar poezen, hetgeen een speelse afstand schept. De reis naar de veilige wereld is een reis als van Mozes-in-het-biezen-

1 Deze recensie is speciaal voor de bijeenkomst van de werkgroep jeugdliteraire kritiek geschreven en is een nadere uitwerking van mijn korte bespreking in Trouw van 17 augustus 1994. Rascal en Sophie. Mauwtje. Uitg. Van Goor, 1994. ISBN 90 00 029916 1 (vert. Imme Dros).

[p. 488]

kistje: dit brengt de verschrikking terug tot de simpele proporties van een vertrouwd verhaal dat goed afloopt.

Poëtisch is het omdat de tekst lichtvoetig en beeldend is: Op een ochtend in mei strandde het kistje tussen verdwaalde zeesterren en schelpen.

En realistisch omdat de pijn van het geadopteerd-zijn, het verlangen van Mauwtje naar haar biologische ouders, haar roots, niet weggemoffeld wordt, maar beschreven als behorend tot het leven.

De zes- tot elfjarige kinderen aan wie ik het voorlas, wilden het verschillende keren horen, en filosofeerden nog een tijdje na over het open einde van het verhaal. Tenslotte waren ze het er over eens dat Mauwtje haar speelgoed van vroeger in het bamboe kistje aan de oceaan meegaf om haar biologische ouders, aan de andere kant van het water, te laten weten dat ze leefde en gelukkig was.

De illustraties vormen een sterke eenheid met de tekst, maar vertellen ook een eigen verhaal. Zo zien we naast de tekst Hij (de oorlog) gromde en donderde gewoon door en maakte alles kapot géén illustratie van oorlog, maar juist het omgekeerde: een prent waaruit intense tederheid en aandacht voor de pasgeborene spreekt. En naast de tekst Ze nam het kistje van bamboe en stopte het vol met al haar speelgoed van vroeger toen ze klein was zien we de opgegroeide Mauwtje niet met speelgoed, maar met stapels papier (tekeningen? brieven?).

Het eigene van de prenten zit hem ook in de stijl. Die is geënt op oude Japanse prentkunst. Dat blijkt onder meer uit het decoratieve rijstpapierraam uit de tweede prent.

In de golven van de zee met hun schuimkoppen herken je een vleugje Hokusai, en in de steiger waarop Mauwtje over zee uitkijkt Hiroshige (18-de eeuw). Wie weet heeft het bamboe uit de tekst illustratrice Sophie (Sophie wie?) op het spoor van Japanse prenten gebracht. Ze gebruikt in elk geval een fijn, licht haperend pennetje, waarmee ze bamboe, riet en hout met een etsachtige gevoeligheid weergeeft, een gevoeligheid die ook de lijnvoering van klassieke Japanse prenten kenmerkt.

Hoe het ook zij, het verhaal vraagt om een ijle, meditatieve en transparante manier van illustreren, die afstand (tot de oorlog) en tegelijkertijd nabijheid (tot Mauwtje) schept. Dat is Sophie wonderwel gelukt. Haar prenten zijn van een stille eenvoud en sierlijke helderheid, nederig en toch zelfbewust. Het transparante accentueerde ze

[p. 489]

door een licht gemarmerde papiersoort te kiezen, die overkomt als een kwetsbare huid, en door alle aquarelkleuren heen zichtbaar blijft. Ondanks het onderwerp stralen de prenten harmonie, warmte en vrede uit.

Al deze aspecten samen maken Mauwtje tot een fraai kunstwerkje over aangespoeld zijn én gevonden worden. Een literair prentenboek, maar ook een - zeer toegankelijk - boekje om te koesteren.