Literatuur. Jaargang 9

Signalement

Uitgeversmerken

Niet op cd-rom zoals de drukkersmerken van de Koninklijke Bibliotheek, maar gewoon als boekpublikatie verscheen in 1991 Naamspreuken op uitgeversmerken; een eerste verkenning en poging tot inventarisatie van een typisch Nederlands verschijnsel in de periode eind 19e - eerste helft 20e eeuw, verzameld en toegelicht door de eigenaar van antiquariaat De Boekenvriend te Hengelo, Bertus ten Doeschot, die hiermee de eerste verjaardag van zijn winkel vierde (Cronjéstraat 21, 7551 gd Hengelo, 074-423156; 134 p.; ƒ 9,50 excl. verzendkosten). In zijn inleiding wijst Ten Doeschot erop dat de combinatie van uitgeversmerk en naamspreuk een typisch Nederlands-Vlaams verschijnsel schijnt te zijn. Het gaat erom dat de beginletters van de naam van de uitgeverij terugkeren als beginletters van de woorden in de spreuk en dat er bovendien idealiter een duidelijke samenhang moet zijn met de afbeelding van het merk, bijvoorbeeld: De Arbeiders Pers - Den Akker Ploegende (met een afbeelding van een ploegende boer met paard).

Ten Doeschot heeft honderdzestig merken van honderddertig uitgevers verzameld met honderdzesendertig verschillende spreu-

Merk van uitgeverij Sijthoff

ken, waarop hij allerlei bewerkingen uitvoert: iconografische analyse, analyse van de spreuken, relatie beeld-spreuk. De moralisatie is goed vertegenwoordigd: Hebt In Werken Bevrediging (H.J.W. Becht), Arbeid Baat (Andries Blitz), Ik Bouw (Js. Bootsma), Altijd Weer Beter (A.W. Bruna), Alleen Ernstig Volharden Drijft Hooger (A.E. Van Der Heide), Nimmer Dralend (Nijgh & van Ditmar), Ik Blijf Werken (J.B. Wolters).

Vrijwel tegelijkertijd verscheen ter gelegenheid van de tiende verjaardag van uitgeverij Matrijs Utrecht Meestal Uitzonderlijk (Stichting Matrijs, Postbus 670, 3500 ar Utrecht; ƒ 12,50) over hetzelfde onderwerp. De samensteller is Huib van Krimpen, die het uitgeversvignet door de eeuwen heen beschrijft en daarbij ook over de grenzen heen kijkt.

PJV

Cammaert-revival

K. Langvik-Johannessen heeft al vaker een lans gebroken voor een juiste waardering van het werk van de achttiende-eeuwse Brusselse auteur Jan Frans Cammaert (1699-1780). De literatuurhistorici hebben Cammaert ofwel volslagen genegeerd ofwel ten onrechte beschuldigd van plagiaat in plaats van geprezen om geslaagde aanpassing of imitatio. Uit het omvangrijke oeuvre van Cammaert heeft Langvik-Johannessen het uit 1749 daterende ‘bly-eyndig treurspel’ Straf ende dood van Balthassar, koning der Chaldeen, benevens de krooninge van Darius, koning van Meden gekozen voor een facsimile-editie met inleiding (Facultés universitaires Sint-Louis, Studiecentrum achttiende-eeuwse Zuidnederlandse Letterkunde, Bd. du Jardin Botanique 43, B-100 Brussel, 1991; Cahier nr. 6A-B; dl. 6A: [iv] + 58 + [11]+ 58 blz.; dl. 6B: [ii] + 50 blz.; bf. 700).

Deel 6A bevat de literair-historische inleiding en de reproduktie van exemplaar vh 24254 a 1 van de kb Brussel van de waarschijnlijk enige originele tragedie van Cammaert, die blijkbaar door de editeur van een paginering is voorzien. Bijzonder storend is dat meteen in het

[p. 383]

voorwerk een blanco versopagina uit het origineel bedrukt is met een daaropvolgende rectopagina met als gevolg dat de even bladzijden nu rechts zitten en de spaarzame katernsignaturen links. In deel 6B is de woord- en tekstverklaring opgenomen, verzorgd door Werner Waterschoot.

PJV

Psalmzingen in de Nederlanden

De tentoonstelling Psalmzingen in de Nederlanden vanaf de zestiende eeuw tot heden, die van 21 augustus tot 27 september in de bibliotheek van de ufsia te Antwerpen en van 10 oktober tot 23 november 1991 in het hoofdgebouw van de vu te Amsterdam te zien was, heeft onder dezelfde titel een interessante bundel studies annex catalogus opgeleverd (Kampen: Kok, 1991; 326 p.; ƒ 34,50). De eindredactie van de studies was in goede handen bij het hoofd van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme van de Vrije Universiteit, dr. J. de Bruijn, en de catalogus werd samengesteld door dr. W. Heijting (met medewerking van drs. M. van den Heuvel), die in 1989 een perfecte dissertatie wijdde aan de catechismi en confessies in de Nederlandse Reformatie.

Het psalmzingen wordt van diverse zijden belicht: vanuit de joodse traditie door R. Evers, vanuit het zestiende- en zeventiende-eeuwse Vlaanderen door G. Huybens, vanuit het negentiende- en twintigste-eeuwse rooms-katholieke perspectief door A.C. Vernooij, de ontwikkelingen na Vaticanum ii in Vlaanderen door M. Weemaes, vanuit de lutherse traditie door P. Estié, vanuit de oud-katholieke door K. Ouwens, de doopsgezinde door P. Visser en de gereformeerde door F.R.J. Knetsch en J.R. Luth. Heijting levert een bijzonder lezenswaardig opstel over het gereformeerde psalmboek en het boekenbedrijf, Honders over de berijming van Datheen, Luth en Smilde over de melodieën van het Geneefse psalter, Kloppenburg over de relatie van psalm en volkslied en Schulte Nordholt over de literaire waarde van de psalmberijmingen.

De catalogus (pagina's 253-316) beschrijft het tentoongestelde materiaal met bij ieder onderdeel een korte toelichting. Een personenregister (pagina's 317-324) ontsluit zowel opstellen als catalogus. Tal van goedgekozen illustraties verduidelijken de bundel.

Als nevenprodukt publiceerde de Bibliotheek van de Vrije Universiteit) Amsterdam, 1991; ƒ 20, -) een losbladig werk van dr. S.J. Lenselink: De Profundis. Psalm 130 in honderd [= 104] berijmde bewerkingen van de veertiende eeuw tot 1986. Tussen de veertiende-eeuwse ‘Van diepen, heere, uut mire herten / Riepic, clagende mine smerten’ en de uit 1986 daterende berijming van H. Hasper ‘Uit diepten van ellende roep ik tot U, o Heer, / tot U die hulp kunt zenden, ik buig mij voor U neer’, komt men alle bekende namen tegen: De Dene, Utenhove, Datheen, Marnix, Revius, De Brune, Vondel, Six van Chandelier, Gargon, Van Merken, Bilderdijk, Gezelle, Ten Kate. Smilde werkte mee voor de Friese berijmingen van onder anderen Japicx, Schurer en Fokkema. Bij iedere bewerking worden woordverklaringen gegeven, bijzonderheden over de auteurs, handschriften en drukken en secundaire literatuur.

PJV

Villa Elsschot

Ter gelegenheid van de Elsschot-manifestatie (van 3 tot 11 november 1991 in Antwerpen gehouden) verscheen Villa Elsschot van Guido Lauwaert, met als ondertitel ‘Omtrent Kaas en andere onthullingen rond Willem Elsschot en zijn werk’. Het boekje (96 pagina's) bevat interviews met familieleden van Alfons de Ridder (1882-1960) en enkele opstellen die Lauwaert eerder in Het Parool publiceerde. Door middel van deze interviews en eigen onderzoek naar plaatselijke en historische omstandigheden is Lauwaert erin geslaagd feiten op het spoor te komen die Elsschot gebruikt heeft om zijn werk op te baseren. Zo geeft hij de achtergronden van de moord die in De verlossing (1921) een rol speelt of de werkelijke feiten rond de verkoop van een tanker die aan Elsschots Het tankschip (1942) ten



grondslag liggen. En passant geeft het boekje allerlei informatie over de verhoudingen binnen de familie De Ridder en dus ook over het verhaal Tsjip (1934) en het vervolg erop, De leeuwentemmer (1940).

Het boekje wordt besloten met een ‘Bi(bli)ografie’, facsimiles van enkele documenten en een dankwoord aan allen die de auteur van gegevens hebben voorzien.

Hoewel de afzonderlijke opstellen niet erg veel toevoegen aan de lezing van de oorspronkelijke

[p. 384]

verhalen, is het voor de echte Elsschot-liefhebbers ongetwijfeld pikante lectuur, te meer omdat eruit blijkt dat er nog heel wat in het archief van Elsschots zoon, Walter de Ridder, te ontdekken valt.

Villa Elsschot werd uitgegeven door Bas Lubberhuizen te Amsterdam met financiële steun van de fnac te Antwerpen en het Nederlands Zuivelbureau (Kaas!) te Brussel. Een twaalftal foto's illustreert de tekst. Er werden tweehonderd genummerde en gebonden exemplaren verspreid naast de gebrocheerde editie die ƒ 22,50 kost.

GvB

Mythologische encyclopedie

In de serie beknopte encyclopedische naslagwerken (kunst, bijbel, muziek, filosofie) van uitgeverij Tirion te Baarn verscheen in 1992 ook een Encyclopedie van de mythologie, samengesteld door Adelaïde van Reeth (288 p.; ƒ 39,50; ills.). Alle mythologieën zijn erin vertegenwoordigd, van de algemene ‘aardmannetjes’ tot de Oudiraanse ‘Zurvan’. De raadpleger van dit werk moet het zonder verdere literatuurverwijzingen stellen: er zijn geen verwijzingen bij de lemmata en er is geen algemene lijst van soortgelijke lexica. Wel is bij een aantal trefwoorden handige overzichten gemaakt van bijvoorbeeld bosgoden, heersers over het dodenrijk, geneeskundige goden, beschermers van het kind, liefdesgoden, maangodheden, noodlotsgoden, oorlogsgoden, orakels, goden van de vrede, weergoden, zee- en zonnegoden. Ook zijn de ingewikkelde relaties van Gaia en Zeus overzichtelijk in kaart gebracht.

PJV

Van Abraham tot Zacheüs

De Nijmeegse uitgeverij sun bouwt een aardige serie naslagwerken op betreffende thema's in de kunsten. In 1987 (2e dr. 1988) verscheen Van Achilles tot Zeus en in 1989 Van Alexandros tot Zenobia waarin Moormann en Uitterhoeve de doorwerking van thema's uit respectievelijk de klassieke mythologie en geschiedenis behandelden. Van de hand van Louis Goosen verschenen vervolgens Van Abraham tot Zacharia (Nijmegen: sun, 1990; 270 blz.; ƒ 39,50) en Van Andreas tot Zacheüs (Nijmegen: sun, 1992; 334 blz.; ƒ 39,50) met respectievelijk ‘thema's uit het Oude Testament in religie, beeldende kunst, literatuur, muziek en theater’ en ‘thema's uit het Nieuwe Testament en de apocriefe literatuur in religie en kunsten’.

Eigenlijk wordt in al deze naslagwerken de term ‘thema’ ijdel gebruikt, want de trefwoorden bestaan uitsluitend uit mythologische, historische en bijbelse figuren. Opvallend is dat de twee delen van Goosen veel minder trefwoorden bevatten (57 en 60) dan die van Moormann en Uitterhoeve (134 en 104), hetgeen bij een gelijkblijvend of zelfs toenemend aantal pagina's leidt tot langere beschrijvingen: Jezus krijgt drieënvijftig pagina's en Maria drieëndertig. Voordat men bijvoorbeeld Lentulus of Tubal-Kaïn, die in de index doorverwezen worden naar Jezus, daar heeft teruggevonden, is men een ergernis verder.

Niettemin blijven het fraaie boekwerken die men niet graag zou willen missen: ze bevatten uitgebreide bibliografieën, registers op auteurs en kunstenaars en op bijbelse figuren die in de context van de grotere lemmata behandeld worden.

PJV

Richtlijnen voor auteurs

U wordt verzocht voor uw kopij literatuurkopijpapier te gebruiken (aan te vragen bij het redactiesecretariaat) en naast het volgen van de aanwijzingen daarop vermeld, de volgende regels in acht te nemen:

- voorkeurspelling gebruiken, afkortingen zoveel mogelijk vermijden, getallen in principe als woorden schrijven, en alinea's laten inspringen;

- alle tekst (ook titel, tussenkopjes, evt. wijzigingen) binnen het kader typen, op de definitieve plaats - geen verwijstekens gebruiken; te cursiveren zinsdelen, aangehaalde titels etc. onderstrepen - grote citaten, gedichten enz. niet onderstrepen; s.v.p. om verwarring te voorkomen nooit een cursieve typeletter gebruiken.

- Verder wordt u verzocht beknopte personalia en een literatuuropgave toe te voegen - conform de reeds in literatuur gepubliceerde artikelen - en geen noten te plaatsen;

- voor goed reproduceerbare illustraties te zorgen (bij eerste inzending volstaan fotokopieën daarvan), met onderschriften en eventuele auteursrechtvermelding op een afzonderlijk vel kopijpapier (ook de illustraties niet in de kopij plakken maar los bijvoegen);

- de lengte van het artikel de ± vijfduizend woorden niet te laten overschrijden, het artikel van bondige tussenkopjes te voorzien en, tenslotte, de volledige kopij in vijfvoud in te leveren en zelf minstens één kopie te behouden.