Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 6

[p. 71]

Een mijlpaal in het onderzoek van jeugdliteratuur
Gerard Brantas

Bespreking van: ‘Indische jeugdliteratuur.’ Geannoteerde bibliografie van jeugdboeken over Nederlands-Indië en Indonesië, 1825-1991 / Dorothée Buur.

-Leiden: KITLV, 1992, 478 p., landkaart, 6 portretten.

-ISBN 90 6718 037 8, f.60,-

Het verschijnen van een bibliografie is meestal een gebeurtenis die slechts een klein aantal personen beroert: gespecialiseerde onderzoekers, bibliothecarissen, antiquaren en collectioneurs. Toch kan zonder bibliografieën bepaald wetenschappelijk onderzoek slechts moeizaam plaatsvinden. Dit geldt in het bijzonder voor het onderzoeken van boeken, met name het onderzoek van kinder- en jeugdboeken. Het is dan ook opmerkelijk en betreurenswaardig dat er over de Nederlandse kinder- en jeugdboeken zo weinig bibliografieën zijn verschenen. In de kortelings verschenen - overigens onvolprezen - bibliografie van Nederlandse kinderboekbibliografieën (Jeannette Kok, Kinderboeken, een bibliografie van bibliografieën, Den Haag 1992, ISBN 90 71313 38 7) worden naast verscheidene algemene bibliografieën en bibliografieën die slechts zijdelings te maken hebben met kinder- en jeugdboeken en verder allerlei catalogie van tentoonstellingen, veilingen, bibliotheken en uitgevers, slechts 17 bibliografieën vermeld die uitsluitend of voor een groot deel betrekking hebben op kinderen jeugdboeken. Twee ervan hebben betrekking op het geheel van alle kinder- en jeugdboeken en zijn daardoor zeer onvolledig. Vijf hebben betrekking op een bepaald tijdvak en tien op een bepaald genre kinderboeken of op kinderboeken over een bepaald onderwerp. Van deze tien is één de voorloopster van de onderhavige bibliografie door dezelfde samenstelster, D. Buur, vervaardigd. Een andere uit het tiental is de onderhavige bibliografie. Er zijn dus in totaal slechts negen echt verschillende

[p. 72]

bibliografieën over een bepaald genre of onderwerp Nederlandse jeugdboeken verschenen. Het verschijnen van de consciëntieur samengestelde en naar volledigheid strevende bibliografie van Buur over Indische jeugdboeken is dan ook als een mijlpaal te beschouwen in het onderzoek van kinder- en jeugdboeken. Deze mijlpaal is terecht gemarkeerd met een speciaal symposium over Nederlands-Indische jeugdliteratuur, dat werd georganiseerd door de Werkgroep Nederlands-Indische Letterkunde in samenwerking met het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde.

Buurs bibliografie is een geannoteerde, dat wil zeggen dat naast de formele gegevens van het boek (auteur, autonym, titel, illustrator, uitgever, jaar van verschijnen, aantal bladzijden, uitgeversreeks en nummer, de meeste herdrukken en de vindplaats van het boek), ook de korte inhoud wordt vermeld. Hoewel D. Buur hierbij kennelijk wel heeft gestreefd naar objectieve annotaties, is het onontkoombaar dat er door de keuze van de inhoudsbestanddelen toch een subjectief element wordt ingevoerd. Nergens heb ik echter kunnen vaststellen dat in mijn optiek deze annotatie tendentieus zou zijn.

Het aantal in de bibliografie vermelde boeken is zonder de herdrukken 1243 (1231 hoofdnummers, 15 nagekomen nummers, 3 vervallen nummers: 326 en 1190, en verder het nummer 1225 dat een herdruk is van nummer 1152). Het moet een monnikenwerk zijn geweest om al deze boeken te lezen, zodat de annotatie kon worden gemaakt!

Wat zijn het voor boeken die de samenstelster heeft gekwalificeerd als Indische jeugdliteratuur? Zij heeft gedecideerd voor boeken (dus geen tijdschriften) die voor de jeugd bestemd waren (dus minder dan de door de jeugd gelezene), die oorspronkelijk in de Nederlandse taal waren verschenen (dus geen vertalingen in het Nederlands), die spelen in de Indische Archipel of met personages die uit deze Archipel afkomstig zijn en die geen schoolboeken zijn. Het assortiment genres en onderwerpen is groot: romans, verhalenbundels, poëzie, prentenboeken, historische verhalen, stripverhalen. Indonesische volksverhalen, zon-

[p. 73]

dagsschoolgeschenken, reisverhalen. Op de kwaliteit is niet gelet. Boeken die voor een deel in de Archipel spelen of waarbij de relatie met deze Archipel slechts voor een deel in het boek tot uiting komt, zijn ook in de bibliografie opgenomen indien het betreffende fragment ‘op zichzelf belangrijk genoeg’ werd bevonden door de samenstelster.

Met deze begrenzingen zijn twee vaagheden ingebouwd, waardoor de samenstelster het zichzelf niet gemakkelijk heeft gemaakt. Ik bedoel hiermee niet te zeggen dat ik liever andere begrenzingen zou hebben gezien. Ik bedoel dat ‘schoolboek’ wel te onderscheiden is van ‘leesboek’ en ‘onbelangrijk fragment’ van ‘belangrijk fragment’, maar dat de scheiding in concrete gevallen niet consequent volgens vaste normen kan worden volvoerd. Zo bestaan er duidelijke schoolboeken die echter ook in ‘huiskameruitvoering’ zijn uitgegeven en ook worden er schoolboeken door de uitgever gepresenteerd als te zijn bestemd voor de school en thuis. Er bestaan ook puur informatieve boeken die door de luxe uitvoering niet in aanmerking komen voor gebruik op school. Hierdoor zal niet iedereen het eens zijn met de begrenzingen die D. Buur heeft aangebracht. Lentezangen voor de kleintjes: Nieuwe melodieën voor het (.....) onderwijs (.....) en het gezin (Groningen: Wolters, 1921) door Gilles van Hees en J.G. van Herwaarden is niet opgenomen, hoewel het zeven Indische gedichten bevat (over een loewak, een djamboeboom, een klapperboom, koffietuinen, vliegeren op de aloon-aloon en twee over slapen achter een klamboe) en de titel van het boek het ook bestemd maakt voor gebruik thuis. Aan de andere kant is het volgende schoolboek wel opgenomen (nummer 1207): Joyce, een Moluks meisje, geschreven door A. Anakotta en O. Tatipikalawan en uitgegeven door het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum in opdracht van de Projektgroep Ondersteuning Onderwijs Molukkers. Het boek is onmiskenbaar bedoeld voor gebruik op school, hetgeen mede blijkt uit het feit dat het vergezeld wordt door een brochure Informatie voor de leerkracht bij ‘Joyce, een Moluks meisje’.

Verder is het vanzelfsprekend, dat wil zeggen onvermijdelijk, dat er tal van boeken zullen worden gevonden (en enige zijn reeds gevonden) die een Indisch fragment bevatten terwijl het boek niet in de bibliografie is opgenomen. Ergens moet de

[p. 74]

samensteller van een bibliografie grenzen trekken, hoe betwistbaar deze voor een criticaster ook mogen zijn. De grenzen die D. Buur heeft getrokken, vindt waarschijnlijk niemand geheel goed, maar ook zal niemand betere weten te vinden, die door anderen ook goed worden bevonden.

Wel consequent is het detail dat de Indische uitgave van Ot en Sien vermeld wordt met als uitgavejaar 1978 (nummer 1168). Immers, toen verscheen de nostalgische herdruk, de eerste die niet bedoeld was als schoolboek.

Staan er fouten in de bibliografie? Het zou een wonder zijn als ze er niet in zouden staan. Ik wil er één vermelden (om te tonen dat de recensent zijn werk gedaan heeft). Het boek van de kantjil door Johan van Hulzen is niet in 1948 verschenen, zoals de bibliografie vermeldt (nummer 867), maar in 1945. In 1948 verscheen de 2e druk. In 1959 verscheen verder de 3e druk, die niet in de bibliografie wordt genoemd.

De boeken zijn in de bibliografie gerangschikt naar het jaar van uitgave van de 1e druk en binnen het jaar alfabetisch op auteursnaam. Daarnaast zijn er ingangen door middel van registers, te weten auteurs, illustratoren, uitgevers, titels en trefwoorden. dus in totaal zes ingangen, hetgeen de bruikbaarheid zeer ten goede komt.

Het boek is voorzien van een inleiding van 15 pagina's over onder meer het onderwijs in Nederlands-Indië, de eerste Indische kinderboeken (het oudste is van 1825), de thema's in de Indische jeugdliteratuur, een aantal auteurs, uitgevers en illustratoren. Jammer genoeg is deze inleiding niet uitgekomen boven een reeks wetenswaardige feiten. Van zes auteurs is een portret weergegeven. Maar waarom deze zes en geen andere, blijft een ondoorgrondelijk raadsel. Nogmaals jammer.

Er zijn nog andere zaken waar meer van gemaakt had kunnen worden. Bijvoorbeeld de gebrocheerde bindwijze. Een bibliografie van 470 bladzijden met ‘slappe kaft gebonden’ zal toch na niet al te lange tijd opnieuw moeten worden gebonden. Dit euvel had voorkomen kunnen worden door de ongelooflijk lage prijs van f.60,- met twee tientjes te verhogen en het boek dan in een goede band, een ‘harde kaft’ aan te bieden.

[p. 75]

Een verzoek aan de uitgever is om deze bibliografie, die een mijlpaal is in het onderzoek van de Indische literatuur (dus niet aleen van de jeugdliteratuur) te laten volgen door regelmatig te verschijnen supplementen of na niet al te lange tijd een bijgewerkte herdruk, waarin de nieuwste uitgaven kunnen worden opgenomen.