Literatuur. Jaargang 8

[p. 291]

Rudolf Geel:
‘Ik herschrijf de werkelijkheid naar eigen smaak’
Marion Witter & Jolanda Dreijklufft
De schrijver en de kunst 5

Rudolf Geel debuteerde op tweeëntwintigjarige leeftijd met De magere heilige (1963) en schreef sindsdien vele verhalenbundels en romans, waaronder De ambitie, De paradijsganger en - zijn meest recente bundel - Trage schaduwen. Geel is wetenschappelijk medewerker Taalbeheersing aan de Universiteit van Amsterdam.
In zijn roman De vrouwenbron (1986) komt het schilderij Der Jungbrunnen van Lucas Cranach de Oude voor.

Lucas Cranach de Oude (1472-1553), Der Jungbrunnen (1546).

In De vrouwenbron ga ik terug naar de tijd van mijn eerste studiejaar in Amsterdam. Een aantal ervaringen van toen wilde ik opschrijven, dat was de aanleiding van het boek. De hoofdpersonen Sandra, Steven en Hugo zijn eerstejaars - de twee eersten studeren Nederlands, Hugo geschiedenis. Natuurlijk zijn niet alle gebeurtenissen gebaseerd op mijn eigen ervaringen, maar wel een groot deel ervan. Zo komt in het eerste deel van de roman, ‘Inwijdingen’, de docent Alexander Vlögel voor. Deze figuur is geënt op Lulofs, die in mijn tijd nog docent filologie in Amsterdam was. Hij geeft Sandra en Steven de opdracht uit te zoeken hoe de minnaar van Beatrijs 's avonds de ommuurde stad uit kon komen. Een opdracht die ik indertijd zelf kreeg. Ook de avond waarop de studenten tijdens een feestje bij Hugo voor het eerst Franse kaas eten is een eigen ervaring. Zo ging dat toen, je kocht kaas - bij Kef, Albert Heijn had er nog niet van gehoord - en die kreeg dan een nummertje. Brie kreeg vanwege de minst sterke smaak nummer een, die moest je dus als eerste eten, camembert kreeg nummer twee en roquefort het hoogste nummer. Daarnaast zit er ook veel fictie in; ik heb bijvoorbeeld nooit een dame half aangerand en de moeder van Hugo leeft in werkelijkheid nog steeds.

Op de herinneringen in het hoofdstuk ‘Inwijdingen’ geef ik in het tweede deel van het boek commentaar. Daarin blijkt dat ‘Inwijdingen’ het literaire debuut van Sandra is. Steven, inmiddels al jaren de collega van hun docent Vlögel, is de schepper van het tweede deel. Dat heet ‘De vrouwenbron’, net zoals de hele roman. In dit deel geeft hij kritiek en aanvullingen op Sandra's verhaal. Met deze constructie wordt de lezer enigszins op het verkeerde been gezet. Tevoren wist ik niet dat het een boek met commentaar zou worden. Dat gebeurde toen ik m'n eerste versie aan het bewerken was. Voortdurend invalshoeken bedenken, dat vind ik het leukste dat er is. Ja, dat wordt wel eens postmodernistisch genoemd. Ik vind dat niet kwalijk, het doet er ook niet zoveel toe: een boek is mooi of het is niet mooi. Dát is mijn criterium.

Het symbolische van het verhaal is dat Sandra ‘Inwijdingen’ heeft geschreven om terug te keren naar haar vroegere leven. Ze is een eenzame vrouw die een andere werkelijkheid probeert te creëren. Die met andere woorden haar leven opnieuw vorm wil geven. Ze ondergaat een verjonging door het schrijven van dat boek en redigeert op die manier haar eigen jeugd. Degenen die in haar leven een rol hebben gespeeld geeft ze een bepaalde plaats. Dat wordt door die anderen niet helemaal

[p. 292]

op prijs gesteld. Zij neemt als het ware wraak op die mensen. Het ironische ervan is dat het boek een groot succes wordt en dat Sandra overal wordt uitgenodigd voor lezingen.

Natuurlijk ben ik degene die die twee verhalen vertelt. Ik herschrijf de werkelijkheid van vroeger naar eigen smaak. Wat het goed recht is van de schrijver. Tegelijkertijd probeer ik op een heel zorgvuldige manier beelden en ideeën te verwoorden. Het gaat mij voornamelijk om het creëren van een beeld, bijvoorbeeld van de voorbije tijd. Dat kenmerkt mijn werk nogal. Ik voel een sterke behoefte mijn geschiedenis vast te leggen, mijzelf in de geschiedenis te plaatsen. Voortdurende reflectie, een poging om te laten zien wat je bent misschien. In een recensie over m'n nieuwe boek stond zoiets als ‘de verhalen van Geel zijn niet zozeer melancholiek, maar hebben wel een melancholische uitstraling omdat hij probeert de voorbije tijd vast te leggen’. Dat klopt, maar de typering ‘melancholie’ is niet juist, want dat doet meer aan Lévi Weemoedt denken. En dat is mijn bedoeling niet.

Verjonging

Tijdens het schrijven van de eerste versie van de roman had ik het schilderij Der Jungbrunnen van Lucas Cranach de Oude in mijn hoofd. M'n idee was het op de omslag te zetten. Het schilderij, dat dateert uit 1546, hangt in Berlijn. Daar heb ik het gezien en ik heb er een kalender gekocht waar de afbeelding ook op stond. Het is een prachtig schilderij dat gebaseerd is op een middeleeuws thema. Links komen oude vrouwen, beetje verlept en uitgezakt, aangereden op karren en wagens. Dan gaan ze de bron in en rechts komen ze er totaal verjongd, met strakke lichamen weer uit. Staan ze alweer van alles ondeugends te doen in de bosjes. Ik vond het meteen prachtig, heel intrigerend. De ‘oudewijvenmolen’ is overigens een variant op de bron met het verjongende water. Dat is een grote molen waar aan de ene kant oude dames in gaan en waar ze aan de andere kant weer jong uitkomen. Ook daar zijn middeleeuwse afbeeldingen van.

Der Jungbrunnen maakte grote indruk op me, het is blijven hangen. En toen ik dit boek schreef, dat ook als thema ‘verjonging’ heeft, bedacht ik dat ik het goed kon gebruiken. Maar pas in tweede instantie ben ik het schilderij expliciet in de roman gaan verwerken. Zo vertelt Vlögel aan Sandra het verhaal van de verjongingsbron. En in het tweede deel van de roman wordt gezegd dat dit schilderij op het omslag van het boek ‘Inwijdingen’ staat, maar het is dus ook het omslag van de roman zelf geworden. Zelfs de titel is afgeleid van het schilderij. Daar heb ik lang over zitten denken; ‘Jungbrunnen’ wilde ik niet letterlijk vertalen met ‘verjongingsbron’. Uiteindelijk is het ‘De vrouwenbron’ geworden. Het zijn tenslotte vrouwen die een verjonging ondergaan, zowel op het schilderij als in de roman. Niet alleen Sandra door het schrijven van haar boek, ook haar grootmoeder en de moeder van Hugo laat ik teruggaan in de tijd.

Ik vind het sowieso aantrekkelijk om beeldende kunst op een boek te zetten, omdat dat natuurlijk echt erg mooi is. Op mijn laatste boek wilde ik per se een schilderij van de Mont Victoire van Cézanne, een prachtig schilderij dat heel goed in de sfeer van het boek past. En op Genoegens van weleer staat een werk van Brueghel.

Liften naar het Stedelijk

Ik was werkelijk totaal in de ban van Der Jungbrunnen. Een interessant gegeven eigenlijk dat sommige schilderijen zo blijven hangen en andere niet. Of algemener nog, dat je bepaalde dingen onthoudt, omdat ze je verbijsteren, en andere absoluut vergeet. Het heeft zonder twijfel te maken met je interesses en hoe je geest is geprogrammeerd. Nu ik er trouwens over nadenk, zo'n thema van mensen die ergens doorheen waden en er jong uitkomen heb ik in mijn debuut ook al verwerkt. Dat gaat over iemand die oud is en weer jong wordt. Een nogal surrealistisch boek waarin de hoofdpersoon als het ware door de tijd heengaat. Mooi thema...

Ik ben erg dol op middeleeuwse schilderijen. Achter de madonna's heb je van die doorkijkjes op geïdealiseerde steden. Ook Brueghel spreekt mij aan. Momenteel ben ik bezig met een nieuw boek, waarin zijn schilderij Jagers in de sneeuw voorkomt. Dat heb ik kort geleden in Wenen gezien. Ik kijk graag naar beeldende kunst, ben er erg in geïnteresseerd. Als jongetje al ging ik vanuit Bussum liftend naar het Stedelijk om daar rond te lopen en te kijken en me ‘kunstenaar te voelen’. Toen maakte ik al gedichten en ik heb me ook wel eens laten inspireren door schilderijen. Beeldende kunst geeft een visie op de werkelijkheid en inspireert mij vaak tot bepaalde beelden en ideeën. Hetzelfde geldt voor muziek. Als een soort spons absorbeer ik al die indrukken en beelden. Waar ik ook ben, kijk ik naar schilderijen. Ze hoeven niet figuratief te zijn, ze moeten me aanspreken. Wanneer spreekt iets je aan? Dat is heel moeilijk te zeggen. Ik weet bijvoorbeeld niet waarom ik Kounellis interessant vind. Bij die allernieuwste kunst is dat nog het lastigst te definiëren. Ik zou het zo willen omschrijven: beeldende kunst moet emotioneren en iets toevoegen aan ‘mijn wereld’. Zoals de naakten van Lucien Freud. Niet mooi, niet leuk om in je kamer te hebben, wél heel indrukwekkend. Ik kan mijn wereld niet goed beschrijven, maar daarin zitten bepaalde elementen en sommige nieuwe ervaringen passen er wonderwel bij. Misschien zit Kounellis aan de rand van die wereld, Brueghel daarentegen zit er middenin. Evenals Appel, Picasso en Braque. Seurat weer minder. Maar Cézanne en Van Gogh zitten er middenin. Voor boeken geldt hetzelfde. Waarom vind je sommige boeken mooi en andere niet? Boeken van Hermans en Kouwenaar zijn gewoon ‘mijn wereld’.