Literatuur. Jaargang 5

Signalement

Pelgrims, grote en kleine beren

Hoewel de gemiddelde neerlandicus weinig boodschap zal hebben aan de Pilgrim Press is de nieuwe, herziene druk van de monografie uit 1922 van Rendel Harris en Stephen K. Jones over deze zeventiende-eeuwse Leidse drukkerij van belang wegens de bibliografische appendices van R. Breugelmans en J.A. Gruys.

Het is Breugelmans gelukt om op basis van combinatie van typografisch materiaal (letter, initialen, ornamenten) en lay-out (wijze van

[p. 256]

signeren, bibliografisch formaat) aannemelijk te maken dat bepaalde werken al dan niet gedrukt zijn op de pers van Brewster en Brewer in de jaren 1617-1619.

Gruys toont aan dat men in de zeventiende eeuw bijzonder voorzichtig moet zijn met het aanvoeren van bewijzen, die gebaseerd zijn op het voorkomen van bepaalde ornamenten bij drukkers. Tal van ornamenten blijken namelijk geen unieke houtblokken te zijn, maar in zekere massa aangemaakte metalen vormen die door middel van spijkers op houtblokken werden bevestigd. Met name het ornament met de zittende beer komt men in verschillende formaten en uitvoeringen in zeer veel drukken uit tal van drukkerswerkplaatsen tegen.

The Pilgrim Press, opnieuw geediteerd door R. Breugelmans en uitgegeven door De Graaf Publishers te Nieuwkoop (1987; x + 179 p.; ƒ 90, -) is voor ieder die zich met drukwerk uit de zeventiende eeuw bezighoudt een publikatie die gekend moet worden.

PJV

Priesterscorrespondentie

Over de Roeselaarse en Brugse tijd van Guido Gezelle is veel meer bekend dan over zijn Kortrijkse periode. In deze leemte voorziet nu Caroline Verstraeten door de editie van De briefwisseling tussen Guido Gezelle en Ernest Rembry 1872-1899 (Cultureel Documentatiecentrum Rijksuniversiteit, Rozier 44, b-9000 Gent, 1987; 406 p.; bfr. 750 of ƒ 44, -) in de reeks Gentse Bijdragen tot de Literatuurstudie, dl. x. De correspondentie met Rembry, die secretaris was van de bisschop van Brugge, omvat slechts 13 brieven van Gezelle naast 163 van Rembry waarin geen opzienbarende gegevens aan de orde komen met betrekking tot Gezelles schrijverschap. De brieven laten ‘een nuancering van sommige biografische gegevens’ toe, aldus de editeur.

De voor het merendeel in het Frans geschreven brieven zijn van uitvoerige commentaar voorzien; de verantwoording van de wijze van uitgeven beperkt zich vrijwel alleen tot de opmerking dat ‘gestreefd’ is naar een diplomatische editie. Het geheel wordt toegankelijk gemaakt door een personen- en trefwoordenregister.

PJV

Een uiterst leesbare ‘letterkundige’

‘Wat ook gezegd moge worden over de motieven van onze voorvaderen (en wij moeten ons hoeden voor de gebruikelijke fout van historici het verleden in termen van het heden te zien), het is zeker waar dat drukken sneller gaat dan schrijven en dat men de wereld een dienst bewijst door literatuur te verspreiden - hoewel het niet volkomen zeker is dat men haar een goede dienst bewijst.’

Deze en andere ook voor de literair-historicus provocerende uitspraken kan men aantreffen in Een verhandeling over typografie van de Engelsman Eric Gill (p. 126-127). Van deze uit 1931 daterende tekst (An essay on typography) is een prettig leesbare vertaling gemaakt door Marc de Klijn, Peter van der Linde en Huib van Krimpen. De typografie van dit opstel over typografie is op zeer fraaie wijze verzorgd door Chang Chi Lan-Ying van uitgeverij De Buitenkant (191 p., ƒ 36, -), waarbij de idee van Gill, dat proza niet per se uitgevuld dient te worden, evenals in het origineel ook in deze vertaling in praktijk is gebracht. Voor neerlandici die zo vanzelfsprekend met gedrukte taal omgaan, is dit opstel van meer dan een halve eeuw oud nog uitermate geschikt om schokken van niet-herkenning teweeg te brengen bij nadere beschouwing van wat letters ‘eigenlijk’ zijn en van wat typografie nu ‘eigenlijk’ voor functie heeft. De visie van de in alle opzichten non conformistische Gill op stempelsnijden, papier en inkt, zetten en drukken wordt uitgedragen via heldere illustraties en tegenspraak opwekkende voorbeelden. Zijn verhaal is dan ook veel leesbaarder gebleven dan de First principles of typography van Stanley Morrison dat uit dezelfde periode dateert (vgl. Literatuur 4 [1987], p. 375).

PJV

De dichter lacht. De koper ook?

Het begeleidend persbericht van de bundel Pas op, de dichter lacht, met de ondertitel ‘800 jaar spel, spot en humor in Nederlandse verzen’, spreekt van ‘een nieuwe bundel vol met leuke poëzie’. Over wat leuk is valt uiteraard te twisten en in een bloemlezing uit de humoristische poëzie van de middeleeuwen tot heden komen altijd wel verzen voor die aan de lachlust zullen voldoen. Zo verging het mij in elk geval. Weliswaar moet men zo'n bundel niet achter elkaar uitlezen, want dat leidt tot verzadiging die tot meligheid aanleiding geeft. Belangrijker is dan ook of de bundel inderdaad iets nieuws brengt. De samenstellers Piet Barneveld, Jan Heerze en Jan de Zanger hebben hun best gedaan, maar veel nieuws was er kennelijk niet meer te vinden. Er zijn immers al heel wat bloemlezingen van dit type poëzie verschenen. Michel van der Plas gaf indertijd al met Ongerijmde rijmen een bloemlezing uit vijf eeuwen nonsenspoëzie en van veel recenter datum zijn de bloemlezingen van Vic van der Reijt en Robert Henk Zuidinga. Blijkbaar is de markt voor deze poëzie groot, want de beide laatste verzamelingen zijn nog maar zo kort geleden verschenen dat ze nog concurrerend genoemd mogen worden.

[p. 257]

Bovendien treft men onvermijdelijk in deze bundels steeds weer dezelfde teksten aan en op zijn minst teksten van dezelfde auteurs.

De bundel Pas op, de dichter lacht werd door de samenstellers ingedeeld in zeven categorieën. kolder, grap en boert, woordenspel, parodie, milde spot, scherpe spot en echte humor. Uit deze indeling blijkt vooral de smaak van de samenstellers, want van een scherpe afbakening kan uiteraard geen sprake zijn. Aardig is dat bij de afdeling parodie ook de geparodieerde gedichten zijn opgenomen zodat de lezer kan vergelijken. De korte inleidingen bij de verschillende afdelingen zijn weinig zeggend voor de erna opgenomen gedichten, zeker wanneer men beseft dat die gedichten geplukt zijn uit acht eeuwen poëzieproduktie.

Toch denk ik dat deze bloemlezing haar weg naar het publiek wel zal vinden. Het boek is door Walva-Boek aantrekkelijk uitgegeven en de prijs is in verhouding redelijk te noemen: ƒ 24,50.

GvB

Literaire gids voor Oost-Vlaanderen

Eerder maakten we in Literatuur melding van een reeks literaire gidsen uit Nederland en Vlaanderen waarin delen van het Nederlandse taalgebied beschreven worden in verband met hun literaire geschiedenis (zie Literatuur, jrg. 3, nr. 5, p. 325-327). Onlangs verscheen weer een nieuw deeltje in deze reeks gidsen: Oost-Vlaanderen, beschreven door Ada Deprez en uitgegeven door Hadewych.

Begonnen wordt met Gent en de streek rondom Gent. Daarna volgen de andere delen van Oost-Vlaanderen, onder meer de Leiestreek, de Vlaamse Ardennen, het land van Aalst en het land van Waas. In Gent wordt een wandeling beschreven die langs tal van literair interessante plekjes voert. Binnen Oost-Vlaanderen vormt Gent het brandpunt van de literaire activiteiten en dat is door de eeuwen heen zo geweest. De rederijkerskamer De Fonteyne, Charles de Coster, Maurice Maeterlinck en Karel van de Woestijne, om maar eens enkele namen te noemen, hebben van Gent een stad van grote literaire betekenis gemaakt. Bij een stad als Aalst denkt men natuurlijk onmiddellijk in de eerste plaats aan de drukker Dirk Martens, van wie een groot standbeeld op het marktplein staat. Er had ook een beeld van Jan de Lichte kunnen staan, maar dat is jammer genoeg in Antwerpen terecht gekomen, zodat die andere ‘Olsjter’ literaire grootheid in Aalst zelf alleen is terug te vinden aan de hand van de Kapellekensbaan.

De gehele streek blijkt trouwens rijk aan literair-historische verworvenheden, waarvoor de samenstelster niet echt heeft hoeven schrapen om het bij elkaar te krijgen. Het register op de gids laat dit nog eens duidelijk zien aan de namen die erin voorkomen. Toch is het merkwaardig dat een literaire gids als deze niet is voorzien van een deugdelijke kaart van het gebied of van een stadsplattegrond van Gent bijvoorbeeld. Dat maakt een wandeling of rondrit er niet overzichtelijker op en aan de hand van de tekst kun je bij een tochtje of wandeling nergens van de route afwijken, want dan ben je onmiddellijk je oriëntatie kwijt.

De gids is zeer fraai uitgevoerd en rijk van illustraties voorzien, en dat zonder dat de prijs exorbitant genoemd mag worden: ƒ 29,50. Een ruime en uitvouwbare voor- en achterflap stelt de gebruiker in staat om aan te geven waar hij althans in de tekst gebleven was.

GvB