Literatuur. Jaargang 5

Signalement

Misdaad en straf in de late middeleeuwen

Wie de titel ‘het werk van de vos’ hoort, denkt onmiddellijk aan Reynaert, de beroemde vos uit het Middelnederlandse dierenepos Van den vos Reynaerde. Wie denkt dat het boek dat achter deze titel schuilgaat over de rol van de vos in het gedicht gaat, heeft het bij het verkeerde eind. De schrijver begint met de daden van Reynaert om te laten zien dat de vos van diefstal, moord en verkrachting wordt beschuldigd en dat hij dus een misdadiger is. En daar gaat het boek van D.A. Berents, Het werk van de vos. Samenleving en criminaliteit in de late middeleeuwen (De Walburg Pers, Zutphen 1985) over. Gecentreerd rond de vier kernen: de zeden, het vermogen, de agressie en de overheid, geeft de auteur een leesbare visie op de theorie en de praktijk van de strafrechtspleging in de Nederlanden in de vijftiende en zestiende eeuw. Vooral de toetsing tussen de theorie - dat wat de wet voorschrijft - en de praktijk - de uiteindelijke uitkomst van het vonnis - komt aan bod, waarbij veelvuldig gebruik wordt gemaakt van vonnissen met name uit Utrecht. Deze aantrekkelijk uitgegeven en geïllustreerde bewerking van een Utrechts proefschrift is een interessant boek, maar de ondertitel geeft betere informatie over de inhoud dan de titel, die Reynaert toch wel enigszins onrecht aandoet. Reynaert is toch veel meer dan een misdadiger. Het werk van Reynaert is toch ook dat hij de gebreken van anderen in de maatschappij blootlegt, zodat de lezer/luisteraar als rechter kan optreden. Geen boek dus voor Reynaert-fans, maar wel een boek voor iedereen die geïnteresseerd is in laat-middeleeuwse kijk op misdaad, vervolging en straf.

P.J.A. Franssen

Literatuur van elders

In mei 1988 verscheen bij Acco te Leuven de bundel Literatuur van elders. Over het vertalen en de studie van vertaalde literatuur in het Nederlands, onder redactie van Raymond van den Broeck (Acco, Leuven 1988, ƒ 24,75). Deze bundel bevat tot artikelen verwerkte bijdragen aan een symposium over vertalen en vertaalonderzoek dat in oktober 1986 te Antwerpen gehouden werd. De samenstelling van de bundel is, anders dan de inleiding zou doen vermoeden, nogal heterogeen: er zijn bijdragen van verschillende disciplines (literatuurwetenschap, neerlandistiek, germanistiek, vertaalwetenschap, het vertalen zelf et cetera) en zowel object als methode van onderzoek lopen nogal uiteen. Er wordt in deze bundel zowel met het vergelijkings- en beschrijvingsmodel van Kitty van Leuven-Zwart gewerkt, als met concepten uit de semiotiek, de polysysteemtheorie en receptietheorieën. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: het hoe en waarom van de studie van vertalen en vertaalde literatuur in het Nederlands (Hermans), Pope in Nederland (Schoneveld), recensies van vertaalde litera-

[p. 379]

tuur in De Gids (Van den Broeck), de receptie van Deense literatuur in de Nederlanden (Grit), hetzelfde van Russische literatuur (Waegemans), Pessoa in Nederland (Willemsen), haiku in Vlaanderen (De Geest), twintigste-eeuwse Vlaamse Shakespeare-vertalingen (Opsomer), Zuidamerikaanse literatuur in Nederlandse vertaling (Van Leuven-Zwart), de vertaalpoëtica van Nijhoff (Gillaerts), vertalen van het cursief in Madame Bovary (De Meijer-Concas) en vertalen van poëzie van Celan (Naaijkens).

Luc Korpel

Pé Hawinkels, geniaal maar niet erkend?

Dit voorjaar verscheen bij Uitgeverij De Stiel de eerder aangekondigde uitgave van Pé Hawinkels' Verzamelde gedichten. De gedichten werden in opdracht van de uitgever verzameld, ingeleid, toegelicht en geannoteerd door Cees van der Pluijm, Anneke van der Putte, Paul Sars en Rob van der Schoor. De uitgave omvat de tijdens het leven van Hawinkels gepubliceerde gedichten. Daarbij werd de volgorde en vorm van de oorspronkelijk verschenen bundels aangehouden. Deze bundels worden gevolgd door de chronologisch geordende verspreide gedichten, de kerkelijke poëzie, de poëzievertalingen en de songteksten.

De samenstellers melden nuchter dat een uitgave van het ongepubliceerde werk, nagenoeg compleet aanwezig in het Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag, om twee redenen door hen niet in overweging is genomen. In de eerste plaats zou dat een aantal jaren onderzoek vergen en het is de vraag of dat financieel en literair-historisch verantwoord zou zijn geweest. In de tweede plaats is dit ongepubliceerde werk zo mogelijk nog wisselvalliger van kwaliteit dan

Ongepubliceerd gedicht van Hawinkels, handschrift auteur

de wel gepubliceerde poëzie van Hawinkels. Die nuchterheid van de samenstellers kenmerkt overigens ook de inleiding op de bundel. Nergens wordt een toon aangeslagen van bewonderaars door dik en dun. De relativering van Hawinkels' dichterschap doet zijn overige capaciteiten beter tot hun recht komen. Ik kan dat niet beter illustreren dan door een klein stukje uit de inleiding te citeren: ‘Het lijdt geen twijfel dat Pé Hawinkels niet bij de grote denkers van deze eeuw geschaard behoeft te worden. Daarvan getuigt eveneens zijn poëzie. Wie er ook zijn bewondering over uitspreekt, tot een overduidelijke vaststelling van het verwoorde gedachtengoed komt men nooit. “Verbale virtuositeit” lijkt de meest gekozen omschrijving voor de inhoud van zijn gedichten. Hij had iets te vertellen als het over concrete situaties ging, zoals de Nijmeegse universitaire gemeenschap die hij in zijn columns onherstelbaar verbeterd heeft. Daarbij vergeleken zijn de verzen van Hawinkels ongelooflijke zeepbellen, van een rijkdom aan kleurschakeringen en van een grootsheid zoals ze nooit tevoren bijeen werden geblazen. En daarmee wordt zowel de beperking als de blijvende verdienste van de dichter Hawinkels benaderd.’ Mij dunkt, dat is een treffende formulering voor de in de Verzamelde gedichten opgenomen poëzie.

Het is overigens jammer dat de tekstbezorgers ervoor gekozen hebben om in hun annotaties bij de gedichten commentaar en bronvermelding direct bij elkaar te zetten. Meestal verdrinkt het commentaar in het grote aantal bronvermeldingen. De uitgave ziet er goed verzorgd uit, heeft een naar mijn smaak wat al te zoet-roze band, maar is voor een gebonden uitgave van 388 pagina's met een prijs van ƒ 45,- niet exorbitant duur.

GvB