Literatuur. Jaargang 19

[p. 323]

Literatuur - signalementen

Karel de koning

Het verhaal is bekend. De koning die uit stelen gaat en een samenzwering ontdekt, de verbannen vazal Elegast die de koning altijd trouw is gebleven en hem helpt om het plan van de schurk Eggeric te verijdelen. De auteur kennen we niet en ook over de datering valt te twisten (voor ca. 1325), maar het verhaal blijft lezers trekken. Karel ende Elegast is een van de bekendere Middelnederlandse ridderverhalen. Geert Claassens heeft een nieuwe editie bezorgd, verschenen in de Alfa-reeks (Amsterdam: Amsterdam University Press. 64 blz.; € 14,75. isbn 90 5356 563 9). De tekst wordt voorafgegaan door een inleiding waarin datering, overlevering en interpretatie worden besproken, en ook de ‘chansons de geste’, het genre waartoe Karel ende Elegast wel gerekend wordt.

Het wetenschappelijk onderzoek



naar de Karel ende Elegast van de laatste decennia wordt gedomineerd door A.M. Duinhoven. Deze onderzoeker heeft betoogd dat de overgeleverde versies van de Karel ende Elegast zeer corrupt en geen goede weergave van de authentieke tekst zouden zijn. Duinhoven heeft de oerversie van de Karel ende Elegast proberen te reconstrueren en in 1998 verscheen van zijn hand een toegankelijke editie voor een breed publiek van die gereconstrueerde ‘oertekst’ (Karel ende Elegast. Vertaald door Karel Eykman en bezorgd en ingeleid door A.M. Duinhoven. Amsterdam: Bert Bakker. 112 blz.; € 14,75. isbn 90 3511 888 X). Zijn reconstructiepogingen zijn omstreden en over het wel en wee ervan is binnen de medioneerlandistiek veel discussie gevoerd.

De tekst die Claassens hier bezorgt, is niet die gereconstrueerde tekst maar de versie van de zogenaamde ‘incunabel A’. Met zijn keuze voor deze ‘tekstgetuige’ wijst Claassens de vroegere reconstructiepogingen en de gedachte van de zo corrupte Karel ende Elegast impliciet af. Het is jammer dat hij niet werkelijk ingaat op de waarde en tekortkomingen van Duinhovens onderzoek, vooral omdat zijn editie toch bedoeld lijkt te zijn om die van Duinhoven te vervangen. Binnen de medioneerlandistiek, en ook internationaal gezien, neemt Duinhovens werk een bijzondere plaats in, wat men er ook van vindt. En voor studenten Nederlands, op wie Claassens editie mikt, zou men een discussie daarover niet uit de weg moeten gaan.

joost van driel

Lazarus de sukkel

Zo vaak als Karel ende Elegast is uitgegeven, zo zelden zijn de teksten gepubliceerd die Fred Lodder heeft verzameld in Van de man die graag dronk (Vertaald door Karel Eykman en van commentaar voorzien door Fred Lodder. Amsterdam: Bert Bakker. 218 blz.; € 32,95. isbn 90 3512 254 2). ‘Leedvermaak om sullen en schurken’ bevat dit fraaie boek: zeventien Middelnederlandse komische vertellingen in versvorm (ook wel ‘boerden’ genoemd). Deze verhalen zijn tot na de jaren vijftig als ongepast ervaren. Zo grof vond men ze dat ze nauwelijks onderzocht en slechts in gekuiste vorm uitgegeven zijn.

Lust, list en leedvermaak overheersen. Zoals in Lazarus, de sukkel, waarin Machteld in het bijzijn van haar echtgenoot Lazarus zich vermaakt met meneer pastoor. Maar de minnaars weten Lazarus ervan te overtuigen dat hij dood is en zich moet bedekken met een lijkwaad. En daar ligt hij. ‘Door het kleed scheen zo de zon dat Lazarus er doorheen kijken kon’. Voor zijn ogen bedrijven Machteld en de pastoor hun liefdesspel. Weinig medelijden hadden ze in de Middeleeuwen met het slachtoffer. ‘De paap lag dubbel van de pret dat die sufferd tot en met geloofde dat hij was overleden, terwijl hij en diens vrouw het samen deden.’ De verhalen zijn soms inderdaad niet erg fijnzinnig, maar zo virtuoos worden ze verteld dat na al die eeuwen de lol er nog niet af is.

De editie wordt vervolmaakt door een uitgebreide inleiding waarin Lodder ingaat op de con-

[p. 324]

text van de boerden, hun vormgeving en werking, en de handschriften waarin ze zijn overgeleverd. Het boek wordt besloten door een overzicht van relevante literatuur en, enigszins verscholen, filologische aantekeningen bij de teksten. De vertalingen van Karel Eykman in modern Nederlands zijn even spannend als de originelen en kunnen zo voorgedragen vvorden. Dit schitterende boek verdient een groot schuddebuikend lezerspubliek. Des te jammer is de prijs, waarom weinig valt te lachen.

joost van driel

Floppen en fiasco's

Het onvolprezen Tijdschrift voor tijdschriftstudies, opgericht in 1997, bestaat vijf jaar en heeft voor de gelegenheid een lustrumboek samengesteld over tijdschriften die het net niet gehaald hebben: Floppen en fiasco's. Mislukkingen uit de tijdschriftgeschiedenis (Nijmegen: Vantilt, 2002. 136 blz.; € 13,50. isbn 90 75697 63 5). Een schitterend project zou je zeggen: een fraai onderwerp, een goede uitgeverij, een prachtige lay-out, dat kan niet meer stuk. Maar de eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat dit boekje me zwaar teleurgesteld heeft. Op een enkele uitzondering na hebben de auteurs (J.J. Kloek, Lotte Jensen, Willem van den Berg, G.J. Hooykaas, Jeroen van Gessel, Sabine van Wesemael, Sjoerd van Faassen en René Vegt) vooral futloze, ongeïnspireerde bijdragen ingeleverd. Ik heb me doorgaans stierlijk verveeld bij dit boekje en dat komt omdat de medewerkers voor het merendeel slechts keurig en plichtsgetrouw de petit histoire over hun onderwerp hebben blootgelegd, maar één en ander nauwelijks hebben weten te contextualiseren en interpreteren. Plannen voor een nieuw blad ontstaan volgens mij echter zelden in het luchtledige en vormen bijna altijd een reactie op een ander tijdschrift, een gebrek aan andere tijdschriften of een of andere misstand. En dat de medewerkers van dit boekje daarbij ook nog eens buitensporig veel uit hun bronnen citeren vergroot de leesbaarheid ook al niet. Lotte Jensen spant wat dat betreft de kroon: haar korte bijdrage over de plannen van Betje Wolff en Aagje Deken voor een vrouwentijdschrift bestaat voor bijna de helft uit een teksteditie van de oorspronkelijke inleiding van de beide dames. Mag het misschien een onsje meer zijn?

Alleen de bijdragen van Sabine van Wesemael en Sjoerd van Faassen konden me werkelijk boeien. Overigens schrijft Van Wesemael over een tijdschrift dat volgens mij niet echt mislukt kan zijn, want van het blad Le Navire d'Argent (1925-1926) van Adrienne Monnier (1892-1955) verschenen maar liefst twaalf afleveringen. Maar goed: de redactie heeft een erg ruime definitie gehanteerd van mislukte tijdschriften: ‘Een tijdschrift kan volgens ons als mislukt worden beschouwd wanneer het niet aan de doelstellingen van de oprichters en redacteurs beantwoordde of wanneer het - alle goede bedoelingen ten spijt - binnen een jaar weer van het toneel verdween’.

Over een echt mislukt blad, namelijk eentje dat nooit verscheen, schrijft Sjoerd van Faassen. Hij roept in herinnering hoe enkele Groningse schrijvers (o.a. Eddy Evenhuis, Max Dendermonde, A. Marja, Koos Schuur, Reinold Kuipers) in het eerste oorlogsjaar een tijdschrift genaamd Boven A.P. wilden oprichten. Van Faassen toont aan dat het blad vooral gezien moet worden als een poging om iets te doen aan de groeiende machtspositie van Ed. Hoornik en de Criterium-generatie. Een gebrek aan financiën hebben de plannen uiteindelijk gedwarsboomd en ook een ander plan van Evenhuis (Avant Garde) om aandacht voor jongere Groningse schrijvers te vragen haalde het helaas niet. Daarop volgde ‘de Groningse exodus’ (de term is van Ab Visser) want de meeste Groningse schrijvers vertrokken naar Amsterdam.

ernst bruinsma

Tsjakka

Een aandoenlijk frêle, roodharig jongetje houdt aandachtig een stift boven iets wat op een palm-top-agenda lijkt. Hij schrijft, of leest. De fraaie foto op het omslag van De goudmijn van Gutenberg. Uitgeven in een nieuw tijdperk (Plataan, 2002. 16 blz.; € 19, -. isbn 90 5807 121 9) zou niet misstaan in een mooi plaatjesboek van lezende mensen. Toch moeten we volgens Mathijs Suidman, auteur van De goudmijn, iets heel anders in die foto zien. Het jongetje is niet aan het lezen, hij ondergaat een belevenis. En zo bestaat er in de nieuwe wereld van internet en

[p. 325]

Detail van Matthijs Suidmans internetpagina (http://www.plataan.com/goudmijnvangutenberg/).

digitaal ook geen inhoud meer, maar spreken we over content, de schrijvers daarvan heten content-originators. Suidman is iemand van wat hier vooral door literaire uitgevers huiverend genoemd wordt: de nieuwe generatie. Hij ziet geen toekomst voor het papieren boek, sterker nog, in het hele concept ‘boek’ ziet hij geen brood. We leven, zegt Suidman in zijn pamfletachtige betoog, in een beleveniseconomie. Daarom moeten uitgevers meer doen met de inhoud van het boek dat ze willen maken. Internet kan daarbij dienst doen, zo leren vergelijkbare branches. Op het schermpje van je mobiele telefoon kun je bijvoorbeeld de zopas gescoorde doelpunten van een voetbalwedstrijd tegen betaling downloaden. Als uitgevers een boek willen uitgeven over wijn, dan moeten ze dat via internet aan de man brengen, en er een cursus wijnproeven bij aanbieden. Of als het een reisgids is, zorg er dan voor dat mensen direct een reis kunnen boeken of mee kunnen doen aan een talencursus. Zo wordt de koe tot de laatste druppel uitgemolken. Een normaal mens wordt al moe bij het idee aan al die internetsuggesties - terwijl hij alleen maar een reisgidsje wil -, zo niet Suidman. Suidman bruist van energie en ‘Tsjakka’ peptalk. Dat geeft zijn boek ook wel iets aardigs. Geen verontschuldigende toon van: sorry, maar het moet nu eenmaal digitaal tegenwoordig, en ook niet het richtingloze van de nerd die wel veel weet van internet maar niets van de boekenbranche. Suidman staat voor wat hij zegt en kent het boekenvak uit de praktijk. Desalniettemin brengt hij zijn eigen boek nog op papier, maar wel met een website erbij (goudmijnvangutenberg.nl) waar je een digitale versie van de tekst kunt downloaden en nog verder kunt discussieren over het onderwerp. Die behoefte lijkt niet groot. Internetpredikers hebben we natuurlijk al vaker gehoord, en zoals wel vaker met predikers het geval is staat of valt het betoog met het geloof dat jij eraan geeft. Wie van papier houdt geeft geen stuiver voor ‘content’, maar wil een boek. Hij behoort dan in de toekomstvisie van Suidman tot een niche-markt en voelt zich noodgedwongen een snob. Kleine uitgevers, zegt Suidman, moeten zich beperken tot ‘kleine onderwerpen’. Voor het overige wordt de taak van uitgever ingenomen door een soort ‘informatiemakelaars’ die auteurs ‘managen’, voor zover die auteurs niet zelf hun lezerskring bedienen via internet. De afnemers (van lezers is geen sprake meer) kunnen de nieuwe roman van Marcel Möring dan downloaden op hun mobieltje, of liever nog: alleen de hoogtepunten uit het boek, want wat ze met voetbal kunnen, kan met literatuur natuurlijk ook.

lisa kuitert