Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 3

[p. 16]

Over ‘Grootboek. Bloemlezing en geschiedenis van de jeugdliteratuur’
Toin Duijx

Onder deze veelzeggende titel verscheen in 1988 een schoolboek voor het middelbaar onderwijs. Nadruk ligt duidelijk op ‘bloemlezing’, want de geschiedenis wordt behandeld in vier korte hoofdstukken van ongeveer 4 pagina's elk. ‘De eerste leesboeken’; ‘De eerste leerboeken’; ‘De moraal van het verhaal’ en ‘Beeldverhalen en strips’. Eerlijkheid gebiedt mij te vermelden dat in de inleidingen bij de tekstfragmenten natuurlijk ook nog veel informatie is opgenomen, waardoor er een summiere geschiedenis ontstaat. Een summiere geschiedenis die echter een welkome aanvulling is op de reeds bestaande methodes voor literatuurgeschiedenis.

De fragmenten laten een breed spectrum van klassieke kinder- en jeugdboeken zien. Volgens het ‘Woord vooraf’ zijn ‘de fragmenten zoveel mogelijk gehaald uit oorspronkelijke boeken, vertalingen en bewerkingen die je nog in de boekhandel kunt krijgen. In een paar gevallen zul je alleen nog maar bij een bibliotheek terecht kunnen. Bij echt heel oude klassiekers hebben we verder gekozen voor zo leesbaar mogelijke bewerkingen.’ Jammer dat ter vergelijking er niet voor gekozen is om twee versies naast elkaar te geven. Dan hadden de samenstellers ook kunnen laten zien wat een bewerking inhoudt.

Ook had ik graag gezien dat de illustraties dan in ieder geval altijd uit de oorspronkelijke boeken zouden zijn gekozen of dat men consequent deze aan de uitgave waaruit het fragment komt zou hebben ontleend. Bij ‘De H.B.S.-tijd van Joop ter Heul’ wordt een (overigens afschuwelijke) illustratie uit een bewerking geplaatst, terwijl bij de (zeker niet onverdienstelijke) bewerking van De Katjangs door Susanne Braam niet de omslag van deze uitgave, maar die van een veel oudere editie is opgenomen. In de verantwoording op de laatste bladzijde wordt melding gemaakt van dit probleem, maar een verwijzing bij elke illustratie was misschien toch op zijn plaats geweest.

Zoals reeds gezegd is de keuze van fragmenten zeer overwogen gedaan en zijn de inleidingen van belang om de rode draad oftewel de lijn der geschiedenis goed te kunnen volgen. Een voorwaarde die aan een

[p. 17]

schoolboek gesteld mag worden en aan welke voorwaarde uitstekend is voldaan. Het feit dat er sprake is van een schooluitgave heeft echter ook een, in mijn ogen onbegrijpelijke, consequentie gehad. Aan elk tekstfragment zijn vragen toegevoegd, die soms niets met het doel van het boek te maken hebben. Zo wordt naar aanleiding van een fragment uit Arendoog gevraagd: ‘Hoe zou je anders kunnen schrijven: “ik hield de westzijde van de ranch”, “zijn paard liet hij neerliggen” etc.’ Naar aanleiding van een fragment uit ‘Onder de blote hemel’ wordt gevraagd wat een ‘donut’ is en naar aanleiding van ‘Fulko de Minstreel’ moeten de lezers opzoeken hoe de rechtspraak in de dertiende eeuw in elkaar zat. Ik moet toegeven dat er ook, en vaker dan bovenstaande voorbeelden zouden suggereren, interessante vragen te vinden zijn, die de lezer er toe aanzetten om iets dieper op de tekst in te gaan. Het is echter bedroevend gesteld met de docenten Nederlands als zij deze vragen voorgeschoteld moeten krijgen. Het is niet te hopen dat de leerlingen eerst de vragen bekijken alvorens het fragment te lezen.

Al met al is ‘Grootboek’ een aardige bloemlezing van klassieke jeugdboeken, waar een beetje kreatieve docent goed gebruik van kan maken. Een boek dat misschien die docenten, die nog steeds van mening zijn dat jeugdboeken niet thuishoren op de middelbare school, overtuigt van het tegengestelde.

Grootboek. Bloemlezing en geschiedenis van de jeugdliteratuur. Samengesteld door Joke Linders, Casper Markesteijn, Herman Tromp en Tjitte Wierdsma. Wolters-Noordhoff, Groningen 1988. 184 p. 29,90.