Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 88]

Moeder gaat dood
Columnistische bespiegelingen
Peter van Gestel

Een jeugdboek, waarin moeder centraal staat, kan op velerlei manieren beginnen, ik geef - citaten zijn het niet - twee voorbeelden:

Het eerste: Moeder kon nog maar heel zachtjes praten, het was ook net of ze vreselijke pijn had als ze iets zei, hoewel ze toch ook nog kon glimlachen als kleine Jopie heel luidruchtig met haar blokken speelde, maar gelukkig luisterden de anderen naar Frits, goeie Frits die alles deed, afwassen en stofzuigen en sokken stoppen zelfs, ook koken natuurlijk, voor de kleintjes appelmoes en voor Lenie en Piet bakte hij patat, maar voor mams trok hij van een mooi runderlapje een lekkere stevige bouillon, hield hij ook zijn stevige jongensarm tegen haar rug wanneer ze voorzichtig een paar slokjes van de soep nam.

Het tweede: Je moet echt naar de kapper, zei ze. Frits haalde zijn schouders op. Ik ben vorig jaar nog geweest, zei hij nors. Zijn moeders neus trilde onrustig. Oh god, dacht hij, toch niet weer, hè. Hij trok een voet naar zijn knie, keek naar de schoenzool. Nee, hij had niet in de poep getrapt. Niks aan de hand, zei hij. Het stinkt hier, zei zijn moeder. Misschien is het beter, zei hij, als je niet de hele dag in bed ligt.

Beide voorbeelden hebben als uitgangspunt gemeen: Moeder gaat dood.

Een triest onderwerp, dat geef ik toe, triester kan bijna niet, want Moeder is in de jeugdlectuur - ietsje gedevalueerd is ze wel - een instituut van jewelste. Al heel jong - ik was een deksels slim ventje - vroeg ik me wel 'es af: waarom? Veel moeders die ik kende, misten de heiligheid en opofferingsgezindheid die in allerlei prachtboeken zo typerend voor ze waren. Lastige krengen kende ik, die eindeloos lang konden

[p. 89]

zeuren over de wandaden van broer Piet en de luiheid van zuster Alie. Sommige vriendjes van me mochten ook niks van ze, nu ja, boodschappen doen en de kachel aanmaken. Moeders maakten je wijs: Seks was vies als seks niet mooi was, en als het mooi was, mocht je niks, je mocht er niet eens aan denken, zeker niet over lezen, meisjes waren bang voor vieze praatjes, je mocht alleen met ze omgaan bij vol daglicht wanneer er ook nog een heleboel andere mensen in de buurt waren. Het is niet onbegrijpelijk dat veel van mijn generatiegenoten in hun jeugd doodsbang voor meisjes waren, Moeder had ze duidelijk gemaakt dat er maar één echt drama bestond: Het zwanger raken van een meisje.

Ik denk wel es stiekem: Kinderen lezen graag over prachtmoeders, omdat ze zich in het echt moeten behelpen met een sekreet. Zo simpel zal het wel niet liggen.

Wat mijn voorbeelden betreft: ik geloof en ik vrees dat het eerste kinderen zal aanspreken, het tweede niet. En dat komt gewoon: het eerste is expliciet, het tweede impliciet - daar helpt geen lieve moedertje aan. Het eerste is een rare samengestelde zin, boordevol gegevens, die je wel meteen duidelijk maakt waar het om gaat, ook over de mooie gevoelens van de hoofdpersonen hoef je je geen zorgen te maken, ze worden je aangereikt - een kind heeft geen enkele moeite met ingewikkelde, samengestelde zinnen, het zal ze een zorg zijn - kijk alle veel gelezen jeugdpillen maar es in, het stikt van de regels waar een gelouterde lezer koppijn van krijgt.

Het tweede voorbeeld is op zich veel eenvoudiger. Korte regels, zeer simpel van inhoud, maar ja, het vertelt niet direct wat er aan de hand is, het laat zich raden, de gevoelens worden, zoals het gaat in het echte leven, verborgen, de lezer wordt zonder nadruk gedwongen tot enige hersenactiviteit. Veel kinderen zal zo'n boek niet onmiddellijk aanspreken - ze missen de wolligheid waarin ze zich zo heerlijk beschermd voelen, daarbij: over het algemeen zijn kinderen omstreeks hun tiende enigszins gevoelsarm, niks aan te doen, ze worden vooral getroffen door gevoelens die met trompetgeschal worden overgebracht, bij velen gaat dit nooit over, voor hen later de domme televisieseries en de

[p. 90]

lectuur over boze boerenzoons, overspelige dokters en verpleegsters die na veel schade en schande aan de man komen.

Ik had het over jeugdboeken - jeugdboeken is een problematische zaak. Ik had het niet over de echte kinderboeken - kinderen zijn tussen hun zevende en tiende (ik gok maar zo'n beetje) zeer gevoelig voor sprookjes, die zowel impliciet als expliciet zijn - hun grote kracht - en voor allerlei grillige verhalen, die aansluiten bij hun half vergeten dromen - ze zijn nog zo ontvankelijk dat ze hun dromen geen onzin of een grillig verwerkingsproces vinden. Ze herkennen zichzelf in sprookjesachtige vertellingen, in fantasievolle dierenverhalen zeer goed. Gevoelsarm is dan niet het juiste woord, ze zijn anders, vreemde wezens die we zelf ook zijn geweest, maar van wie we weinig meer weten, de auteurs die - mooi geschreven vaak - een vorm hebben gevonden die jonge kinderen aanspreekt, bewonder ik zeer - ik heb zelf es geprobeerd wat aardmannetjes in het leven te roepen, na twee pagina's had ik al herrie met ze, ik moest niets van hun gepriegel hebben en zij niets van mijn manier van vertellen, toen ben ik er maar mee opgehouden.

Pubers hoeven niet per se jeugdboeken te lezen, al is het natuurlijk aardig als die er wel zijn. Ze kunnen ook terecht bij Tsjechov, Carmiggelt, Elsschot en vele anderen. In vergelijking met allerlei dikke probleemboeken die speciaal voor ze geschreven zijn, zouden de verhalen van veel grootmeesters door hun eenvoud en raffinement een verademing kunnen zijn, maar ja - ze krijgen niets voorgekauwd, de eenvoud is bedriegelijk, er staat iets anders dan wat er staat. Ik vind - jeugdboeken moeten enigszins aansluiten bij die zogenaamde volwassen lectuur, die het nu eenmaal van een impliciet karakter moet hebben.

Boeken zijn streng. Ik denk wel es: mensen zoeken geen boeken uit, boeken zoeken mensen uit - ze zijn vrij selectief, al trekken ze zich niets aan van adel, geld, goeie posities en dure families. Een jongetje pakt in de bibliotheek Winnie de Poeh uit de kast of Pinokkio. Hebbes, denkt hij. Ja, hij weet niet dat het boek hem al lang had gezien en meteen had gedacht: Dat ventje pak ik.