Literatuur. Jaargang 20

[p. 6]

[Mulisch favoriet onder studenten]

Foto: beelddragers.nl

Staat Giphart bekend als de favoriete middelbare-school-auteur, op de universiteit wordt Mulisch nog hoog in het vaandel gehouden. De ontdekking van de hemel kwam in een enquête onder 250 Nederlandse en Vlaamse studenten als het meestgewaardeerde boek naar voren, en De Aanslag werd uit een lijstje met vijf titels het vaakst tot cadeau gekozen.

sasja koetsier en johan oosterman

Wat vind je van lezen, hoe vaak lees je een boek, wat is het mooiste boek dat je ooit las? Dit zijn een paar van de vragen die de redactie van Literatuur in mei voorlegde aan studenten Nederlands, Rechten en Journalistiek in Nederland en Germaanse talen in België. De resultaten geven een beeld van het leesgedrag van studenten.

Over de waardering van specifieke boeken werden twee vragen gesteld: welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben, en wat is het mooiste boek dat je zelf ooit hebt gelezen? De eerste was een meerkeuzevraag waarbij de Max Havelaar het met drie stemmen van de Bijbel won.

Veelgenoemde auteurs bij de open vraag naar het ‘mooiste boek’ zijn Mulisch, Tolkien, Tartt en Hermans, maar ook een aantal jeugdboeken scoort hoog in de waardering van studenten; de Harry Potter-hype woedt op de faculteiten nog stevig door.

Een opvallende tweedeling is te zien wanneer we kijken naar het aandeel van vrouwen in de genoemde ‘belangrijke’ of ‘mooie’ literaire werken. Dan blijkt dat vrouwelijke auteurs vrijwel uitsluitend worden genoemd door vrouwelijke lezers. Slechts zeven schrijfsters winnen de gunst van (acht) mannelijke lezers, en daar zitten drie jeugdboekenauteurs bij. Vergelijkbaar is de scheidslijn tussen Nederlandse en Vlaamse auteurs. Zo valt op dat een titel als Tongkat van Peter Verhelst uitsluitend onder Vlaamse studenten populair is, en dat niet meer dan vijf Nederlandse studenten een werk van een Vlaamse auteur aanbevelen. De Antwerpenaren verdelen hun belangstelling voor de Nederlandstalige literatuur gelijkmatiger over beide landen.

Ook in de beoordeling van wie er al dan niet tot de canon behoren, tekenen zich verschillen af tussen Vlaanderen en Nederland. De Vlamingen Hugo Claus, Willem Elsschot en Hadewijch worden door Antwerpse studenten aanzienlijk vaker tot de canon gerekend dan door hun Nederlandse collega's. Vlamingen bleken in het alge-

[p. 7]

meen wat genereuzer met de canonisering om te gaan. Enkele Vlaamse studenten vatten het begrip zo breed op, dat ze alle genoemde auteurs ertoe rekenden, inclusief de ‘instinker’ Bert van der Veer. Hadewijch en Nijhoff werden door de studenten uit beide landen het minst vaak bij de literaire canon ingelijfd.

‘De Tachtigers zijn in mijn schooltijd niet eens genoemd!’

De hoge waardering voor Multatuli en Vondel strookt overigens volledig met de resultaten van de canonenquête op de site van de digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (zie www.dbnl.nl), waar deze auteurs de hoogste twee plaatsen bekleden. Dat eerstejaarsstudenten hen dezelfde positie toekennen, is misschien vooral opvallend gezien het feit dat ze van net werk van Vondel (en Multatuli?) waarschijnlijk hooguit een fragment hebben gelezen. Kennelijk weegt de reputatie zwaar mee.

Wel kopen, niet inkijken?

Eerstejaarsstudenten Nederlands aan de UvA, de VU en de KUN geven zonder uitzondering aan dat ze één of meer boeken per maand lezen. Bij de eerstejaars Germaanse taal- en letterkunde in Antwerpen ligt de score op 76 procent, bij de derdejaarsstudenten Journalistiek in Groningen op 61 procent en bij de Nijmeegse rechtenstudenten op 53 procent. Het resterende deel antwoordt zelden of nooit te lezen, of alleen in de vakantie.

De resultaten geven een interessant ‘antwoord’ op het beeld dat door Jaap Willems, docent wetenschapscommunicatie aan de VU, werd geschetst in Trouw van 4 april 2002 (‘Lezer koopt graag te moeilijk boek’). Willems veronderstelt dat moeilijke literaire romans hooguit gekocht worden maar vaak niet gelezen. Hij maakte melding van niet-gepubliceerd onderzoek - dat bij navraag door ons ook niet ingezien kon worden - onder enkele tientallen bèta-studenten in Amsterdam en Nijmegen. Zij waren wel bekend met populaire studies van natuurwetenschappers als Hawking en Dawkins, hadden ze soms zelfs gekocht, maar gaven toe deze boeken vaak niet (uit) te hebben gelezen. Willems schrijft aan het slot van zijn artikel: ‘Je mag het koop- en leesgedrag van een klein aantal bèta-studenten uiteraard niet extrapoleren naar een breed publiek. En je mag de cultstatus van sommige populair-wetenschappelijke boeken zoals dat van Hawking niet zonder meer extrapoleren naar romans zoals die van A.F.Th. Maar de verleiding is groot.’

Deze vaker gehoorde veronderstelling kan ook met de resultaten van het Literatuur-onderzoek niet worden weerlegd. Maar de positieve houding ten opzichte van lezen die eruit naar voren komt, gevoegd bij de grote diversiteit aan antwoorden op de vraag naar het mooiste boek, wekken de indruk dat er toch zeker regelmatig en met toewijding gelezen wordt.

een boek dat iedereen gelezen moet hebben
De Bijbel	57
Dante: De goddelijke komedie	29
Dostojevski: Misdaad en straf	27
Multatuli: Max Havelaar	60
Anders	102

Van de studenten die ‘anders’ invulden is het merendeel van mening dat er niet één of zelfs geen enkel boek is dat iedereen zou moeten lezen. Toch zijn er ook een aantal titels die er hier uitspringen. Tolkien, In de ban van de ring wordt zevenmaal genoemd; Mulisch, De ontdekking van de hemel vijfmaal; Jostein Gaarder, De wereld van Sofie driemaal. Titels die tweemaal genoemd worden zijn Bernlef, Hersenschimmen; Conscience, De leeuw van Vlaanderen; Cervantes, Don Quichot en Tolstoj, Oorlog en vrede. Opvallende enkelingen waren de Koran en de Grondwet (beide genoemd door Nijmeegse juristen).

Lezen is voor 85 procent van de studenten uit ons onderzoek ‘belangrijk, want het verbreedt je horizon’, 40 procent vindt het vooral, of daarnaast, ‘een leuke vrijetijdsbesteding’. Een dertigtal studenten (dat is 12 procent) geeft aan lezen weliswaar belangrijk te vinden, maar er geen tijd voor te hebben. Tijdgebrek komt ook terug in de commentaren over lezen: tien studenten melden daar, dat ze er eigenlijk wel meer tijd aan willen besteden. De verplichte leeslijst zit sommigen om die reden dan ook in de weg; ze vinden dat ze daardoor niet meer toekomen aan boeken die ze zelf graag willen lezen. Bij navraag onder een beperkt aantal studenten blijkt dat zij hun ‘mooiste boek’ allen buiten de leeslijst om hebben gelezen. Niet iedereen heeft overigens met verplichte literatuur op de lijst te maken gehad.

het mooiste boek*: een topvijf
1.	Harry Mulisch: De ontdekking van de hemel (16)
2.	J.J.R. Tolkien: Lord of the rings / In de ban van de ring (9)
3.	Donna Tartt: The secret history / De verborgen geschiedenis (8)
4.	Peter Verhelst: Tongkat (5)
5.	Patrick Süsskind: Het parfum (4) / José Saramago: De stad der blinden (4)

*nederlandstalige auteurs die door meerdere studenten worden genoemd, maar met verschillende werken, zijn: hermans (7), couperus (4), lanoye (4) en dorrestein (4).

Op de vraag hoe ze zelf het lezen ervaren, antwoordt een kleine ro procent van de ondervraagden dat hun leesplezier door

[p. 8]

Foto: beelddragers.nl

de verplichte lijst is vergald. Voor studenten Nederlands geldt dat niet. ‘Graag lezen’ is blijkbaar nog altijd een belangrijke reden om voor de studie Nederlands te kiezen - of misschien moeten we zeggen: het is weer een goede reden. Want in voorgaande jaren, toen een propedeuse Nederlands vereist was om de studie Communicatiewetenschappen te kunnen volgen, waren er onder de eerstejaars heel wat studenten te vinden, die er prat op gingen niet van lezen te houden. In ons onderzoek melden slechts acht studenten - verdeeld over de Nijmeegse rechtenfaculteit en de opleiding Germaanse talen in Antwerpen - dat ze nooit echt van lezen hebben gehouden.

DE VOLGENDE AUTEURS BEHOREN ZEKER TOT DE CANON
Multatuli (166)
Vondel (151)
Claus (140)
Elsschot (137)
Nijhoff (887)
Hadewijch (74)
Van der Veer (5)

Dat studenten Nederlands hun leesplezier er niet door hebben laten vergallen, betekent overigens niet dat ze de verplichte lijst toejuichen. De ruimte voor opmerkingen wordt door velen gebruikt om aan te geven dat ze meer plezier hebben in het lezen van zelf uitgekozen boeken. Velen blijven dat standpunt trouw door de vraag naar ‘het boek dat iedereen gelezen moet hebben’ afkeurend te beantwoorden: ‘niemand moet lezen’, ‘smaken verschillen’, ‘moet ieder voor zich weten’. De leeslijst wordt door een enkeling echter ook op een positieve manier aangehaald. ‘Het is zonde dat men de leeslijst op school zo ingekrompen heeft’, of: ‘Ik heb leren lezen door de leeslijst’. En over het literatuuronderwijs op de middelbare school merkt één van de ondervraagden kritisch op: ‘Het is te weinig. Ik studeer nu Nederlandse Taal en Cultuur, ie jaar, en praktisch alle stof is nieuw voor mij. Dat is enerzijds leuk en verfrissend, maar ik heb wel het gevoel gekregen dat er een gat in mijn algemene ontwikkeling qua literatuur is ontstaan na het voltooien van mijn middelbare opleiding (Stedelijk Gymnasium, Leiden). De Tachtigers zijn in mijn schooltijd niet eens genoemd!’