Literatuur. Jaargang 18

[p. 306]

Mijn meesters
Marijke Spies⁺
L. Strengholt

Kan ik Strengholt ‘mijn meester’ noemen? Hij was maar een paar jaar ouder dan ik en eigenlijk heb ik hem nauwelijks persoonlijk gekend. En toch...Om een of andere reden zat hij al vanaf het eerste begin van mijn wetenschappelijke carrière in mijn bewustzijn als de meest kritisch denkbare lezer. ‘Als Strengholt dit leest...’, hield ik mijzelf voor om mijn aangeboren slordigheid in toom te houden. Misschien kwam het door de impeccabele tekstedities van deze schijnbaar plotseling uit het niets te voorschijn gekomen onbekende, die in de jaren zestig de een na de ander verschenen; terwijl ik bezig was met afstuderen, verliefd zijn, revolutie maken, alles behalve wetenschap, Of kwam het, simpel freudianisme, alleen maar door zijn naam?

Hoe het ook zij: ik had gelijk. Als er iemand hechtte aan precisie en zorgvuldigheid dan was het wel Leen Strengholt. Het waren de, voor hem vanzelfsprekende, consequenties van zijn grote liefde voor de teksten waar hij zijn leven aan had gewijd. Men kan de streng gereformeerde protestant herkennen in zijn eerbied voor de letter van de tekst. Van welke tekst dan ook. Maar het was, denk ik, toch vooral zijn eerbied voor de wijsheid en het Godsgeloof in de zeventiendeeeuwse literatuur, die hem altijd maar weer de kant op stuurde van verklaring en interpretatie, en van weerlegging van foute interpretaties. Voor hem hoorden de gedichten van Huygens en Revius, Camphuysen en Cats, en ook die van Hooft en zelfs Vondel, tot de hedendaagse cultuur. Dat ze dat voor de meeste mensen niet deden, was een treurig bewijs van het verlies van waarden in een ontkerstende wereld. Hij probeerde er tegen te doen wat hij kon, met wetenschappelijke tekstuitgaven èn hertalingen, met artikelen èn met populaire radiopraatjes voor de EO: een dienaar van de teksten die voor hem nog steeds sprankelden of ze gisteren waren geschreven.

L. Strengholt.

Ook aan de universiteit - zelfs aan de Vrije Universiteit - had hij de tijd tegen zich. Hij was geen man van de grote historische verbanden en ontwikkelingen die de oudere literatuur voor de nieuwe revolutionairen, waaronder ik, nog interessant maakten. Een man van vrede ook, in die tijd van confrontaties alom. Zijn toenmalige collega proximus, Greet Schenkeveld, vertelde me dat hij de stormen van toen met een zekere gelatenheid over zich heen liet gaan. Maar toen die tenslotte tot rust waren gekomen en er zich, zo vanaf eind jaren zeventig begin jaren tachtig, een landelijke gemeenschap van zeventiende-eeuwers begon of te tekenen, behield hij een zekere afstandelijkheid. lk kan me niet herinneren dat hij ooit op één van al die vergaderingen - van de NWO-Werkgemeenschap 1550-1800, zoals dat toen heette, van de Werkgroep Zeventiende Eeuw, of van de verschillende ad hoc of

+ Prof. Dr. Marijke Spies is emeritus hoogleraar Nederlandse letterkunde tot 1770.

[p. 307]

minder ad hoc overlegbijeenkomsten - op de voorgrond is getreden.

Hij zal er wel altijd geweest zijn, plichtsgetrouw als hij was. Maar ook daar ‘vocht’ hij niet, zelfs niet die ene keer dat ik hem daar nog voor me zie. Het was in een van die steriele zaaltjes van het Utrechtse Jaarbeursgebouw waar we altijd bijeenkwamen, en als altijd was het buiten, achter de half gesloten luxaflex, stralend weer. We moesten voorstellen voor promotiebeurzen prioriteren en zijn aanvraag verloor het van de mijne. Misschien wel ten onrechte, denk ik nu. Het was geen valse bescheidenheid die hem er toen van weerhield zich krachtiger te laten horen, eerder een volstrekte tolerantie tegenover de ander en diens plannen en ideeën.

Want behalve diep gelovig, was hij ook een buitengewoon tolerant mens. De student die iedere affiniteit met het christendom miste en niet met Revius uit de voeten kon, kreeg van hem de tekst van een andere dichter. Zijn intolerantie was voor hem zelf. En voor de zijnen. Toen hij in 1977 zijn inaugurele rede hield, kon hij het niet nalaten zijn bekommernis te uiten over de ontwikkeling binnen de VU die, zoals hij het formuleerde,

tragisch heten moet, in zoverre als wij opvattingen betreffende essentiële zaken als legitiem gepresenteerd krijgen die de oprichter met deze universiteit bedoelde te bestrijden.

Wij, van andere universiteiten, in de zaal vroegen ons verbijsterd af waar hij op doelde en of dat nog wel met de gangbare opvatting van wetenschappelijkheid - met falsifiëren en intersubjectiviteit en dat soort zaken - te verenigen was.

Maar hij was toch vooral intolerant tegenover zichzelf. Ondanks zijn literaire voorkeur voor Huygens ging hij zich tegen het eind van zijn leven steeds meer richten op de dichters uit de hoek van de zogenaamde Nadere Reformatie, de strenge piëtistische richting binnen het zeventiende-eeuwse calvinisme. Daar vond hij de innige gevoelsvroomheid die hij bij anderen miste en werd het interpreteren zèlf gewetensonderzoek, geloofsbelijdenis.

In de ogen van anderen, in elk geval in die van mij, had dat iets tragisch. Toen ik op de VU benoemd was als zijn opvolgster, vond ik daar wel vijf of zes dozen vol onderzoeksmateriaal over Hofwijck, Huygens’ prachtige gedicht over diens buitenplaats. Het was het begin van een uitgave die er nooit gekomen was. Behalve fotokopieën van de handschriften drukken, en een paar pagina's van een inleiding in Leens eigen hand, waren het vooral vellen met geïsoleerde regels van dat gedicht, vergezeld van de met name taalkundige aantekeningen van studenten. Jaren werkcolleges en opdrachten lagen hier opgeslagen. ‘Ja, ’ zei Ton van Strien, die het allemaal vanaf het begin, als student, als assistent, als jonge medewerker, had meegemaakt, ‘interpreteren is verknippen, zei hij altijd. ’

Het was of ik in mijn eigen verleden keek: vellen vol uitgeknipte regels - in mijn geval van Vondels Lof der Zee-vaert - per drie of vier, of hoe lang een mededeling ook was, op de binnenkant van dubbelfolio geplakt. Zo waren we daar in die roerige jaren zeventig zonder het van elkaar te weten allebei bezig geweest met de simpele professionele handgrepen van ons vak, ik op de Herengracht en hij in Buitenveldert, ik de linkse activiste op zoek naar de literaire neerslag van Hollands vroege handelskapitalisme en hij de vrome christen met zijn studenten op zoek naar de literaire neerslag van Gods woord.

‘Saai, zoals hij maar bleef hangen bij de letter van de tekst, maar ook briljant,’ zei Ton. ‘Hij kon ook erg geestig zijn en de ouderejaars gingen meestal wel van hem houden. ’ Ik had wel zeer gelijk gehad indertijd juist hem uit te kiezen als mijn geïnternaliseerd geweten, al wist ik toen niet hóe zeer.