Literatuur. Jaargang 19

[p. 260]

Literatuur - in beeld

Verneukt

Jan Hendrik Frederik Grönloh, beter bekend als Nescio, heefr nooit gewild dat de aandacht uitging naar zijn persoon, en terecht. De driejarige HBS, daarna de Openbare Handelsschool en tenslotte kantoorbanen en een gezin, dat zijn geen schokkende gegevens. Eerder saai en middelmatig, en met zijn aftreden in 1937 als directielid van de Holland Bombay Trading Company lijkt zijn kous eenvoudigweg af. Zonder die paar regels van zijn hand - want een groot oeuvre is het niet - zou deze man alleen nog in een gemeentearchief voortleven.

Maar zo is het niet gegaan. Schrijvers loven hem of zijn stiekem jaloers, scholieren en studenten vinden nog steeds aansluiting bij zijn karakters, tegenover het Tropeninstituut staan zijn regels op een gebouw geschreven, en in zijn geliefde Oosterpark staat sinds 1985 een nieuw afgiersel van het werk van Hans Bayer dat ‘Hommage aan Nescio’ heet. Het originele werk uit 1971 is volgens mij meegenomen door fans; ik wou dat ik het had, maar dat terzijde. Nescio is dus nog steeds populair.

In principe zou het bij deze constatering kunnen blijven. Grönloh zou mee deze resultaten wellicht al heel tevreden zijn geweest, maar hij is dood en wij leven nog, dus wij zitten ermee. En dat is het. Wij zitten met hem, met zijn karakters. Wie eenmaal De Uitvreter, Titaantjes en Dichtertje gelezen heeft, is ‘verneukt’, zoals hij Bekker laat zeggen in de eerste versie van Titaantjes. Kijk maar naar het beeld in het Oosterpark van diezelfde titaan-

Hans Bayer, ‘Hommage aan Nescio’ (1971).

tjes. Dat is coch bewijs genoeg dat Bayer er ook mee zat - of hij het nou inspiratie noemt of niet. Trouwens, zijn keuze om drie van de vijf titaantjes af te beelden, Bavink, Koekebakker en Hoyer, is persoonlijk, maar bij een hommage aan Nescio vind ik die keuze toch minder geslaagd, want er zijn er vijf. Bekker en Kees horen er ook bij. In ieder geval Bekker, maar dan kan Kees er ook wel bij, want zonder hem zou het niet compleer zijn.

Dit is geen fictief duel of een polemiekje. Een soort drang naar rechtvaardigheid komt over mij, als ik het beeld zie in het Oosterpark. Alsof ik op moet komen voor mensen die ik ken. Kees die altijd zo heerlijk erbij hing, in slaap viel of was, Bekker die zo fijn zei dat het aan de Ringdijk goeie was en dat het maar zo blijven moest. Dit zijn geen literaire karakters meer; er zit vlees aan. Alleen de manier

[p. 261]

waarop over hen verteld wordt, is niet de mijne of die van wie dan ook behalve die van Koekebakker, maar dat maakt niet uit. Natuurlijk zijn het eigenlijk wel literaire karakters, maar ze komen zo dichtbij een bijna tastbare werkelijkheid dat de grens van fictie telkens overschreden dreigt te worden.

Misschien dat een ander meer zit met zijn gevoel dat de onbestemde hartstochten en verlangens van de titaantjes zo goed beschreven zijn, maar dat geldt ook voor het landschap. Weer een ander zit wellicht met zijn mening dat de sfeer van de omgevingen zo goed voorgesteld wordt, maar dat geldt ook voor de kleren, de drankjes en rookwaar. Het is lastig om van Nescio af te komen. Als je het wil uitleggen of verklaren, dan verzeil je al snel in lange citaten en eindig je met het hele boek voor te lezen in de hoop dat de ander of jij zelf dan snapr waar het eigenlijk om gaat. Van zulke boeken is geen samenvatting noch uittreksel te maken. De fantasie neemt een loopje met je. Stiekem wil je zelf bij Kees op het hok zitten in het donker en alleen maar roken, drinken, praten, boeken lezen. Misschien een beetje vrijen, zoals Bavink. Menig student herontdekt Nescio en waant zich daadwerkelijk Koekebakker of Bavink en meent op een bepaald moment een Japi voor zich te hebben, kent een Kees - maar eindigt als een deftige heer. Studenten zijn natuurlijk al te ver heen. Zodra je wil verklaren, ben je bij Nescio al in het net geraakt. Wie blijk wil geven van begrip houdt zich ver van de heer Grönloh, leest Nescio en leeft met de Titaantjes. Op de onvermijdelijke vraag uit analytische hoek citeer je dan:

‘Gods troon is nog ongeschokt. Zijn wereld gaat haar gang maar. Af en toe glimlacht God even om de gewichtige heeren, die denken dat ze heel wat beteekenen. Nieuwe Titaantjes zijn al weer bezig kleine rotsblokjes op te stapelen om 'm van z'n verhevenheid te storten en dan de wereld eens naar hun zin in te richten. Hij lacht maar en denkt: “Goed zoo jongens, zoo mal als je bent, ben je me toch liever dan die mooie wijze heeren. 't Spijt me dat je je nek moet breken en dat ik die heren moet laten gedijen, maar ik ben ook God maar.” En zoo gaat alles zijn gangetje en wee hem die vraagt: Waarom?’

kim blom