Literatuur. Jaargang 19

[p. 98]

Literatuur - aan de muur
Bertram Mourits⁺
Anekdotes en Zwembadpas

Het Theo Thijssenmuseum

Zo vol als het huis aan de Eerste Leliedwarsstraat was ten tijde van degeboorte van Theo Thijssen, zo vol is het museum vermoedelijk al geruime tijd niet meer geweest. Maarliefst tweeëntwintig mensen woonden in 1879 in de charmante pijpenla in de Jordaan, die inmiddels dienst doet als Theo Thijssenmuseum. Nu is het er meestal rustig.

Zoals vrijwel alle letterkundige musea, is het Theo Thijssenmuseum in tweeën gedeeld. Er is een deel voor de vaste tentoonstelling - een overzicht van het leven van Thijssen - en een deel voor de wisselende exposities. oen ik het museum bezocht, was de tentoonstelling over Kees de jongen nog te zien en niemand weet hoe lang dat nog het geval zal zijn: de oorspronkelijke sluitingsdatum van maart 2001 is al met minstens een jaar verlengd. Wel worden er op het ogenblik plannen gemaakt voor een tentoonstelling over de tijd die Theo Thijssen doorbracht op de kweekschool in Haarlem.

De vaste tentoonstelling beschrijft, zoals het hoort, de belangrijkste feiten uit het leven van Thijssen. Geboren in de Jordaan, in een familie die zo aan die wijk gehecht is, dat een verhuizing naar een andere wijk in Amsterdam als een emigratie voelt. De talentvolle jongen ging op zijn vijftiende naar de kweekschool in Haarlem. Hij was een enthousiaste en goede docent en richtte met vriend/collega Piet Bol het tijdschrift De Nieuwe School op, een onderwijskundig blad waarvan de titel associaties diende op te roepen met De Nieuwe Gids. Ook was hij een bezield socialist, actief in de Amsterdamse gemeenteraad, en later ook als tweede kamerlid. In 1943 wordt hij korte tijd gevangen gezet door de Duitsers, en de longontsteking die hij daaraan overhoudt, wordt hem later dat jaar fataal.

Behalve de vitrines - en de wandelstok, een van de weinige authentieke voorwerpen - staat er in het museum nog een tv-toestel waarop verschillende korte video's te zien zijn. Op een van die bandjes vertellen

Theo Thijssen.

vrienden en familie sympathieke verhalen en opmerkelijke anekdotes over Theo. Onder andere over de gevangenschap door de Duitsers: Thijssen lijkt in de wereld van Vladimir Nabokovs Uitnodiging tot een onthoofding terecht gekomen te zijn. Vermoedelijk is dit cynische boek niet vaak met Thijssen in verband gebracht, maar het verhaal is opvallend. Bij Nabokov moet de gevangene, omdat hij de ‘gastvrijheid’ van de gevangenis geniet, meedraaien met het corvee. Thijssen werd geacht zelf zijn cel schoon te houden, en toen hij dat niet goed genoeg deed, werd hem verweten dat hij geen ‘hart’ voor zijn cel had.

In de verhalen die over Thijssen verteld worden, komt hij naar voren als een lieve man, die evenveel van zijn werk hield als van de kinderen die hij daarbij tegenkwam. Een flatteus beeld: thuis werkte hij in de achterkamer. De schuifdeuren bleven open; het geluid

+ Bertram Mourits is gepromoveerd op de poëzie van de Zestigers. De handelseditie van zijn proefschrift verscheen bij Uitgeverij Podium.

[p. 99]

van een groep spelende kinderen aan de andere kant van de kamer kon zijn concentratie niet verminderen. Een ander verhaal: toen de familie in het huis aan het Pretoriusplein woonde, onderbrak Thijssen met enige regelmaat het spel op straat. De ramen zwaaiden open, Thijssen klapte dan in zijn handen: ‘Kinders, een verhaaltje’. Toen het repertoire aan sprookjes op was, begon hij zelf verhalen te verzinnen. ‘Heel mooi,’ zeiden de kinderen, ‘maar nu weer een verhaaltje, meneer Thijssen’ en dan kon hij weer opnieuw beginnen met de sprookjes.

En ik begin te begrijpen waarom de medewerker van het museum deze korte documentaire met enige tegenzin had aangezet: Thijssen komt naar voren als de beminnelijke onderwijzer met een groot hart, precies het beeld dat tot onderschatting van zijn literaire werk heeft geleid. Het heeft vrij lang geduurd totdat het belang daarvan duidelijk werd. In 1979 schrijft Lodewick over hem: ‘De verdienste van Theo Thijssen schuilt in de liefde voor en daardoor het begrip van zijn onderwerp, het kind.’ Nog in 1990 maakt Willem Wilmink zich daar boos over.

Thijssen heeft het vermeend autobiografische gehalte van zijn hoofdwerk altijd weggewuifd, zoals een romancier betaamt: ‘Ik heb Kees bedacht; geen enkele gebeurtenis uit het boek heb ik werkelijk beleefd’. Het is niet voor niets geweest, inmiddels is Kees de jongen opgenomen in de reeks Salamander Klassiek, en niemand meer die van Theo Thijssen in de eerste plaats de pedagogische kwaliteiten zal prijzen. Remco Campert noemde het ‘een van de weinige boeken die me niet in de steek hebben gelaten, zo geweldig economisch geschreven, zonder literaire flauwekul, zonder pose’, en Hugo Brandt Corstius bekent dat hem na twintig keer lezen nog steeds de tranen in de ogen schieten bij de passage over de dood van Kees' vader. Van pedagoog annex kinderboekenschrijver is Thijssen inmiddels een van de weinige auteurs uit het interbellum wier werk niets aan kracht heeft ingeboet.

Ik begrijp het dus wel, dat de medewerker van het museum veel liever het bandje laat zien met het nieuwsbericht over de Dag van de Zwembadpas (16 juni 2001). De Stichting Theo Thijssen had toen feestelijkheden georganiseerd rondom de merkwaardige manier van lopen die in het begin van Kees de jongen wordt beschreven. Wanneer je snel naar het zwembad wilde, aldus Kees, dan ‘moest je voorover gaan lopen, net of



je telkens víel, en dan maar met je armen zwaaien, heen en weer’. Kees is vooral zo trots op zijn vinding omdat er op straat nu eindelijk naar hem wordt omgekeken. De gewone jongen heeft iets bijzonders bedacht.

Op de Dag van de Zwembadpas was zelfs een bewegingswetenschapper aanwezig die kwam uitleggen dat deze manier van voortbewegen ergonomisch eigenlijk onverantwoord is. Maar, merkte hij terecht op, het is dan ook een echte literaire beweging.

Zo'n evenement maakt levend wat ooit ‘slechts’ fictie was, net als het emaillen bord van de firma Stark & Co., door Piet Schreuders ontworpen naar aanleiding van de beschrijving van het kantoor waarop Kees' vader in het boek actief is.

Het beste bewijs van de levendheid van Thijssens werk is de eenvoudige verkrijgbaarheid van verschillende titels. Volkomen terecht dus, dat er in het museum ook boeken te koop zijn: het werk van Thijssen zelf natuurlijk - ook antiquarisch - en dat van verschillende auteurs die op een moeilijk te omschrijven manier iets met Thijssen gemeen hebben. Nescio, Gerard Reve, Godfried Bomans, Simon Carmiggelt - een nogal veelzijdig gezelschap dat in elk geval de belangstelling voor het detail gemeen heeft. Heel goed kijken naar iets heel gewoons: dat kan schoonheid en ontroering opleveren.

Theo Thijssenmuseum. Eerste Leliedwarsstraat 16, 1015 TA Amsterdam. 020 55 18 587. Openingstijden: donderdag tot en met zondag, van 12.00-17.00 uur. Van mei tot oktober worden er vanuit het museum wandelingen door het Amsterdam van Thijssen georganiseerd. Web: members.tripod.com/~theothijssen.