Literatuur. Jaargang 3

Signalement

Kellendonk over Bordewijk

Bordewijks ‘werk van de achtste dag’ staat voor de monsters die hij in verschillende verhalen en romans opvoert, monsters in de zin van Jeroen Bosch' voorstellingen. De metafysica die ook de gotiek tot gevolg heeft gehad speelt hierbij een grote rol. Later zou Bordewijk zich meer hebben beziggehouden met het surrealisme, zelfs zou hij een verhaal geschreven hebben volgens ‘surrealistisch voorschrift’.

Kellendonks essay (een krappe 24 pagina's) hierover is niet slecht geschreven, maar bevat veel voor de hand liggende zaken, die deels eerder door Pierre Dubois aangesneden zijn. In een paperback met nog tien essays van dit soort zou het beter op zijn plaats geweest zijn. (Frans Kellendonk, Het werk van de achtste dag. Over de verhalen van F. Bordewijk. Essay. Nijgh en Van Ditmar, Den Haag 1985. 34 p., ƒ 9,90.)

Evert Filius

Literaire graven

Waar ligt Anna Blaman begraven? Waar J.C. Bloem? En waar Godfried Bomans en F. Bordewijk? Op al die vragen en nog veel meer geeft deze ‘kerkhofgids’, dank zij het personenregister, prompt antwoord. Van enkele honderden ‘bekende’ Nederlanders, aldus de inleiding, zijn de graven in dit boek opgenomen, waaronder vanzelfsprekend heel wat van schrijvers. Ze zijn geordend per provincie (beginnend bij Groningen, eindigend bij Limburg), daarbinnen per gemeente en eventueel daarbinnen per begraafplaats. Van een paar grote in Amsterdam en 's-Gravenhage zijn plattegronden opgenomen. Foto's van de graven geven de soms deplorabele toestand van de grafmonumenten aan, maar laten af en toe ook pijnlijk duidelijk zien dat de bijschriften, waarin beknopte biografische informatie wordt verstrekt, niet altijd even nauwgezet zijn (of slordig gecorrigeerd?).

Mede omdat dit boek het eerste in zijn soort is in Nederland en derhalve door de samenstellers pionierswerk werd verricht, dwingt het resultaat bewondering af, al blijft er het een en ander te wensen over. Aangezien ons in de inleiding een supplement in het vooruitzicht wordt gesteld, wil ik hierbij alvast de volgende suggesties doen (ik beperk me tot letterkundigen): op de Haagse begraafplaats (Oud) Eik en Duinen ligt in het graf van C.E. van Koetsveld ook diens zoon, de schrijver C. Van Koetsveld C.Ez. (1835-1927); op dezelfde begraafplaats ligt eveneens Mark Prager Lindo (1819-1877), beter bekend als de Oude Heer Smits. Aan de lijst gecremeerden moeten worden toegevoegd Multatuli (nota bene de eerste Nederlander die verast is!) en J. Slauerhoff. In het lijstje ‘Niet in Nederland begraven’ dient voorts Gerrit van de Linde Jz. (De Schoolmeester), die in Londen begraven is, opgenomen te worden. Overigens van deze uitgave nil nisi bene. (Hun laatste rustplaats: kerkhofgids van schrijvers, acteurs, schilders, componisten, politici, sportsterren en andere bekende Nederlanders. Onder redactie van Annet van den Broek en Koos Groen; m.m.v. Marc van Brunschot...[et al.]. Bosch & Keuning, Baarn 1985. 286 p., ill., ƒ 35, -.)

Dick Welsink

Wie weegt de woorden?

Onder deze titel bracht Anja Meulenbelt elf bijdragen van verschillende vrouwelijke auteurs bijeen. Centraal staat de vraag naar de achtergronden van hun schrijverschap. De inleiding hierop van Meulenbelt zelf maakt duidelijk dat mannen, ook de ‘goede’, dit boek niet hoeven te lezen. Goede argumenten hiervoor zijn in deze inleiding niet te vinden. Het geheel maakt een indruk van manifesterigheid ten behoeve van de grote bevrijding van De Vrouw, die nog versterkt wordt door het ergst denkbare aktieproza.

Minder geldt dit voor de bijdragen van Bloem, Van der Steen, Ferguson, De Loo, Van Paemel en Meinkema. Het is toch vervelend dat mannen, zeker diegenen die best gevoelig zijn voor feministische gedachten en argumenten, met Meulenbelts waarheden, die als rondstampende oude koeien op ze losgelaten worden, weinig aankunnen? En dat niet in het minst omdat het onmogelijk is om je als mannelijke auteur/criticus te verdedigen tegen de beschuldiging dat je een man bent. (Wie weegt de woorden. De auteur en haar werk. Met bijdragen van: Marion Bloem, Hanneke van Buuren, Renate Dorrestein, Margaretha Ferguson, Tessa de Loo, Hennes Meinkema, Anja Meulenbelt, Monika van Paemel, Astrid Roemer, Maria van der Steen, Elly de Waard. Samenstelling Anja Meulenbelt. Feministische uitgeverij Sara, Amsterdam 1985. 230 p., ƒ 27,50.)

Evert Filius

Van de Woestijne als journalist

De journalistieke activiteiten van Karel van de Woestijne

[p. 390]

zijn zeker niet onbekend en ook niet zonder waardering gebleven, maar aan krantestukken is vluchtigheid en slechte bereikbaarheid nu eenmaal inherent. De onder de titel Journalistiek: brieven aan de Nieuwe Rotterdamsche Courant in 1960 verschenen Vlaamse Pocket nr. 20 was een zeer kleine bloemlezing uit het totaal aan bijdragen uit de jaren 1906 tot 1929. Deze gehele periode is Van de Woestijne correspondent van de n.r.c. geweest en van 1911 tot 1915 ook nog van de (Groene) Amsterdammer. Vooral in het begin schrijft de chronisch in geldnood verkerende correspondent voor ƒ 0,10 per regel zeer regelmatig bijdragen voor ‘de Boterhamse Courant’, zoals hij de n.r.c. consequent aanduidde. Het zijn er in totaal meer dan 2000 geworden.

Met wetenschappelijke steun van Boudewijn de Leeuw en Daniëlle Devos-Van Damme en financiële steun van de Koninklijke Academie. C&A België en het Commissariaat-Generaal van de Internationale Culturele Samenwerking is prof. dr. Ada Deprez nu begonnen aan een diplomatische editie van het Verzameld jounalistiek werk van Van de Woestijne. Als dl. 1 verschenen de bijdragen aan de Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1906-juni 1907 (xxxvii + 670 p.). Deze stukken ‘behandelen alle mogelijke thema's van ons culturele, politieke, sociaal-economische en volksdagelijkse leven van het begin van deze eeuw, de [eerste] wereldoorlog en de eerste helft van het interbellum. Cultureel betekent dit dat de lezer, geleid door een ervaren en bedreven toeschouwer, een introductie krijgt in de wondere en veelzijdige wereld van het Art Nouveau en de Belle Epoque, van impressionisme en symbolisme, van indringende portretten van schilders en beeldhouwers of van beeldendrake beschrijvingen van hun werken, waarin de psycholoog, die Van de Woestijne bij het bespreken van kunst bij voorkeur was, op zoek ging naar de voorstellingen van hun gemoedstoestanden en het doorgronden van hun kunstenaarsnatuur’, aldus mevrouw Deprez in de inleiding. In de zakenindex op deel 1 valt inderdaad op, dat veel aandacht besteed is aan de situatie in de Belgische mijnen (de achturen-werkdag en het ontwerp van de Mijnwet) en aan de Kongo-Vrijstaat naast bijvoorbeeld het 29e Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres of de leerplicht en de wet-Coremans betreffende de vervlaamsing van het privé-onderwijs. In het laatste (hoeveelste?) deel zal een cumulatieve index opgenomen worden van personen, titels en zaken.

Het nu (1986) verschenen eerste deel kan besteld worden voor de prijs van bfr. 1000 bij het Cultureel Documentatiecentrum van de Rijksuniversiteit Gent, 't Pand, Onderbergen 1, B-9000 Gent.

PJV