Literatuur. Jaargang 6

[p. 80]

De uitgever: ‘De belangstelling voor de romankunst is overmatig’
E.B.M.J. Blomme

Beoordeel elk manuscript op zijn eigen doelstellingen en laat je in het uitgeversvak nooit blind leiden door zogenaamde algemene wetmatigheden - die worden te vaak doorkruist, is de ervaring van uitgever Huug van Gompel. Arno van der Plank raadt iedere uitgever af om op de stoel van de schrijver te gaan zitten: ‘Een uitgever moet goed beseffen dat hij zonder auteur niets begint.’ ‘Jawel,’ aldus Laurens van Krevelen, ‘goede auteurs mogen dan wel het belangrijkste zijn als het gaat om goede boeken, maar om die te laten verschijnen zijn goede uitgevers ook onmisbaar.’ Een interview met drie uitgevers over hun vak.

In de vijf jaren van haar bestaan verschenen bij de Deventer uitgeverij Sub Rosa zesentwintig keurig verzorgde en professioneel uitgegeven boeken. Het fonds richt zich op de neerlandistiek, voornamelijk de historische letterkunde, met een enkele uitgave op het gebied van de kunstgeschiedenis. De titels zijn voor het merendeel ondergebracht in drie reeksen: ‘Populair Proza’ met boeken als De Belydenis van een lichtmis: ‘Deventer Drukken’ met uitgaven als De Baron van Syberg; en de serie ‘Deventer Studiën’ waarin dissertaties zijn ondergebracht zoals de vorig jaar verschenen dissertatie van André Hanou: Van de sluiers van Isis. Daarnaast verschijnt ook de fel-reeks (Facsimilé Edities der Lage Landen) bij Sub Rosa: Sieraedt der Vrouwen is een voorbeeld dat binnen drie weken was uitverkocht.

Weinigen zullen achter deze uitgaven de leraar Nederlands Arno van der Plank (41) vermoeden. Waar bij de buren waarschijnlijk de piano zal staan, staat bij Van der Plank een zetmachine in de huiskamer. Een kleine tien jaar geleden studeerde hij Nederlands aan de Gelderse Leergangen en moest om de haverklap naar Den Haag, Amsterdam of Leiden toen hij zich wilde verdiepen in de romanvorm en het ontstaan daarvan in de achttiende eeuw. Boeken uit de achttiende eeuw waren haast onbereikbaar en daar moest verandering in komen. Al eerder had hij een ‘Namenboek’ gepubliceerd over de betekenis van achternamen, en had daarbij ‘minder leuke’ ervaringen opgedaan met uitgevers. Vandaar dat hij deze keer zelf het heft in handen nam.

Van der Plank spreekt van een ‘ideële uitgeverij’. Vanaf het eerste begin was zijn opzet om een zo mooi mogelijk boek voor zo min mogelijk geld te maken. ‘Het moesten boeken worden die voor studenten betaalbaar

alle foto's: e.b.m.j. blomme, amsterdam
Arno van der Plank van eenmansuitgeverij Sub Rosa: ‘Een grote literatuurgeschiedenis door specialisten geschreven. Dat zou een kroon op je fonds zijn

waren, dus heel lang zijn de prijzen niet boven de vijfentwintig gulden uit gekomen. Wat later werd die grens opgetrokken tot dertig gulden. Afgelopen jaar zijn er twee verschenen van vijfenzestig gulden, maar dan praat je over boeken uit twee delen, in totaal 750 en 950 bladzijden. En waar koop je tegenwoordig nog zo'n boek voor vijfenzestig gulden?’

Zesentwintig titels in vijf jaar tijd is voor een eenmansuitgeverij geen slecht resultaat. Toch zou er volgens Van der Plank nog veel meer kunnen verschijnen wanneer de financiën dat zouden toelaten. De boeken van Sub Rosa verschijnen meestal in een oplage van

[p. 81]

zo'n vijfhonderd stuks en, aldus Van der Plank, ‘wanneer je voor zo weinig mensen een boek produceert dan moet het toch meestal wel gesubsidieerd worden, wil je het enigszins betaalbaar houden. Vooral zo'n reeks als Deventer Studiën, met dikke dissertaties voor een relatief klein publiek. Maar de subsidiekranen worden stevig dichtgedraaid. Het is geen lucratieve business, maar dat is de keuze die je maakt. Ga je uitgeven voor het geld, of om iets bereikbaar te maken?’

De financiële en de culturele belangen willen dus nog wel eens botsen. Ook al is er subsidie, toch gaat iedere uitgave steeds weer gepaard met een behoorlijke investering, en die moet er weer uitkomen om een volgende uitgave mogelijk te maken. ‘Het is geen bodemloze put. Maar ja, je probeert een ideaal te verwezenlijken en hobby's kosten geld. Ik ben niet zo'n zakenman en het culturele belang wint het nog wel eens van de economische overwegingen. Ik heb wel eens een paar miskleunen gemaakt. Het huis zakt jaarlijks enkele millimeters dieper in de grond vanwege de voorraad die nog op zolder ligt. Zo'n boek kan inhoudelijk heel goed zijn, prettig geschreven, origineel qua onderwerp, mooi uitgegeven, en dan raak je er nog geen honderd van kwijt. Maar gelukkig had ik vorig jaar ook een paar goede.’

Coöperatief

Met vergelijkbare doelstellingen als die van Van der Plank, ontstond in 1960 in Leuven de Academische Coöperatieve, kortweg acco genaamd. Het was oorspronkelijk een studenteninitiatief dat zich richtte op het ontwikkelen van zo goedkoop mogelijk, professioneel studiemateriaal om op die manier een serieuze bijdrage te leveren aan de democratisering van het universitaire onderwijs. tegenwoordig telt acco 80.000 ‘coöperateurs’ met ieder het maximum van één aandeel, dat ongeveer ƒ 39, - doet. In plaats van dividend uit te keren geeft acco haar aandeelhouders levenslange korting op hun artikelen.

‘Alles wat een student pleegt nodig te hebben voor zijn studie bieden wij aan. Wij hebben dus een uitgeverij, een kantoorboekhandel, een dictatencentrale en daarnaast ook een drukkerij. Ons streven daarbij is nog steeds: kwaliteit leveren, zowel inhoudelijk als qua vorm, tegen zo laag mogelijke prijzen. Uiteraard zijn ook wij onderhevig aan de economische wetmatigheden, dat is duidelijk,’ aldus Huug van Gompel (41). Als uitgever van het bedrijf is hij verantwoordelijk voor het fonds van de uitgeverij, waarin alle wetenschappelijke disciplines zijn terug te vinden. In Leuven verschijnen jaarlijks zo'n 130 nieuwe titels waarvan een kleine tien op het gebied van de neerlandistiek. Daarnaast verschijnen er in Amersfoort nog een stuk of dertig. Van Gompel spreekt dan ook niet van een Belgische, maar van een ‘Nederlandstalige uitgeverij’.

‘Wij zijn bij uitstek een uitgever van en voor de universiteit en het hbo. We hebben auteurs in ons fonds van alle Vlaamse en Nederlandse universiteiten. En de boeken die zij schrijven zijn veelal functioneel voor de colleges die zij te geven hebben. Op grond daarvan kun je al een bepaalde omzet realiseren. Heel belangrijk zijn ook de afgestudeerden die geregeld een en ander uit hun opleiding van destijds willen bijstellen en op de hoogte willen blijven van recente ontwikkelingen in hun vak. Daarnaast zijn er altijd nog een aantal bibliotheken en geïnteresseerden. Ik geloof echt dat de interdisciplinariteit almaar groter begint te worden. Er is een aantal mensen dat zich daar tegen verzet en zich eng specialiseert, maar er ontstaat duidelijk een grote groep van mensen die eens over andere muurtjes willen kijken.’

Huug van Gompel, uitgever bij het Belgische acco: ‘Nieuwe auteurs hebben vaak onrealistische verwachtingen van oplages en verkoopcijfers. Daar moet je ze echt van genezen’

Waar gaat een uitgever nu op af bij het selecteren van manuscripten? Van Gompel: ‘Een eerste voorwaarde is dat de schrijver iemand is van wie je kunt aannemen dat hij of zij de nodige kwaliteiten in huis heeft wat de kennis van het onderwerp betreft. Dat is wel eens een probleem met heel jonge wetenschappers bij wie je dat niet altijd direct kunt inschatten. Dan verdiep je je wat meer in de materie en dan kom je daar ook wel achter. Als duidelijk is dat er sprake is van een doordacht betoog, ook al zouden er dingen zijn waar ik of collegae heel anders over denken, dan komt zo'n boek in principe

[p. 82]

in aanmerking voor publikatie. De wijze waarop een boek gecomponeerd is, kun je in een aantal gevallen beoordelen zonder heel veel van de inhoud als zodanig af te weten.

Je begint dus in eerste instantie met de inhoudsopgave en de inleiding. Daarna lees je eens wat fragmenten, en een aantal mensen sneuvelen daar al op. Ook kijk je naar de bibliografie: zitten daar een aantal belangrijke ommissies in, dan ben je al wat meer op je hoede. Wat je dan aan manuscripten overhoudt, lees je uiteraard helemaal zorgvuldig door. Blijkt het boek op zich goed in elkaar te zitten en haalt de inhoud het noodzakelijke niveau, dan komt het grote beslissingsmoment wanneer je nagaat: wie vormen de doelgroep, en is dit het soort boek om die doelgroep te bereiken? Wij zijn een wetenschappelijke uitgeverij, dat wil zeggen: gepopulariseerde en gevulgariseerde publikaties, hoe nuttig die vaak ook kunnen zijn, komen bij ons normaal gesproken niet aan bod. Ik moet helaas ook vrij frequent mensen teleurstellen die met dichtbundels bij ons komen. Maar wij geven geen poëzie uit. Toch blijven ze komen, met tal van argumenten waarom wij dat toch beslist moeten doen, want als wij dat niet doen, dan zal dit en dan zal zus. Ze vinden dan dat we een bepaalde taak hebben te vervullen. Dat komt natuurlijk omdat we andere boeken uitgeven waarvan iedereen op zijn klompen aanvoelt dat het geen grote oplage is.’

‘Dan kom je op de haalbaarheid. Bij acco staan we op het standpunt dat we aan het eind van de rit positief moeten draaien. We moeten onszelf natuurlijk in stand houden. We doen dat ook, en op een heel behoorlijke wijze, maar ik bekijk niet elke publikatie in functie van de eventuele opbrengsten. Er zijn een aantal publikaties die ik uitbreng, op voorhand wetende dat ze verliesgevend zullen zijn. Omdat de doelgroep te klein is en het produkt te veel investeringen vergt voor die kleine doelgroep. Dat is bij ons niet direct een probleem zolang daartegenover maar voldoende publikaties staan die zorgen voor een overschot. Een reden om die werken toch uit te geven kan de kwaliteit en het belang van die tekst zijn. Daarmee bedoel ik dat er een duidelijke doelgroep moet zijn die wij wensen te bereiken. In feite kun je zeggen dat wij vinden dat die kleine groep recht heeft op behoorlijke publikaties, want anders vallen ze altijd buiten de boot. Dat komt ook voort uit de aard van onze academische coöperatieve.’

‘Als ik me als uitgever op een gegeven moment een oordeel heb gevormd van zo'n manuscript, en het lijkt me wel wat, dan ga ik eens met de auteur praten. Eigenlijk staat zo'n auteur dan al met één been binnen. Ik kan dan inhoudelijk of omtrent de vorm misschien nog wel wat opmerkingen hebben, maar hij beslist uiteindelijk zelf, ik zal een schrijver nooit dwingen of verplichten om iets te doen wat hij niet wil. Ben ik het met een aantal zaken niet eens, dan moet ik het ook maar niet uitgeven.’

Maar dat betekent voor een auteur dus kiezen tussen aanpassen of niet uitgegeven worden.

‘Ja, maar ik wil voorkomen dat hij een aantal toegevingen doet die hij niet wil, en die hij alleen maar doet omdat hij bang is dat zijn boek anders niet wordt uitgegeven. Dan zit je fout. Want zo'n auteur blijft dan altijd met een kater zitten. Hij moet echt overtuigd zijn van wat ik suggereer. Maar ook ik kan na zo'n gesprek van mening veranderen. Overigens zijn de meeste auteurs heel blij met die opmerkingen.’

En de honoraria, zijn daar wel eens meningsverschillen over?

‘Af en toe komt het nog wel eens voor dat je met de auteur een discussie moet voeren over het honorarium omdat sommige mensen, zeker zij die nog niet eerder gepubliceerd hebben, zich daar gekke dingen bij voorstellen. Maar dat komt in feite uiterst zelden voor. Ook zijn auteurs wel eens onrealistisch in het verwachtingspatroon van oplagen en verkoopcijfers. Sommigen plakken daar zulke grote cijfers op dat je ze daar echt van moet genezen en moet wijzen op wat reëel is. Een ander punt is de promotie. Elke auteur, en dat lijkt me ook heel normaal, verwacht dat de hele wereld over zijn boek zal spreken en dat daar ook maar voor gezorgd moet worden. Maar dat is ook vrij onrealistisch. Dergelijke extreme verwachtingen lijken wel eens een algemeen verschijnsel bij nieuwe auteurs te zijn. Iemand die net begint, schat dat doorgaans te hoog in.’

Compleetheid

Is acco een academische uitgeverij die zich in principe afzijdig houdt van niet-wetenschappelijke publikaties, precies het omgekeerde is het geval bij Meulenhoff in Amsterdam. Algemeen-directeur Laurens van Krevelen (46):

‘Bij een algemene uitgeverij als de onze speelt het onderscheid tussen primaire en secundaire teksten geen rol. Wij geven boeken uit die voor de algemene markt geschikt zijn en richten ons niet op bijvoorbeeld de wetenschappelijke markt. Wij zien onszelf meer als een literaire uitgeverij, en de essayistiek maakt ook deel uit van de literatuur. Boeken als De sneeuwpoppen van 1511 en Het woord van eer, zijn ook literaire werken. Een literaire uitgeverij moet nu eenmaal aandacht hebben voor de hele scala van de literaire uitingsvormen. Er is een overmatige belangstelling voor de romankunst, ten koste van de poëzie, het essay en de theaterteksten. In de markt wordt de belangstelling van het publiek voor alles wat geen roman of desnoods maar een kort verhaal is, schromelijk onderschat. De zeer grote latente belangstelling voor poëzie bijvoorbeeld, blijkt duidelijk uit het opvallende succes van poëziefestivals als Poetry International en ook uit Dagkalenders voor poëzie die Hans Warren al vele jaren voor ons samenstelt. Precies zo kan het literaire essay een groot succes worden, ook al hebben essayistische boekuitgaven bij voorbaat de reputatie elitair en moeilijk verkoopbaar te zijn. Het is van het grootste belang voor de literatuur als geheel dat uitgevers en boekhandelaren veel aandacht blijven geven aan het essay: dit wil zeggen, meer dan nu het geval is.’

[p. 83]

Denkt Van der Plank van Sub Rosa in oplagen van 500 exemplaren en Van Gompel van acco in oplagen tussen de duizend à drieduizend (in eerste instantie; van studieboeken die goed aanslaan kunnen in herdruk vele duizenden exemplaren verschijnen), Van Krevelen zegt dat de oplagen van essayistische uitgaven bij Meulenhoff variëren van 1500 tot vijfduizend exemplaren.

‘Een probleem is dat de prijsstelling van literaire boeken wordt gebaseerd op oplages van vier- à vijfduizend exemplaren, zodat alle lage oplagen (die geen uitzondering zijn) op korte termijn verliesgevend zijn

Laurens van Krevelen, algemeen directeur van Meulenhoff: ‘Er is een overmatige belangstelling voor de romankunst, ten koste van de poëzie, het essay en de theaterteksten’

en beschouwd moeten worden als investeringen in een hopelijk toekomstig succes. Wij kunnen daarom alleen boeken uitgeven die in potentie voor een algemeen publiek boeiend zijn. Boeken die te specialistisch zijn en zich richten op een klein publiek, kunnen door een algemene uitgeverij niet worden uitgegeven. Daar kunnen we niets aan doen en dat vinden we ook niet zo heel erg.’

De algemene aard van een uitgeverij als Meulenhoff brengt ook een andere marktstrategie met zich mee, legt Van Krevelen uit. ‘Een wetenschappelijke uitgever zal zijn boeken onder de aandacht brengen via direct mail. Dat kan hij ook omdat zijn doelgroep duidelijk omschreven is. Wij kunnen dat niet.’

Om de definitieve oplage van een boek te kunnen bepalen wordt tevoren de belangstelling voor een boek bij de algemene boekhandels gepeild. Ongeveer vijfhonderd boekwinkels die zijn gericht op nieuwe literatuur krijgen te horen wat er gaat verschijnen en kunnen daar dan op intekenen. Van der Plank daarentegen beschikt over een bestand van twaalfhonderd adressen die hij een mailing stuurt als er een nieuw boek verschijnt bij Sub Rosa: ‘Dat levert het meeste op.’

Maar hoe krijgt Van Krevelen een oplage van vijfduizend exemplaren dan aan de man? Is het dan inderdaad zo dat een goed boek zichzelf verkoopt?

‘Boeken verkopen nooit zichzelf. Het belangrijkste is, dat de lezers enthousiast zijn en tegen hun vrienden en kennissenkring zeggen dat dat zo'n goed boek is. Mond-tot-mond reclame is de belangrijkste factor voor succes van boeken. Recensies zijn natuurlijk ook een veelbetekenende voorbode of afspiegeling van de publieke opinie, maar vermoedelijk toch minder belangrijk dan het enthousiasme van een kennis.’

Dat is ook de mening van Van Gompel: ‘Nee, ik geloof niet dat een goed boek zichzelf verkoopt, maar het heeft het wel veel makkelijker, omdat daar meer over wordt gesproken. Je moet wel zorgvuldig aan promotie werken. Dan rijst de vraag van efficiëntie van promotie. Barnum-promotie, met uitgebreide toestanden, luxueuze folders, acties richting boekhandels, enzovoort, is niet altijd de beste methode. Want uiteindelijk moet je die acties ook weer terugverdienen. Dus zal de prijs van je boek stijgen. Belangrijk is dat je de mensen die op sleutelposities zitten zeer goed bereikt. Dat hoeft niet met allerlei franje te gebeuren, maar je moet zeer duidelijk aangeven om wat voor boek het gaat, waar het over handelt, hoe het in elkaar zit en waarom en voor wie het belangrijk is. Zeker ook in promotie moet je echt zijn.’

Ook Van Krevelen ziet niet zo veel in ‘het brute geweld van reclame’. ‘Betaalde reclame is vaak niet op te brengen met de omzet die met dergelijke boeken wordt gehaald. En met enkele duizenden guldens kun je de markt via reclame alleen maar informeren, zeker niet wervend optreden. Free publicity is dan veel belangrijker.’

Publiciteit

Maar iedere medaille heeft zijn keerzijde, en zo ook die van de publiciteit. Een advertentie kun je op bestelling laten verschijnen waar en wanneer je dat als uitgever maar wil. Free publicity daarentegen kan nogal eens lang op zich laten wachten. ‘Dat begint zo langzamerhand een probleem te worden,’ zegt Van Gompel, ‘zeker in een aantal gespecialiseerde bladen met beperkte verschijningsfrequentie. Ik ben soms ai aan een tweede druk toe waarin alweer het een en ander is herzien, en dan is het vervelend als men een eerdere uitgave bespreekt. Je moet dus wel eens achter recensenten aan.’

Vandaar ook dat Van Krevelen er voor zorgt dat recensenten over de boeken kunnen beschikken vóórdat ze uitkomen, zodat ze er over kunnen schrijven wanneer het net in de winkel ligt.

‘Maanden later is er geen belangstelling meer. Die afstemming is belangrijk en moet synchroon lopen. Na twee maanden ligt een boek bij de boekhandel niet meer uigestald, maar staat het in de kast. Dan zal de lezer van zo'n recensie het niet meer zo snel herkennen. Je

[p. 84]

moet dus zorgen dat die recensies op tijd kunnen verschijnen.’

Ook Van der Plank stuurt van iedere nieuwe uitgave twintig exemplaren aan diverse redacties. Zijn ervaring is dat het merendeel op de grote hoop verdwijnt. ‘De persoonlijke benadering levert dan het meeste op. Maar dat moeten dan contacten van de schrijver zijn. Als je er als uitgever achteraan gaat, werkt dat vaak alleen maar averechts. Daar mag je je als uitgever blijkbaar niet mee bemoeien, zo'n redactie bepaalt zelf wel wat ze bespreken.’

Toch is een klein stukje in nrc Handelsblad altijd nog goed voor zo'n twintig exemplaren, zegt Van der Plank. Anderhalve pagina over De Baron van Syberg daarentegen in Vrij Nederland leverde niets op.

Dat free publicity soms ook negatief kan werken is de ervaring van Van Gompel. In een bespreking van een historisch en maatschappelijk geduid overzicht van de Vlaamse poëzie door Hugo Brems schreef de Nederlandse bibliotheekdienst dat Brems in zijn boekje ook twee auteurs had opgenomen met een verkeerd oorlogsverleden, en: ‘zoiets doe je toch niet’. Bestellingen vanuit het Nederlandse bibliotheekwezen bleven daarop vrijwel uit en het boekje dreigde een fiasco te worden.

Vooral over de aandacht die kranten en omroepen besteden aan secundaire literatuur is Van Gompel niet te spreken.

‘Als ik zie dat de fiction een zeer klein percentage van de boekenproduktie uitmaakt ten opzichte van de non-fiction en je vergelijkt dat met de aandacht die in de media aan deze boeken wordt besteed, dan is dat helemaal omgekeerd. En als ik daar dan met mediamensen over praat dan krijg ik steevast als antwoord: Wij moeten schrijven voor een zo ruim mogelijk publiek, en gespecialiseerde onderwerpen zijn daar te beperkt voor. Ik durf daar een aantal vraagtekens bij te plaatsen. Er zijn een aantal kwaliteitskranten die door een publiek worden gelezen met een welbepaalde vorming. En ik heb zeer mijn twijfels of die er wel altijd op uit zijn om alleen maar algemene dingen te lezen. Ik geloof zelfs, maar ik kan het niet hard maken, dat een aantal mensen juist meer geïnteresseerd is in specifieke onderwerpen. Daar besteden de media veel te weinig aandacht aan. Men zal massa's romans bespreken - voor mij niet gelaten, dat mag - maar een boek over literatuur heeft het al veel moeilijker om op dezelfde wijze uitgebreid en grondig aan de orde te komen. Vaak worden er niet zoveel wolkjes omheen gezet. En dat vind ik zeer spijtig. Want ik geloof dat men in een aantal gevallen juist de belangstelling voor literatuur kan stimuleren door boeken over literatuur te bespreken. En of je nu twaalf, tien of acht romans bespreekt, daar zal het leesgedrag niet zoveel door worden beïnvloed. Maar misschien dat je de hele literatuur een dienst bewijst door één boek over literatuur eens wat uitgebreider te bespreken.’

Grootste fout

Algemene wetmatigheden ‘tenzij banale’ zijn er niet in het uitgeversvak, zoals Van Gompel aan het begin al stelde. De enige die Van Krevelen weet te bedenken is een uitspraak van de Amerikaanse uitgever Alfred Knopf: ‘Geef nooit een slecht boek uit, behalve wanneer je het opzettelijk doet.’

‘Dat is natuurlijk bedoeld als grapje, maar er zit wel een kern van waarheid in,’ legt Van Krevelen uit. ‘Een non-book zoals wij dat noemen moet je nooit uitgeven. Een slecht boek is een slechte daad voor de uitgeverij en de wereld van de boeken. Bij Meulenhoff is de regel: er moet minstens één redacteur heel enthousiast zijn. Als niemand dat is, dan doen we het niet. Die vonk van enthousiasme is nodig om over te laten slaan naar de pers en de recensenten. Als die er niet is, heb je een verkeerde beslissing genomen door het uit te geven.’

Nu we dan weten wat je nooit uit moet geven, zijn er nou ook boeken die deze uitgevers in de toekomst nog eens graag op de markt zouden willen brengen? Van der Plank denkt niet te lang na en zegt: ‘Wat ik ooit nog wel eens zou willen doen, is een soort nieuwe Knuvelder uitgeven: een grote literatuurgeschiedenis maar dan geschreven door specialisten in de verschillende tijdvakken. Dat zou toch een kroon op je fonds zijn.

Ook Van Gompel denkt aan een algemene literatuurgeschiedenis: ‘Niet tot het uiterste uitgewerkt, maar een globaal overzicht dat de evolutie laat zien. Dat geeft me gelegenheid om de Nederlandse literatuur in Vlaanderen te geven wat haar toekomt. En het zou goed zijn dat men in Nederland, nadat men Urbanus, Goedele en Bart Peters heeft leren kennen, ook met de Vlaamse cultuur kennis maakt. Men zal op verrassende dingen stuiten. Men kent onze literatuur te weinig, zeker onze poëzie.’

Van Krevelen is iets voorzichtiger, maar toch heeft ook hij zo zijn stille wens: ‘Ik vind dat ik heel wat boeken heb uitgegeven die ik ook graag wilde uitgeven. Een historische “misser” kan ik mij niet voor de geest halen. Wij hebben de laatste jaren genoeg kunnen uitbrengen dat wij van belang vinden, en gelukkig zijn er ook nog andere goede uitgevers. Iedere uitgever hoopt waarschijnlijk dat hij een boek als Herfsttij der Middeleeuwen op de markt kan brengen, of De mechanisering van het wereldbeeld - boeken die onvervangbaar blijken te zijn, ook als ze in wetenschappelijk opzicht enigszins verouderen. Maar van ieder nieuw literair boek, en zeker van essays, mag je verwachten dat het zijn eigen noodzakelijkheid heeft, iets dat sprankelend is en stimulerend. Een nieuw literair boek, verhalend, poëtisch of essayistisch, moet het denken op een ander plan kunnen brengen.’