Literatuur. Jaargang 12

[p. 270]

Het literaire bedrijf
Vuurdoop in Frankfurt

Op zijn stropdas is een hertje van robijnen geborduurd. Een zijden pochet groet mij vanuit zijn linker borstzak.

-‘Egguuze ma, voezèt sinjer Matze de chweerído?’

Benauwd kijk ik op het papier met afspraken dat Els op mijn tafel heeft gelegd. Is dit meneer di Stefano van uitgeverij Munoz, Spanje, of is dit de man uit Istanboel, die gisteren nog per fax een afspraak heeft gemaakt?

-‘Buone goer, ve soewie sinjer Rabarberbarbera dediztion alkasa. Je voederee - ehh - parleree zuur lopera de sinjor vanderhedden. Poevee me recontee...’

De wanhoop in de ogen van de man tegenover me stelt me niet gerust. Ik zie collega Jacques voorbijlopen op weg naar een uitgever uit Oezbekistan. Els zit een paar tafeltjes verderop te oreren met een persoon die ik niet thuis kan brengen. Spreekt Alfredo Frans of Esperanto? Els zit te ver weg.

-‘...lè contratta paz zienjee, nezze paz.’

-‘Eh, monsier Rabarbera, parlez-vous Anglais?’

-’No, no, treze diffiecjile poerma, mias lè contratta che voezzz anvoijezz....’

Door het geroezemoes in de hal - overal zijn mensen met elkaar in onderhandeling - lijkt het geluid van ons gesprek voortdurend uit te vallen. Als dit meneer di Stefano is, weet ik dat de Spaanse vertaling van de roman van H. in alle opzichten te kort schiet en dat er een nieuwe vertaling moet komen, liefst zo snel mogelijk met het oog op Barcelona, 1995. Els heeft me dat gisteren verteld aan tafel in de Frankfurter Hof. Ik steek een lange vinger in mijn zwarte koffie. De man tegenover fronst zijn wenkbrauwen, maar ik heb die zwarte koffie hard nodig vanochtend. De pomerol van gisteren zit nog in mijn bloed. Terwijl de uitgever uit Madrid of Istanboel verder strompelt in zijn kruistocht om mij de kwestie nog eens duidelijk uiteen te zetten, denk ik, knabbelend aan de lange vinger, terug aan het hilarische gesprek dat ik na het diner met A. had. Bevlogen sprak hij over de hard core business, die ik als editor met een beetje peptalk zou moeten salen. A. had zich ook beklaagd over de slush pile, waaruit je toch eens een keer een megaseller zou moeten kunnen plukken; anders zou ik eens moeten gaan denken aan het upgraden van mijn backlist. En zomaar, midden in ons gesprek, had hij gevraagd: ‘Wie is jullie traffic manager?’ En ik had ‘Ary’ geantwoord, want hij had ons met de auto naar Frankfurt gebracht. ‘Fout, helemaal fout dat antwoord van jou’, zei Els vanmorgen in het hotel toen ik het gesprek met A. de revue liet passeren. ‘R. is onze traffic manager, zij bewaakt het proces van manuscript tot boek.’

Vanochtend is het mijn vuurdoop in Frankfurt. Na een lange dwaaltocht door hallen, langs duizenden stands met uitgevers uit alle hoeken van de wereld, heb ik ten slotte de set van onze eigen uitgeverij gevonden. Els, monter als altijd, is al lang aanwezig. Wij praten over licenties. In Frankfurt is Els onze eigen ‘license manager’. Ze verkoopt de vertaalrechten van bij ons verschenen boeken. Dat doet ze het hele jaar door, maar in Frankfurt is het doorlopend spitsuur. Met boeken kan van alles gebeuren: er kan een scenario van worden gemaakt, een toneelbewerking, een geluidscasette, een pocketeditie of een vertaling. Voor elke licentie zijn contracten nodig en daarvoor zorgt de uitgever. Hij behartigt de belangen van de auteur. De uitgever onderhandelt met de filmproducent en waakt er voor dat het verhaal van Z. in het te maken scenario ten minste herkenbaar blijft. Want hij is al heel wat ervaringen rijk. Het verhaal van B. speelt zich af in Lapland. Oude vrouw woont op verlaten hoeve. Een zwervende knecht trekt bij haar in. Dat wordt een zeer gecompliceerde verhouding. In het scenario van de feministische filmer speelt de geschiedenis zich af in de Achterhoek. Verhouding vrouw-knecht is hier getransformeerd tot een ongecompliceerde lesbische verhouding. De scenarist heeft er heel wat bijgesmokkeld: jeugdtrauma's, incestervaringen, een van de personages is seropositief, de ander ooit op haar werk aangerand. Het verhaal eindigt met een reageerbuisbaby. Om dat te voorkomen zet de uitgever allerlei clausules in het contract,

[p. 271]

zodat het verhaal van B. niet al te zeer verminkt kan worden.

De eerste dag in Frankfurt heb ik bij collega J. een spoedcursus gevolgd en de tientallen onderhandelingsgesprekken van Els gevolgd. Het ene moment zit ze een door ons uitgegeven boek te verkopen, het andere moment is ze in onderhandeling met een buitenlandse uitgever voor de aankoop van een Italiaans kinderboek. In het eerste geval schroeft ze de royalties op, zorgt er voor dat vijftig procent van de nevenrechten in ons bezit komen, onderhandelt ze over de voorschotten. In het andere geval bedingt ze zo laag mogelijke royalties, wil ze de nevenrechten volledig naar haar hand zetten en probeert ze voorschotten te vermijden. Els weet alles van verkooprechten. Aan het eind van de dag treedt toch ook bij haar de vermoeidheid in en onderhandelt ze met een Turkse uitgever over de aanschaf van een Turks kinderboek met dezelfde onderhandelingstactieken die ze gebruikt voor de verkoop van een boek uit onze eigen uitgeverij. ‘O ja,’ zegt de Turkse uitgever, ‘u wilt zoveel royalties betalen, wat fantastisch!’ Els onderkent haar vermoeidheid. Lachend vertelt ze me later hoe diezelfde man uit Istanboel het jaar daarvoor een optie had genomen op Bemlefs Hersenschimmen. Hij had het boek bij zich en liet een proefvertaling zien. Blijkt dat een vertaling van Bernlefs Onder IJsbergen te zijn. Vanuit Istanboel gezien is het Nederlands een geheimtaal.

-‘...tradichion, signor Matz, egguuze ma lè tradoechion è paz semple, absolumente paz kwajaablè, mais potètr poerjee..’

Ik knik en zeg: ‘Bien sûr, monsieur, ca ne fait rien, bien sur’, en op een ander moment: ‘It's all in the game.’ En zo nu en dan zeg ik ook iets in het Esperanto, maar ik heb er geen flauw benul van bij welke stand van de onderhandelingen we inmiddels zijn aangeland. De man tegenover me pakt een gouden vulpen uit zijn binnenzak en al pratend - aan de opgeschroefde toonhoogte merk ik dat hij enthousiast is over de vorderingen die we beiden maken in ons gesprek - beweegt hij zijn hand met de vuipen van de linker grens van mijn blikveld naar de uiterste rechter grens en weer terug. Vervolgens neemt zijn vulpen een duikvlucht naar een papier op tafel en met zwierige hand zet de man zijn handtekening onder iets waarvan ik vermoed dat het een contract is. Met een brede glimlach rond zijn lippen (en inderdaad ontbloot hij daarbij een stralend wit gebit) schudt hij mij daarna de hand.

-‘Mez felicidad, signor Matz. Au revoir!’ Tegelijkertijd stapt hij op, neemt zijn papieren bij elkaar en verlaat onze stand, mij onthutst achterlatend. Heb ik zomaar een boek verkocht en welk dan? Of heb ik mij laten engageren voor het vreemdelingenlegioen? Els, aan het andere tafeltje, heeft haar gesprek ook beëindigd. ‘En,’ vraagt ze me, ‘hoe is het gegaan?’ Ik steek mijn duim op, maar aan mijn pruillip moet ze hebben gemerkt dat ik op deze markt van licenties nog niet helemaal thuis ben. Zij is er vooral laconiek onder en zij blijft onverstoorbaar, ook als aan het eind van de dag in de perskamer de geruchtenstroom op gang komt over alle opties die over en weer zijn genomen. De werkelijke transacties worden thuis verricht, Frankfurt is niet zozeer een licentiemarkt, maar een contactenkermis, waar uitgevers, schrijvers, redacteuren, publiciteitsmanagers, televisieploegen in hun universele Esperanto grote verhalen opdissen over megasellers, astronomische royalties en enorme publiciteit.

Ik ben blij dat ik naar mijn hotelkamer kan om ver van het lawaai van deze vliegtuighallen vol reclamefolders, prospectussen, niches en hightechgadgets in alle rust een boek te lezen. De dagen daarna gaat het veel en veel beter, de gesprekken met redacteuren van andere uitgeverijen gaan eindelijk over de boeken zelf, er is veel enthousiasme en veel discussie. En dan blijkt Frankfurt meer dan een contactenkermis; dan blijkt het in die hallen tussen alle reclamerumoer ook nog eens echt over literatuur te kunnen gaan.

Anthony Mertens⁺

+ Anthony Mertens is redacteur bij Em Querido's Uitgeverij.