Literatuur. Jaargang 10

[p. 144]

Zonder ironie
De recensent, ook der recensenten

Het verschijnsel Rawie heeft allerlei interessante paradoxale kanten. Hoe kan een dichter die zo weinig eigentijds lijkt, zo'n massaal lezerspubliek vinden? Wie over honderd jaar de gedichten van Rawie en bijvoorbeeld Faverey naast elkaar legt, zal nauwelijks geloven dat ze in dezelfde periode geschreven zijn. Faverey: de triomf van het postsymbolisme, de richting-Kouwenaar die de oorspronkelijke wildgroei van de Vijftigers heeft uitgedund tot spaarzame woorden op bijna lege bladzijden. Poëzie die nog lange jaren in universitaire werkgroepen zal worden uitgeplozen, waarbij men zich nog meer dan in de woorden in het wit verliest.

Hoe kan het dat er in dezelfde tijd een dichter als Jean Pierre Rawie rondliep, een man die de bladzijden vult met begrijpelijke, zij het wat plechtstatige regels die nog rijmen ook? Er zijn andere dichters geweest die klassieke versvormen terughaalden - Komrij is de bekendste - maar het verschil is dat bij Rawie elke ironie, elke knipoog, ontbreekt.

Terwijl het werk van Faverey binnen een kleine kring van ingewijden blijft, vindt Rawie zonder moeite een groot lezerspubliek. Van Onmogelijk geluk werden in een paar weken tijd twee drukken verkocht, en na een optreden bij Sonja was er helemaal geen houden meer aan. Zoiets valt niet altijd even goed bij collega-dichters.

Tekenend is de reactie van criticus-dichter Warren, die zijn recensie in de Provinciale Zeeuwse Courant zo begint: ‘De Groningse dichter Jean Pierre Rawie (geb. 1951) is bij het publiek heel populair, maar wordt door degenen die het voor het zeggen hebben niet geheel serieus genomen. De voorkeur van de lezers en de afkeuring van de kenners hebben dezelfde achtergrond. Rawie beoefent een ander soort dichtkunst dan tegenwoordig bij ons gebruikelijk is: toegankelijk, direct aansprekend, vormvast. De meeste mensen zijn de door recensenten hooggeprezen poëzie blijkbaar beu. Ze willen geen pretentieuze en ondoorgrondelijke gedichten meer. Door Rawie worden ze op hun wenken bediend. Hij schrijft de gedichten die vroeger zo gewoon waren. Zijn werk is gegarandeerd vrij van alles dat naar experiment zweemt.’

Deze kritiek komt vreemd genoeg van een dichter die zelf bepaald niet tot de wildste experimentelen behoorde. Venijnig is de zinsnede over de ‘afkeuring van de kenners.’ Dat valt nogal mee. Wat mij bij het doorlezen van de recensies juist opviel, was het voorzichtige, niet onwelwillende oordeel van deskundige poëzielezers als Rob Schouten (Vrij Nederland) en Guus Middag (NRC Handelsblad) (de laatste vindt de bundel wel knap, ‘maar ook saai’).

Middag begint zijn stuk met een heel verhaal over het leven van de dichter: drankgebruik, ziekenhuis, opstanding. Dergelijke informatie kan bij het beoordelen van literatuur toch nauwelijks relevant worden geacht. Toch ontkomt bijna geen enkele recensent daaraan: de persoon Rawie dringt zich op. Hij is, met andere woorden, een mediafiguur geworden. Interviewers zwermen om het fenomeen heen. Trouwhartig wordt elke uitspraak opgetekend: ‘Ja, ik schrijf alleen 's nachts. Ik kan niet anders. Het klinkt misschien vreemd, maar ik heb het niet in de hand wanneer een gedicht zich aandient’ (Het parool). We krijgen te lezen dat er op tafel een zandloper, een schedel en een brandende kaars staan. De dichter deinst intussen niet terug voor een krasse uitspraak. De maatstaf voor zijn eigen werk is ‘of hij het aan Petrarca zou durven voorleggen’. Uiteraard zet hij zich scherp af tegen de critici die hem te begrijpelijk vinden: ‘Het kan toch niet de bedoeling zijn dat er drie gepromoveerde neerlandici nodig zijn om één gedicht uit te leggen?’ Ook mag de dichter uitleggen dat hij niet alleen in de romantische traditie staat (de kaars, de schedel!), maar dat ook de barokpoëzie hem inspireert: ‘De paradox in mijn formuleringen bij voorbeeld. Neem de titel: Onmogelijk geluk.’

Met die laatste uitspraak draait de dichter zijn interviewer (of zichzelf) een rad voor ogen. Want voor de titel hoeft men niet naar de barok af te reizen. Bloem schreef: ‘Moeilijk gewoon

[p. 145]

hans vermeulen, groningen
Jean Pierre Rawie

geluk’ - verschillende gedichten uit de bundel, ‘Uitzicht’ en ‘October’ bijvoorbeeld, lijken nog het meest op heel knappe Bloem-pastiches. In feite vormt het hele programma van Rawie een herhaling van de ‘bezielde retoriek’ die neoclassicisten als Bloem en Gossaert voorstonden.

De weerklank van Rawie bij een groot publiek berust op twee pijlers: de begrijpelijkheid van zijn technisch knappe poëzie plus het oerromantische beeld van de lijdende dichter. Het is niet juist de man ‘een poseur’ te noemen, zoals Warren doet: image en produkt zijn één. Het doorslaande succes van Onbegrijpelijk geluk laat weer eens zien hoezeer literatuur een mediaprodukt is geworden. Misschien verbaast alleen de literatuurwetenschapper zich daar nog over, want die heeft het altijd anders geleerd. Eerst moest decennia lang de tekst, en de tekst alleen, centraal staan. Recentere opvattingen gaan er zelfs vanuit dat de auteur niet bestaat (Roland Barthes). Dat poststructuralistische denkbeeld wordt verkondigd in een tijd die als nooit tevoren aandacht aan de persoon van de schrijver besteedt!

Wat een geluk dat Shakespeare niet in de tweede helft van de twintigste eeuw heeft geleefd: hij zou maar de helft van zijn stukken hebben geschreven. Zat hij niet in de stoel van Sonja, Ursul de Geer of Ivo Niehe (als hij het niet te moeilijk maakte), dan trad hij op in een literair café, nam deel aan een forum of stond te signeren. En Petrarca, ook hij mag van geluk spreken. Want hem is het gezicht bespaard gebleven van de bleke Groninger die elke ochtend bij de poort stond om hem het vers te overhandigen dat zich die nacht had aangediend.

Ton Anbeek